Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 10 grudnia 2003 r., V CZ 127/03
Oświadczenie woli w postaci elektronicznej dokonywane on line zostaje
złożone z chwilą jego przejścia do systemu informatycznego prowadzonego i
kontrolowanego przez odbiorcę, to jest w momencie przyjęcia oświadczenia
przez serwer odbiorcy i zarejestrowania na nim odpowiednich danych.
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marka C. przeciwko Zinaidzie H. o
zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 10
grudnia 2003 r. zażalenia pozwanej na postanowienie Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 15 lipca 2003 r.
uchylił zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 6 lutego 2003 r. Sąd Okręgowy w Katowicach odrzucił
apelację pozwanej Zinaidy H. od wyroku tego Sądu z dnia 29 listopada 2002 r., od
której – mimo wezwania – nie została uiszczona należna opłata. Ustalił, że
pełnomocnik pozwanej odebrał wezwanie do opłacenia apelacji w dniu 22 stycznia
2003 r., termin do jej wniesienia upłynął zatem w dniu 29 stycznia 2003 r., podczas
gdy pozwana uiściła ją w dniu 30 stycznia 2003 r.
Postanowienie to uchylone został przez Sąd Apelacyjny w Katowicach na
skutek zażalenia pozwanej postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2003 r. Sąd
Apelacyjny stwierdził, że w sprawie nie zostało wyjaśnione, od kiedy rozpoczął bieg
termin do opłacenia apelacji, ze względu na rozbieżność dat potwierdzających
odbiór wezwania do uiszczenia wpisu, a co za tym idzie, nie jest możliwe dokonanie
oceny, czy został on uiszczony w terminie. Przesądził natomiast, że za datę
uiszczenia wpisu uznać należy datę przyjęcia przelewu przez bank, a nie, jak
podnosiła skarżąca, datę polecenia przelewu dokonanego za pośrednictwem sieci
internetowej.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 15 lipca 2003 r. Sąd Apelacyjny odrzucił
apelację pozwanej na podstawie art. 370 i 373 k.p.c. Stwierdził, że wezwanie do
uiszczenia należnej od niej opłaty doręczone zostało pełnomocnikowi pozwanej w
dniu 22 stycznia 2003 r., datą zaś jej uiszczenia jest dzień 30 stycznia 2003 r., co
wynika z bankowego dowodu wykonania przelewu, z oznaczoną na ten dzień datą
wpływu przelewu do banku. Podtrzymał swoje uprzednie stanowisko, że datą
uiszczenia opłaty jest data przyjęcia przelewu przez bank, a nie data dokonania
polecenia przelewu za pośrednictwem sieci internetowej w dniu 29 stycznia 2003 r.
o godz. 23.35.
W zażaleniu od tego postanowienia pozwana, wnosząc o jego uchylenie i
nadanie apelacji przepisanego biegu, zarzuciła, że wyraziła wolę dokonania zapłaty
wpisu w dniu 29 stycznia 2003 r. przez skierowanie do banku dyspozycji dokonania
przelewu na rzecz sądu kwoty wpisu, dysponując przy tym na swoim rachunku tą
kwotą. Bez znaczenia jest natomiast, że przelew zaksięgowano w banku w dniu 30
stycznia 2003 r. i w tym dniu wykonano polecenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Za ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego uznać należy pogląd, że
w razie uiszczenia opłaty sądowej przelewem, datą jej uiszczenia jest data przyjęcia
polecenia przelewu przez bank, w którym zlecający ma rachunek, jeżeli przelew w
dniu jego przyjęcia lub w terminie zakreślonym przez sąd do uiszczenia opłaty miał
pokrycie na rachunku zleceniodawcy (postanowienie z dnia 27 stycznia 1969 r., I
PZ 76/68, OSNCP 1969, nr 9, poz. 167, uchwała z dnia 16 grudnia 1983 r., III PZP
47/83, OSNC 1984, nr 7, poz. 110 lub postanowienie z dnia 30 listopada 2000 r.,
I CZ 11/00, nie publ.).
Skierowane przez stronę do banku polecenie dokonania przelewu określonej
kwoty na konto sądu stanowi czynność prawną w rozumieniu prawa cywilnego,
podjętą w ramach umowy rachunku bankowego. Zgodnie z zasadą swobody formy
oświadczeń woli, którą wyraża art. 60 k.c., wola osoby skierowana na wywołanie
określonego skutku prawnego, związanego z dokonywaną czynnością prawną,
może być uzewnętrzniona w każdy dowolny sposób ujawniający ją w sposób
dostatecznie zrozumiały dla adresata, w tym również w postaci elektronicznej.
Wyodrębnienie, w ramach art. 60 k.c., oświadczeń woli w postaci elektronicznej
nastąpiło ustawą z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. Nr
130, poz.1450).
Elektroniczna postać czynności bankowych już wcześniej unormowana
została wprost w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe
(jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665), zgodnie z którym oświadczenia woli
składane w związku z dokonywaniem czynności bankowych mogą być wyrażane za
pomocą elektronicznych nośników informacji, jeżeli dokumenty związane z tymi
czynnościami będą w należyty sposób utworzone, utrwalone, przechowywane i
zabezpieczone, przy czym czynność dokonana w tej formie spełnia wymagania
formy pisemnej. Wymieniony przepis stworzył podstawę do posługiwania się w
sferze czynności bankowych, w obrocie z klientami banku, dokumentami
elektronicznymi. Ma on zastosowanie, gdy strony umówiły się co do sposobu
sygnowania informacji przekazywanych sobie za pomocą nośników
elektronicznych.
Wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2003 r., I CKN 384/01
("Izba Cywilna" 2004, nr 3, s. 37) pogląd precyzujący pojęcie złożenia oświadczenia
woli w formie elektronicznej wskazuje na konieczny warunek zgody adresata na taki
sposób składania oświadczeń woli. Na gruncie prawa procesowego, dokument
sporządzony i utrwalony na elektronicznym nośniku informacji należy uznać – na
równi z oświadczeniem utrwalonym za pomocą pisma na nośnikach tradycyjnych
(na papierze) – za dokument w rozumieniu przepisów art. 244 i nast. k.p.c.
Oświadczenia woli przekazywane przez sieci informatyczne mają charakter
oświadczeń składanych innej osobie. W rozpoznawanej sprawie polecenie przelewu
zostało dokonane przez pozwaną w dniu 29 stycznia 2003 r., zatem kwestia, z jaką
chwilą oświadczenie to uznać należy za złożone podlega ocenie na podstawie art.
61 k.c. w jego brzmieniu sprzed zmiany ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie
ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408).
Zgodnie z jego ówczesną treścią, oświadczenie jest złożone, gdy doszło do
adresata, w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią. Datą przyjęcia
polecenia przelewu przez bank jest więc data, w której oświadczenie woli klienta
przekazane przez sieć elektroniczną stało się dla banku dostępne w sposób
umożliwiający zapoznanie się z jego treścią.
Odróżnić należy przy tym, przy składaniu oświadczeń woli za pomocą
internetu, metodę off line, gdy brak możliwości bezpośredniego komunikowania się
stron, i metodę on line, gdy strony mają możliwość komunikowania się w czasie
rzeczywistym, mimo braku kontaktu fizycznego. Oświadczenie woli w postaci
elektronicznej dokonywane on line zostaje złożone z chwilą jego wejścia do
systemu informatycznego prowadzonego i kontrolowanego przez odbiorcę (bank),
to jest w momencie przyjęcia oświadczenia przez serwer odbiorcy i zarejestrowania
na nim odpowiednich danych. Należy brać pod uwagę, że w przypadku
elektronicznych operacji bankowych – jeżeli z okoliczności nic innego nie wynika –
łączność on line jest permanentna i trwa całą dobę. Stała łączność z bankiem i
możliwość dokonywania operacji bankowych o dowolnej porze jest jedną z cech
tego systemu obsługi klientów.
Przyjęte rozróżnienie metod komunikacji elektronicznej znajduje uzasadnienie
w treści art. 61 § 2 k.c., wprowadzonego, z mocą obowiązującą od dnia 23 września
2003 r., powołaną ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. Na gruncie tego przepisu,
zawiera się ono w pojęciu sposobu wprowadzenia oświadczenia woli wyrażonego w
postaci elektronicznej do środka komunikacji elektronicznej, który powinien być taki,
żeby jego adresat mógł zapoznać się z treścią oświadczenia.
Z materiałów zgromadzonych w sprawie wynika, choć wymaga to
odpowiedniej weryfikacji przez Sąd meriti, że pozwana komunikowała się z bankiem
metodą on line, na co wskazuje m.in. adnotacja banku na wydruku komputerowym
nadawcy, ulokowana w rubryce dotyczącej przedmiotowej czynności, dokonanej w
dniu 29 stycznia 2001 r. o godz. 23.35, iż przelew z rachunku posiadacza zostanie
zaksięgowany w najbliższym dniu roboczym. Oznacza to zarazem, że polecenie
przelewu dotarło do adresata w dacie i godzinie określonej przez bank, co znalazło
dodatkowo potwierdzenie w komunikacie informatycznym udzielonym nadawcy,
utrwalonym na wydruku komputerowym. Należy przy tym podkreślić, że dla oceny
chwili złożenia oświadczenia woli (polecenia przelewu) dokonywanej z punktu
widzenia art. 61 k.c. nie może mieć znaczenia fakt, iż niektóre lub wszystkie
czynności odbiorcy (banku) – w tym dokonywanie potwierdzeń oraz podejmowanie
innych działań z zakresu komunikacji elektronicznej – są zautomatyzowane i
wykonywane przez program komputerowy.
Powyższe kwestie nie były przedmiotem wyjaśnienia i oceny Sądu w aspekcie
rozważanych przepisów prawnych, co czyni koniecznym uchylenie zaskarżonego
postanowienia (art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 2 i art. 39318
§ 3 k.p.c.).