Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 14 STYCZNIA 2004 R.
V KK 319/03
Sąd rozpoznający wniosek Ministra Sprawiedliwości o wydanie po-
stanowienia w przedmiocie dopuszczalności przejęcia orzeczenia do wy-
konania w Polsce, gdy wniosek o samo przejęcie pochodzi od władz pań-
stwa, które podobnie jak Rzeczpospolita Polska jest stroną Protokołu Do-
datkowego do Konwencji o przekazywaniu osób skazanych, sporządzone-
go w Strasburgu dnia 18 grudnia 1997 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 43, poz.490),
jest obowiązany uwzględniać przepisy tej umowy międzynarodowej, a nie
tylko normy rozdziału 66 Kodeksu postępowania karnego o przejmowaniu i
przekazywaniu orzeczeń do wykonania. Tym samym, nie może jednak
orzec o niedopuszczalności przejęcia z tej tylko przyczyny, że skazany nie
wyraził zgody na to przejęcie, skoro zgodnie z art. 3 ust. 1 tego Protokołu
można orzekać o przejęciu, mimo braku takiej zgody. Sąd powinien nato-
miast w razie braku tej zgody rozważyć stanowisko skazanego, uwzględ-
niając powody, jakie podawane są w związku z odmową zgody na przeka-
zanie do kraju obywatelstwa, w tym także od strony celów, które legły u
podstaw Konwencji o przekazywaniu osób skazanych z dnia 21 marca
1983 r. (Dz. U. z 1995 r., Nr 51, poz. 279).
Przewodniczący: sędzia SN T. Grzegorczyk (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Skwierawski, SA (del. do SN) J. Ciurko.
Prokuratora Prokuratury Krajowej: M. Staszak.
Sąd Najwyższy w sprawie Roberta J., w przedmiocie przejęcia do
wykonania za granicą wyroku sądowego, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na
rozprawie w dniu 14 stycznia 2003 r. kasacji, wniesionej przez Prokuratora
2
Generalnego na niekorzyść oskarżonego od postanowienia Sądu Okręgo-
wego w S. z dnia 25 lipca 2003 r.,
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie i p r z e k a z a ł sprawę Sądowi
Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania (...)
U Z A S A D N I E N I E
W dniu 16 lipca 2003 r. Minister Sprawiedliwości wystąpił do Sądu
Okręgowego w S. z wnioskiem o wydanie postanowienia w przedmiocie
dopuszczalności przejęcia do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej orzeczenia wydanego w Szwecji wobec Roberta J. Z dokumentacji
sprawy wynikało, że Robert J. jest obywatelem polskim, mieszkającym od
kilku lat w Szwecji wraz z żoną i córką, obywatelkami szwedzkimi. Wyro-
kiem Sądu Apelacyjnego w Królestwie Szwecji z dnia 27 kwietnia 2001 r.,
zmieniającym wyrok Sądu Rejonowego z dnia 23 lutego 2001 r., został on
skazany za poważne przestępstwo z § 3 ustawy karnej o narkotykach na 9
lat pozbawienia wolności. Jednocześnie Sąd Apelacyjny orzekł, w oparciu
o przepisy rozdz. 4 § 7 szwedzkiej ustawy o cudzoziemcach, jego wydale-
nie ze Szwecji z zakazem powrotu przed dniem 1 stycznia 2016 roku. Pod-
czas odbywania przez Roberta J. kary, władze szwedzkie w lutym 2003 r.,
na podstawie Konwencji o przekazywaniu osób skazanych, sporządzonej
w Strasburgu dnia 21 marca 1983 (Dz. U. z 1995 r., Nr 51, poz. 279) oraz
art.3 Protokołu Dodatkowego do tej Konwencji z dnia 18 grudnia 1997 r.
(Dz. U. z 2000 r., Nr 43, poz.490), wystąpiły o przejęcie skazanego do dal-
szego wykonania tej kary w Polsce. Minister Sprawiedliwości wystąpił za-
tem do sądu właściwego, a tym był Sąd Okręgowy w S., o rozstrzygniecie
w przedmiocie dopuszczalności takiego przejęcia. Postanowieniem z dnia
3
25 lipca 2003 r., Sąd ten na podstawie art. 611 a § 1 i 6 k.p.k. stwierdził
niedopuszczalność przejęcia, motywując to brakiem zgody skazanego na
przejęcie, co w świetle art. 611 b § 1 pkt 3 k.p.k. czyni owo przejęcie nie-
dopuszczalnym. Postanowienie to uprawomocniło się bez zaskarżania.
W kasacji od prawomocnego orzeczenia, wniesionej 30 października
2003 r. na niekorzyść Roberta J. przez Prokuratora Generalnego, podnie-
siono zarzut obrazy przepisów art. 615 § 1 w zw. z art. 611 b § 1 pkt 3
k.p.k. i art. 3 Protokołu Dodatkowego z dnia 18 grudnia 1997 r. do Kon-
wencji o przekazywaniu osób skazanych, przez stwierdzenie prawnej nie-
dopuszczalności przejęcia, mimo odmiennego uregulowania tej kwestii w
umowie międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.
Skarżący wnosił w związku z tym o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpozna-
nia. Ustanowiony z urzędu w postępowaniu przez Sądem Najwyższym
obrońca Roberta J. wnosił o wydanie sprawiedliwego orzeczenia.
Rozpoznając te kasację Sąd Najwyższy stwierdził, co następuje:
W art. 611 b § 1 pkt 3 k.p.k. przewiduje się, że przejęcie orzeczenia
do wykonania jest niedopuszczalne m.in., jeżeli skazany na karę pozba-
wienia wolności nie wyraża zgody na przejęcie. Jednakże w art. 615 § 1
k.p.k. wskazano, iż przepisów działu XIII Kodeksu postępowania karnego,
w tym i art. 611 b k.p.k., nie stosuje się, jeśli umowa międzynarodowa, któ-
rej Polska jest stroną, stanowi inaczej. Widać tu wyraźnie subsydiarność
przepisów procesowego prawa karnego, co łączy się z konstytucyjną zasa-
dą pierwszeństwa umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę
nad ustawą, gdy tej ostatniej nie da się pogodzić z ową umową (art. 91 ust.
1 Konstytucji RP). Umową międzynarodową jest przy tym zarówno umowa
dwustronna jak i traktat multilateralny. W zakresie przekazywania i przyj-
mowania skazanych dla odbycia kary w kraju swego obywatelstwa umo-
wami takimi są także m.in. Konwencja o przekazywaniu osób skazanych
4
sporządzona w Strasburgu dnia 21marca, 1983 r., ratyfikowana przez Pol-
skę w 1995 r. (Dz. U. Nr 51, poz. 280), której stronami jest, poza Polską, 41
państw Europy i kilkanaście krajów spoza naszego kontynentu oraz Proto-
kół Dodatkowy do tej konwencji sporządzony w Strasburgu w dniu 18
grudnia 1997 r., ratyfikowany przez Polskę w 2000 r. (Dz. U. Nr 43,
poz.490 i 491), który ratyfikowało także kilkanaście państw Europy, stron
Konwencji z 1983 r., w tym w 2001 r. Szwecja (zob. M. Płachta w: J. Gra-
jewski, L. Paprzycki, M. Płachta. Kodeks postępowania karnego. Komen-
tarz, Kraków 2003, t. II, s. 631-635).
Jest oczywiste, że przy rozpoznawaniu kwestii dopuszczalności prze-
jęcia do wykonania orzeczenia wydanego w państwie obcym wobec oby-
watela polskiego uwzględniać należy umowy międzynarodowe, których
stroną jest zarówno Polska jak i to państwo, na co wskazuje zresztą wy-
raźnie art. 615 § 1 k.p.k. Skoro zaś taką umową jest wspomniany Protokół
Dodatkowy z 1997 r. do Konwencji z 1983 r., i wiąże on zarówno nasz kraj
jak i Szwecję, z której pochodził wniosek o przejęcie do wykonania kary
orzeczonej wobec Roberta J., to należało przy rozpatrywaniu owego wnio-
sku uwzględnić przepisy tegoż Protokołu. W świetle zaś art. 3 ust.1 Proto-
kołu Dodatkowego z 1997 r., na wniosek państwa skazania, państwo wy-
konania może postanowić o przejęciu skazanego bez jego zgody, jeżeli
wyrokiem skazującym lub decyzją administracyjną, będącą jego następ-
stwem, orzeczono wydalenie, przewiezienie do granicy lub jakikolwiek inny
środek ustanawiający zakaz przebywania skazanego na terytorium pań-
stwa skazania, po zwolnieniu z zakładu karnego. Tym samym, jednak sam
brak zgody skazanego na przejęcie, przewidziany w art. 611 b § 1 pkt 3
k.p.k., nie jest wystarczającą przesłanką negatywną, skutkującą niedo-
puszczalnością przejęcia orzeczenia do wykonania. Stosownie do art. 3
ust. 2 wspominanego Protokołu Dodatkowego państwo wykonania posta-
nawia jednak o przejęciu skazanego po rozważeniu jego stanowiska. Stąd
5
też państwo skazania dostarcza państwu wykonania oświadczenie zawie-
rające stanowisko skazanego oraz inne stosowne dokumenty (art. 3 ust. 3
Protokołu oraz art. 6 samej Konwencji z 1983 r.). Powyższe oznacza, że
sąd rozstrzygający w kwestii dopuszczalności przejęcia nie może wpraw-
dzie traktować samego braku zgody jako czyniącego przejęcie niedopusz-
czalnym, ale może to uczynić po rozważeniu powodów (przyczyn, moty-
wów) podawanych przez skazanego oponującego przeciwko przekazaniu
go do kraju ojczystego dla wykonania kary. Rozważenie stanowiska skaza-
nego, to nie tylko zapoznanie się z nim, ale przede wszystkim przeanalizo-
wanie jego zasadności, w tym i od strony celów, które leżą u podstaw
Konwencji z 1983 r. i Protokołu Dodatkowego z 1997 r. Wskazuje się tu zaś
wyraźnie, że stronom tych umów międzynarodowych chodzi o to, aby cu-
dzoziemcy skazani za granicą mogli odbywać orzeczoną karę, ze wzglę-
dów humanitarnych, w ich własnych społeczeństwach. Istotne znaczenie
przy przejmowaniu (i przekazywaniu) skazanego mają zatem względy hu-
manitarne.
W konsekwencji jednak sąd rozpoznający wniosek Ministra Sprawie-
dliwości o wydanie postanowienia w przedmiocie dopuszczalności przeję-
cia orzeczenia do wykonania w Polsce, gdy wniosek o samo przejęcie po-
chodzi od władz państwa, które podobnie jak Rzeczpospolita Polska jest
stroną Protokołu Dodatkowego do Konwencji o przekazywaniu osób ska-
zanych, sporządzonego w Strasburgu dnia 18 grudnia 1997 r. (Dz. U. z
2000 r. Nr 43, poz. 490), jest zobowiązany uwzględniać przepisy tej umowy
międzynarodowej, a nie tylko normy rozdziału 66 Kodeksu postępowania
karnego o przejmowaniu i przekazywaniu orzeczeń do wykonania. Tym
samym nie może jednak orzec o niedopuszczalności przejęcia z tej tylko
przyczyny, że skazany nie wyraził zgody na to przejęcie skoro zgodnie z
art. 3 ust. 1 tego Protokołu można orzekać o przejęciu mimo braku takiej
zgody. Sąd powinien natomiast w razie braku tej zgody rozważyć stanowi-
6
sko skazanego, uwzględniając powody, jakie podawane są w związku z
odmową zgody na przekazanie do kraju obywatelstwa, w tym także od
strony celów, które legły u podstaw Konwencji o przekazywaniu osób ska-
zanych z 1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz.279).
W sprawie niniejszej tak jednak nie było. Na posiedzeniu przed Są-
dem Okręgowym sam prokurator ograniczył się do wnioskowania o stwier-
dzenie niedopuszczalności przejęcia z uwagi na brak zgody skazanego, a
sąd stwierdzając taką niedopuszczalność powołał się wyłącznie na art. 611
b § 1 pkt 3 k.p.k. Nie wzięto w ogóle pod uwagę istnienia wskazanych ak-
tów międzynarodowych i wynikających z nich odmienności rozwiązań
omawianej kwestii. W dokumentacji sprawy wyraźnie przy tym wskazywano
zarówno na Konwencję z 1983 r., jak i na Protokół Dodatkowy z 1997 r..
Dostarczono też odpisy orzeczeń oraz pism, w tym pisma, z którego wyni-
ka, że skazany odmówił wręcz złożenia podpisu na dokumencie informują-
cym go o wystąpieniu z wnioskiem, pisma jego obrońcy wskazującego na
przyczyny negatywnego stanowisko obrony odnośnie do przekazania, pi-
sma osoby duchownej wspierającej nieprzekazywanie go do Polski, itd. Nie
było więc przeszkód, aby rozpatrując wniosek w przedmiocie dopuszczal-
ności przejęcia dostosować się do wymogów art. 3 ust. 1 i 2 wspomniane-
go Protokołu Dodatkowego z 1997 r., czego wszak sąd nie uczynił.
Kasacja jest tym samym w pełni zasadna, i dlatego uwzględniając ją,
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone orzeczenie, przekazując tę sprawę do
ponownego rozpatrzenia Sądowi Okręgowemu w S. Przy ponownym roz-
poznawaniu kwestii dopuszczalności przejęcia sąd ten powinien mieć na
uwadze, że z uwagi na wiążące Polskę i Szwecję umowy międzynarodowe,
sam brak zgody skazanego na przejęcie nie czyni tego przejęcia niedo-
puszczalnym, niezbędne jest jednak rozważenie stanowiska skazanego
(jego obrońcy jako procesowego przedstawiciela), czyli przyczyn, dla jakich
skazany ten nie wyraża zgody. Przyczyny te mogą bowiem lec u podstaw
7
uznania przejęcia za niedopuszczalne z uwagi na art. 3 ust. 2 Protokołu
Dodatkowego do Konwencji z 1983 r. Należy też wstępnie rozważyć, czy z
uwagi na to, że skazany nie przybywa w Polsce nie byłoby zasadne powo-
łanie mu obrońcy z urzędu (art. 611 a § 1 in fine k.p.k.).
Mając do wszystko na uwadze orzeczono jak w postanowieniu.