Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 3 LUTEGO 2004 R.
II KK 168/03
Zażalenie na postanowienie Sądu Najwyższego wydane na podsta-
wie art. 538 § 2 k.p.k., jest niedopuszczalne z mocy ustawy.
Przewodniczący: sędzia SN A. Siuchniński.
Sędziowie SN: E. Strużyna, R. Sądej (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: W. Smardzewski,
Sąd Najwyższy na posiedzeniu w dniu 3 lutego 2004 r., po rozpozna-
niu w sprawie Krzysztofa S. i Rafała Ś., oskarżonych o przestępstwa okre-
ślone w art. 46 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i innych, zaża-
leń obrońców obu oskarżonych oraz oskarżonego Rafała Ś. na postano-
wienie Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004 r. o zastosowaniu tym-
czasowego aresztowania, na podstawie art. 518 k.p.k. w zw. z art. 430 § 1
k.p.k.
p o s t a n o w i ł zażalenia pozostawić bez rozpoznania.
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 21 stycznia 2004 r., uchylił zaskar-
żony kasacjami obrońców oskarżonych wyrok Sądu Okręgowego w W.
oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego w W. i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Po wyda-
niu tego wyroku, na podstawie art. 538 § 2 k.p.k. Sąd Najwyższy zastoso-
2
wał wobec oskarżonych Krzysztofa S. i Rafała Ś. tymczasowe aresztowa-
nie.
Postanowienie to zaskarżyli zażaleniami obrońcy obu oskarżonych
oraz Rafał Ś. Wprawdzie Rafał Ś. oraz obrońca Krzysztofa S. pisma proce-
sowe nazwali „wnioskami” o uchylenie bądź zmianę tymczasowego aresz-
towania, ale postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004
r., zgodnie z treścią art. 118 § 1 k.p.k., wnioski te zostały ocenione jako za-
żalenia i wraz z zażaleniem obrońcy Rafała S. skierowano je na posiedze-
nie, w celu „rozważenia dopuszczalności zażaleń na postanowienie Sądu
Najwyższego”.
Zagadnienie to musi zostać rozstrzygnięte w pierwszym rzędzie, jako
że – co oczywiste – poprzedza ono merytoryczną kontrolę zasadności za-
żaleń.
Poglądy prezentowane w tej kwestii nie są jednolite. Za dopuszczal-
nością zaskarżalności postanowień o zastosowaniu środków zapobiegaw-
czych wydawanych przez Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym
opowiedzieli się: S. Zabłocki w: Postępowanie odwoławcze w kodeksie po-
stępowania karnego po nowelizacji. Komentarz praktyczny (Warszawa
2003, s. 39-42), także w: Kodeks Postępowania Karnego. Komentarz, pod
redakcją Z. Gostyńskiego (Warszawa 1998, tom II, s. 414-416); T. Grze-
gorczyk w: Kodeks Postępowania Karnego. Komentarz, (Kraków 2003, s.
1092) oraz R. A. Stefański, m.in. w publikacji Zaskarżalność postanowień w
przedmiocie środka zapobiegawczego, zamieszczonej w Księdze pamiąt-
kowej ku czci prof. Zbigniewa Dody (Kraków 2000, s. 472-474).
Zdaniem tych autorów podstawę prawną zażaleń na takie postano-
wienia stanowi przepis art. 426 § 3 k.p.k., stosowany w postępowaniu ka-
sacyjnym na podstawie art. 518 k.p.k., za czym przemawiają: 1) wykładnia
językowa treści art. 426 § 2 i § 3 k.p.k. w powiązaniu z regulacją przewi-
dzianą w art. 518 k.p.k.; 2) argument a rubrica wynikający z konstrukcji art.
3
426 § 3 k.p.k., wskazujący na to, że odnosi się do całej treści paragrafu go
poprzedzającego; 3) treść art. 430 § 2 in fine k.p.k., który byłby przepisem
zbędnym, gdyby przyjmować, że regulacja przewidziana w paragrafie 3 art.
426 k.p.k. nie dotyczy zawartego w paragrafie poprzedzającym zwrotu „od
orzeczeń wydawanych przez Sąd Najwyższy”, a jedynie zwrotu „od innych
orzeczeń sądu odwoławczego”.
Przeciwko stosowaniu w postępowaniu kasacyjnym art. 426 § 3 k.p.k.
opowiedzieli się autorzy Kodeksu Postępowania Karnego. Komentarz, pod
redakcją P. Hofmańskiego (Warszawa 2004, tom II, s. 552). Podkreślono w
nim, że skoro w § 2 art. 426 k.p.k. rozróżnione zostały „inne orzeczenia są-
du odwoławczego” od „orzeczeń wydanych przez Sąd Najwyższy”, a § 3
tego artykułu mówi jedynie o zaskarżalności określonych postanowień „wy-
danych w toku postępowania odwoławczego”, to ten ostatni dotyczy wy-
łącznie postanowień wydawanych przez sądy okręgowe bądź apelacyjne w
toku postępowań odwoławczych, a nie przez Sąd Najwyższy w toku postę-
powania kasacyjnego. Argumentowali, że postępowanie kasacyjne nie jest
„postępowaniem odwoławczym”, a rozróżnienie dwóch kategorii orzeczeń
w § 2 art. 426 k.p.k. nie pozwala na przyjęcie, iż poprzez art. 518 k.p.k. w
postępowaniu kasacyjnym znajduje odpowiednie zastosowanie art. 426 § 3
k.p.k.
Zarysowane powyżej rozbieżności poglądów co do stosowania w po-
stępowaniu kasacyjnym regulacji przewidzianej w art. 426 § 3 k.p.k., po-
przez unormowanie zawarte w art. 518 k.p.k., dają pełne podstawy do
uznania, że słusznie S. Zabłocki treść art. 426 § 2 k.p.k. określił jako „pu-
łapkę interpretacyjną”. Warto zwrócić uwagę, że autorzy obu przedstawio-
nych powyżej odmiennych stanowisk, przede wszystkim odwoływali się do
wykładni językowej, która jednak, poprzez położenie akcentów na inne
ustawowe zwroty, prowadziła ich do wniosków diametralnie różnych.
4
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę uznał, że
zażalenie na postanowienie Sądu Najwyższego wydane na podstawie art.
538 § 2 k.p.k. jest niedopuszczalne z mocy ustawy, konsekwencją czego
było pozostawienie bez rozpoznania wniesionych zażaleń.
Zajmując takie stanowisko Sąd Najwyższy opowiedział się za drugim
z przedstawionych wyżej poglądów. Argumentację odwołującą się do zapi-
su w art. 426 § 3 k.p.k., że przepis ten mówi jedynie o postanowieniach
wydanych „w toku postępowania odwoławczego”, należy uzupełnić o jesz-
cze jeden element: wszak paragraf ten mówi nie tylko o postanowieniach
wydanych „w toku postępowania odwoławczego”, ale in fine powołuje wy-
łącznie „inny równorzędny skład sądu odwoławczego”, choć w paragrafie
poprzedzającym wyraźnie rozróżnia „orzeczenia sądu odwoławczego” od
„orzeczeń wydanych przez Sąd Najwyższy”. Konsekwentny zatem ustawo-
dawca, gdyby zamierzał zakresem normowania wskazanym w art. 426 § 3
k.p.k. objąć także postanowienia wydawane przez Sąd Najwyższy w po-
stępowaniu kasacyjnym, powinien i ten Sąd wskazać jako adresata normy
kompetencyjnej.
Rozważając przedmiotowe zagadnienie konieczne jest również od-
wołanie się do wykładni teleologicznej, poddając analizie istotę instytucji i
ich funkcji zarówno w odniesieniu do uregulowania zawartego w art. 426 §
2 i 3 k.p.k., jak i w art. 538 § 2 k.p.k. (a tym samym także w art. 532 § 2 i
art. 533 k.p.k.).
Przepis art. 518 k.p.k. nakazuje w postępowaniu kasacyjnym odpo-
wiednio stosować przepisy Działu IX (w nim mieści się także art. 426), jeśli
przepisy Rozdziału 55 („Kasacja”) nie stanowią inaczej. Rozdział 55, poza
art. 539 k.p.k. statuującym niedopuszczalność kasacji od orzeczenia Sądu
Najwyższego zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji, nie zawiera
przepisów regulujących zaskarżalność orzeczeń wydawanych przez Sąd
Najwyższy w toku postępowania kasacyjnego. W tej sytuacji prima facie
5
można by uznać, że poprzez art. 518 k.p.k. powinien znaleźć zastosowanie
art. 426 § 3 k.p.k., skoro w określony sposób reguluje on zaskarżalność
wymienionych w nim postanowień. Tym niemniej art. 518 k.p.k. mówi o
stosowaniu „odpowiednio” przepisów Działu IX, a więc takim ich stosowa-
niu, kiedy przewidziane w nim regulacje są spójne z istotą i funkcją postę-
powania kasacyjnego. Kryterium takiego nie spełnia regulacja przewidzia-
na w art. 426 § 3 k.p.k. Przepis ten przewiduje „wewnętrzną” („do innego
równorzędnego składu sądu odwoławczego”) zaskarżalność trzech katego-
rii postanowień: 1) o przeprowadzeniu obserwacji w zakładzie leczniczym,
2) o zastosowaniu środka zapobiegawczego, 3) o nałożeniu kary porząd-
kowej. Sąd Najwyższy w ramach postępowania kasacyjnego nie prowadzi
postępowania dowodowego (wyjątek to ograniczone czynności dowodowe
zmierzające do weryfikacji zarzutu kasacji – por. OSNKW 1997 r. z.7-8,
poz. 69). W tej sytuacji pierwsza z powyższych kategorii (postanowienia o
przeprowadzeniu obserwacji) w ogóle w tym postępowaniu nie występuje.
W istocie nie występuje też kategoria trzecia (postanowienia o nałożeniu
kary porządkowej) jako, że i ona immanentnie łączy się z prowadzeniem
postępowania dowodowego. W postępowaniu kasacyjnym występuje
oczywiście kategoria trzecia (zastosowanie środków zapobiegawczych),
ale i ona znajduje odrębne unormowania w art. art. 532 § 2, 533 i 538 § 2
k.p.k., a nie odwołuje się do przepisów ogólnych, jak to ma miejsce w toku
postępowań odwoławczych. Zatem rodzaj postanowień wymienionych w
paragrafie 3 art. 426 k.p.k., i jednolity sposób jego skonstruowania, prowa-
dzi do wniosku, iż jako całość może on funkcjonować jedynie w ramach
postępowań odwoławczych, ale nie w ramach postępowania kasacyjnego.
Z punktu widzenia ustrojowego usytuowania postępowania kasacyj-
nego wyłącznie w Sądzie Najwyższym (możliwość przewidziana w art. 11
p.w. k.p.k., dla założeń ustrojowych nie może mieć znaczenia) i istoty tego
postępowania, trudno znaleźć argumenty przemawiające za celowością
6
funkcjonowania w jego toku „wewnętrznego” postępowania odwoławczego
i to wyłącznie w odniesieniu do postanowień o zastosowaniu któregokol-
wiek ze środków zapobiegawczych, gdyż bezspornie żadne inne orzecze-
nia zaskarżeniu nie podlegają. Akceptacja takiego stanu rzeczy, na co za-
sadnie zwracał już uwagę S. Zabłocki, w poważny sposób kolidowałaby z
rozwiązaniami przewidzianymi w rozdziale 56 Kodeksu postępowania kar-
nego, regulującym instytucję wznowienia postępowania. W ramach bowiem
tego postępowania, kiedy prowadzi je Sąd Najwyższy (art. 544 § 2 k.p.k.),
ma on również możliwość stosowania środków zapobiegawczych (art. 545
§ 1 w zw. z art. 532 § 2 bądź w zw. z art. 538 § 2 k.p.k.), ale już żadne
przepisy możliwości zaskarżenia takich orzeczeń nie przewidują. W Roz-
dziale 56 ustawodawca wręcz podkreślał niezaskarżalność orzeczeń wy-
dawanych przez Sąd Najwyższy – art. 547 § 1 i § 4 k.p.k., w tym ostatnim
paragrafie wyraźnie różnicując je od wszystkich pozostałych.
Porównanie zatem regulacji przewidzianych w obu rozdziałach Działu
XI Kodeksu postępowania karnego („Kasacja” i „Wznowienie postępowa-
nia”) w płaszczyźnie stwarzania równych gwarancji procesowych dla osób
skazanych, również skłania do wniosku, że przewidziana w art. 426 § 3
k.p.k. możliwość złożenia zażalenia na postanowienie o zastosowaniu
środka zapobiegawczego nie obejmuje swym działaniem postępowania
kasacyjnego, a jedynie „zwykłe postępowania odwoławcze.
Przeciwko takiemu stanowisku nie przemawia argument wskazujący,
że art. 430 § 2 in fine k.p.k., który byłby przepisem zbędnym, gdyby już z
art. 426 § 2 k.p.k. wynikało, iż od żadnych orzeczeń Sądu Najwyższego nie
przysługuje środek odwoławczy. Niejednokrotnie przecież ustawodawca
posługuje się powtórzeniami, co wynika bądź z niedoskonałości techniki
legislacyjnej czy z ęci podkreślenia jednoznaczności konkretnego rozwią-
zania. Nadto są sytuacje – np. art. 547 § 3 k.p.k. czy art. 655 § 1 pkt 1
k.p.k. – że Sąd Najwyższy orzeka stricte jako sąd odwoławczy, a wówczas
7
zaskarżalność wydawanych przezeń orzeczeń określonych w art. 426 § 3
k.p.k. może być oceniana w inny sposób niż wydawanych w toku postępo-
wania kasacyjnego, wyłącznie do którego odnosi się niniejsze orzeczenie.