I PK 312/03
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 12 lutego 2004 r.
I PK 312/03
Zakres kompetencji pełnomocnika do zorganizowania urzędu marszał-
kowskiego ustanowionego w trybie art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację pu-
bliczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) obejmował czynności z zakresu prawa
pracy, które według ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorzą-
dowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.) należą do mar-
szałka województwa.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 lutego 2004 r. sprawy z
powództwa Wojciecha W. przeciwko Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa M.
w W. i Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezesa Rady Ministrów o od-
szkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 14 lutego 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 14 lutego 2003 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie, uwzględniając apelację pozwanego Urzędu Marszałkow-
skiego Województwa M. w W. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie zasądzającego na rzecz powoda Wojciecha W.
kwotę 60.000 zł tytułem odszkodowania, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił po-
wództwo w całości. Podstawę wyroku stanowiły następujące ustalenia. W dniu 27
listopada 1998 r. Prezes Rady Ministrów działając na podstawie art. 102 ust. 4 i 6
2
ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) wyznaczył - w osobie Lecha
I. - pełnomocnika do organizacji Urzędu Marszałkowskiego dla Województwa M. na
okres do dnia wyboru zarządu województwa. W dniu 15 grudnia 1998 r. pełnomoc-
nik, działając na podstawie art. 102 ust. 5 powołanej wyżej ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r., wydał zarządzenie w sprawie utworzenia Urzędu Marszałkowskie-
go Województwa, zaś 16 grudnia 1998 r. zawarł umowę o pracę z powodem, zatrud-
niając go od dnia 1 stycznia 1999 r. na czas określony do 31 grudnia 1999 r. na sta-
nowisku dyrektora departamentu komunikacji w Urzędzie Marszałkowskim Woje-
wództwa M., wskazując jako dzień rozpoczęcia pracy 4 stycznia 1999 r.
W dniu 4 stycznia 1999 r. powód wraz z innymi osobami zatrudnionymi przez
pełnomocnika zgłosił się do pracy w Urzędzie Marszałkowskim Województwa M.,
lecz go do pracy nie dopuszczono. Sytuacja powtórzyła się 5 stycznia 1999 r. Wobec
takiego stanowiska pracodawcy powód w dniu 5 stycznia 1999 r. złożył w Urzędzie
M. pismo skierowane do Marszałka Województwa M., w którym oświadczył o swojej
gotowości do podjęcia pracy w Urzędzie i zwrócił się o wyjaśnienie jego sytuacji pra-
cowniczej. Pełnomocnik Premiera działał do dnia 31 grudnia 1998 r. Złożone przez
niego sprawozdanie w dniu 29 grudnia 1998 r., nie zostało zakwestionowane ani od-
rzucone. Zarząd Województwa M. w dniu 31 grudnia 1998 r. podjął uchwałę [...] w
sprawie organizacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa M.
Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji, że zawarta z
powodem umowa o pracę wywołała wynikające z tej umowy konsekwencje prawne.
Zdaniem Sądu drugiej instancji ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów Pełno-
mocnik przekroczył swoje kompetencje, bowiem w ramach czynności organizowania
urzędu oraz przygotowania projektów uchwał sejmiku województwa - do czego był
powołany - nie mieści się kompetencja do zatrudniania pracowników samorządo-
wych. Ustawowy zakres umocowania pełnomocnika nie obejmuje zatrudniania pra-
cowników samorządowych, do czego potrzebne jest odrębne upoważnienie z art. 4
pkt 4 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 1990
r. Nr 21, poz. 124 ze zm.), stanowiącego, że czynności w sprawach z zakresu prawa
pracy w odniesieniu do pracowników samorządowych urzędu marszałkowskiego do-
konywane są przez przewodniczącego zarządu - marszałka województwa.
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył kasacją, wnosząc o jego uchyle-
nie w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
3
Skarżący zarzucił:
1) naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie: a) art. 102 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną przez przyjęcie, że peł-
nomocnik powołany do zorganizowania urzędu marszałkowskiego nie był umocowa-
ny do zawierania umów o pracę; art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną poprzez błędne
przyjęcie, że „Premier wyznaczając w trybie art. 102 ust. 4 w/w ustawy pełnomocnika
ds. zorganizowania urzędu marszałkowskiego winien wskazać podstawę prawną w
postaci art. 4 pkt 4 ustawy z 22 lutego 1990 r. o pracownikach samorządowych”, jeśli
chciał umocować pełnomocnika do podejmowania czynności z zakresu prawa pracy;
b) art. 102 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną przez ograniczenie się do stwierdzenia,
że „Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Warszawie naruszył prawo materialne poprzez
błędną wykładnię przepisów art. 102 ust. 4, 5 i 6 ustawy z 13.X.98 r.”; c) art. 4 pkt 4
ustawy z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych przez jego niewłaściwe
zastosowanie, albowiem w dacie zawarcia umowy o pracę przez pełnomocnika z
powodem, przepis ten w wersji przyjętej przez Sąd Apelacyjny jeszcze nie obowią-
zywał; d) art. 3 k.p. przez błędne uznanie, że pełnomocnik do spraw zorganizowania
urzędu marszałkowskiego, nie mógł być pracodawcą dla pracowników urzędu mar-
szałkowskiego; e) art. 33 k.p. przez jego niewłaściwe zastosowanie „do zapisu § 4
pkt 1 umowy o pracę, w sytuacji gdy § 4 umowy przewiduje możliwość rozwiązania
umowy przez strony przed dniem 1 stycznia 1999 r.”; f) art. 58 § 1 k.c. poprzez nie-
właściwe jego zastosowanie przez uznanie, że zapis § 4 pkt 1 umowy o pracę, jako
mający na celu obejście prawa, czyni całą umowę nieważną; g) naruszenie przepi-
sów prawa procesowego, mające istotny wpływ na wynik sprawy:
2) art. 233 k.p.c. przez sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego mate-
riału dowodowego polegającą na błędnym ustaleniu, że: a) treść pełnomocnictwa
ustawowego zawartego w art. 102 ust. 5 nie dawała pełnomocnikowi umocowania do
zawierania umów o pracę; b) zapis § 4 umowy przewiduje odszkodowanie dla powo-
da w przypadku rozwiązania tej umowy przed 1 stycznia 1999 r., tj. przed dniem wej-
ścia w życie umowy; c) przepis art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracow-
nikach samorządowych obowiązywał w dacie zawarcia umowy o pracę z powodem
oraz art. 378 k.p.c. poprzez oparcie przez Sąd rozstrzygnięcia na niepodniesionych
4
w apelacji zarzutach naruszenia prawa materialnego, tj. art. 102 ust. 4, 5 i 6 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące admini-
strację publiczną oraz art. 4 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych, a także
art. 3 i 33 k.p.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji skarżący wskazał na
potrzebę dokonania wykładni art. 102 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Prze-
pisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną. W kontekście tego
przepisu rodzi się również pytanie o charakter i zakres pełnomocnictwa ustawowego,
wynikającego z przepisów szczególnych. Zachodzi potrzeba zdefiniowania pojęcia
„zorganizowanie urzędu marszałkowskiego” i udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy
zatrudnienie pracownika przez pełnomocnika do organizacji urzędu marszałkowskie-
go mieści się w zakresie zorganizowania urzędu marszałkowskiego.
Skarżący wskazał, że w związku z naruszeniem przez Sąd Apelacyjny art. 378
k.p.c. istnieje również potrzeba ustalenia znaczenia pojęcia „granice apelacji” i
udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy sąd drugiej instancji może z urzędu stwierdzać
naruszenie przepisów prawa materialnego, w zakresie w jakim zarzut taki nie zostaje
podniesiony przez wnoszącego apelację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wynikające w zakresie podstaw kasacji powoda problemy prawne sprawy za
punkt odniesienia mają okoliczności faktyczne, których strona pozwana nie kwestio-
nuje. Nawiązując do przedstawionej wyżej podstawy faktycznej wyroku, trzeba roz-
ważyć stosunek pracy, w szczególności sytuację prawną powoda, z którym umowę o
pracę w Urzędzie Marszałkowskim Województwa M. zawarł w okresie organizacji
Urzędu Marszałkowskiego (gdy - z określonych przyczyn - nie działały organy samo-
rządowe) wyznaczony przez Premiera pełnomocnik do organizacji Urzędu Marszał-
kowskiego dla województwa M. Premier w dokumencie zawierającym pełnomocnic-
two określił jego cel, z powołaniem podstawy ustawowej bez skonkretyzowania za-
kresu powierzonego zorganizowania Urzędu Marszałkowskiego Województwa M. Nie
zostało w sprawie ustalone ażeby Premier jako bezpośredni mocodawca pełnomoc-
nika zakwestionował czynności tego pełnomocnika w odniesieniu do rozpatrywanego
w sprawie zatrudnienia powoda.
5
Na tle powyższych okoliczności zakwestionowanie ważności umowy o pracę
zawartej przez pełnomocnika do organizacji Urzędu Marszałkowskiego z powodem
wynika z podzielonego przez Sąd Apelacyjny - odmiennie od stanowiska Sądu
pierwszej instancji - poglądu strony pozwanej, że Pełnomocnik w tym zakresie działał
bezprawnie, bo zakres jego działania wynikający z przepisów nie obejmował prawa
do zatrudniania pracowników Urzędu Marszałkowskiego.
Rozważając przedstawione w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego stano-
wisko, Sąd Najwyższy nie podzielił założenia na jakim zostało ono oparte, to jest, że
dla wykonywania przez pełnomocnika czynności z zakresu prawa pracy przy jego
wyznaczeniu „wskazana byłaby podstawa prawna (art. 4 pkt 4 ustawy z 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych - Dz.U. Nr 21, poz. 124 ze zm.) stanowiąca,
że czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w odniesieniu do pracowników sa-
morządowych urzędu marszałkowskiego dokonywane są przez przewodniczącego
zarządu - marszałka województwa”. Nie ma uzasadnionej podstawy stanowisko
uzależniające zakres należących do pełnomocnika czynności prawnych od sposobu
ujęcia podstawy upoważniającej w dokumencie pełnomocnictwa. Nie jest przecież
tak, że od uznania Premiera zależy to, czy pełnomocnik wyznaczony do zorganizo-
wania Urzędu Marszałkowskiego jest lub nie jest upoważniony do czynności w spra-
wach z zakresu prawa pracy. Kwestia wyposażenia pełnomocnika w określone kom-
petencje nie została pozostawiona Premierowi, lecz powinna być wyjaśniona według
wynikającego z przepisów prawa statusu tego pełnomocnika. W regulacji prawnej
określającej działanie Premiera w zakresie należącym do samorządu terytorialnego
nie chodzi o przeniesienie kompetencji samorządu do organu administracji państwo-
wej ale - według zasady pomocniczości - wyznaczenie pełnomocnika do wykonania
określonego zadania (zorganizowanie Urzędu Marszałkowskiego), które należy
wprawdzie do właściwych organów samorządowych, jednakże nie mogły one go wy-
konać, gdyż nie zostały wyłonione w odpowiednim terminie. Wiąże się to z realizacją
ustawowo określonej zasady w ramach reformy ustroju samorządu terytorialnego, że
„z dniem 1 stycznia 1999 r. tworzy się urzędy marszałkowskie w miastach będących
siedzibami władz samorządu województwa” (art. 27 ustawy z dnia 13 października
1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną). W
poszczególnych ustępach art. 102 tej ustawy określono ramy czasowe powstawania
ustrojowych struktur nowoutworzonych jednostek samorządu terytorialnego. Tak
więc - stosownie do art. 102 ust. 3 - jeżeli do dnia 15 listopada nie zostałby wybrany
6
zarząd województwa, to organizacja urzędu marszałkowskiego należałaby do pełno-
mocnika ustanowionego przez sejmik województwa, a więc w ramach struktury sa-
morządowej. Dopiero, jeżeli do dnia 25 listopada 1998 r. - stosownie do art. 102 ust.
4 - sejmik województwa nie wybrałby zarządu województwa i nie ustanowiłby swego
pełnomocnika, to takiego pełnomocnika wyznacza Prezes Rady Ministrów na wnio-
sek Delegata Rządu. Pełnomocnicy, o których mowa w wymienionych przepisach
mieli zadanie zorganizowania urzędu marszałkowskiego oraz przygotowania projek-
tów uchwał sejmiku województwa, w tym projektu statutu województwa (art. 102 ust.
5). W zakresie tych zadań, ze względu na wskazane przyczyny ich powołania, pełnili
oni zastępczą - na czas do dnia wyboru zarządu województwa - funkcję, która w
zwykłym porządku funkcjonowania nowo utworzonych struktur samorządowych na-
leży do jego organów (art. 102 ust. 6).
Nie ma więc uzasadnionej podstawy pogląd Sądu Apelacyjnego, że zakres
kompetencji pełnomocnika do zorganizowania urzędu marszałkowskiego nie mógł
obejmować czynności z zakresu prawa pracy, które według ustawy o pracownikach
samorządowych należą do marszałka województwa. Tymczasem - jak to wyżej
wskazano - przepisy wprowadzające reformę administracji publicznej przewidziały
specjalny (nadzwyczajny) tryb etapu organizacyjnego, w ramach którego określone
zadania przyporządkowane ustrojowym organom samorządu terytorialnego, mogły
być zastępczo powierzane ustanawianym w specjalnym trybie pełnomocnikom.
Można więc z tego powodu rezultat wnioskowania Sądu Apelacyjnego ująć inaczej -
najogólniej biorąc - w ten sposób, że jeżeli do marszałka województwa należy za-
trudnianie pracowników urzędu marszałkowskiego i jeżeli zorganizowanie urzędu
marszałkowskiego zawiera jakieś, przynajmniej podstawowe, struktury kadrowe, to
zadania te należały także do pełnomocnika ustanowionego w trybie art. 102 ust. 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. Horyzont czasowy działania pełnomocnika (do
dnia wyboru zarządu województwa) - wbrew poglądowi Sądu Apelacyjnego - nie sta-
nowi adekwatnego kryterium dla kwestii przedmiotu (zakresu) tego działania.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wyraził ponadto stanowisko, że wyni-
kający z § 4 ust. 1 zawartej z powodem umowy o pracę „zapis o obowiązku zapłaty
odszkodowania powodowi za samą możliwość rozwiązania umowy o pracę przed
datą rozpoczęcia pracy jest nieważny jako mający na celu obejście prawa (art. 58 § 1
k.c.)”. W kasacji powoda zarzucono, że ocena wyroku w powyższym zakresie jest
niezrozumiała i zbędna. Nie wchodząc w rozpoznanie tego zarzutu należy zauważyć,
7
że w rozpatrywanej sprawie konsekwencje prawne spornej klauzuli z § 4 ust. 1
umowy o pracę nie mają żadnego znaczenia, skoro podstawę dochodzonego przez
powoda roszczenia odszkodowawczego nie stanowi wcześniejsze rozwiązanie
umowy o pracę (przed 1 stycznia 1999 r.), ale odszkodowanie (z § 4 ust. 2 umowy)
za niewykonanie obowiązków pracodawcy.
Jeżeli chodzi o procesową podstawę kasacji (por. art. 3931
pkt 2 k.p.c.), to po-
mijając zbędnie powtórzone w tym zakresie zarzuty przedstawione poprzednio w ra-
mach podstawy materialnoprawnej (por. art. 3931
pkt 1 k.p.c.) niezasadnie zarzucono
naruszenie art. 378 k.p.c., przez weryfikację wykładni przepisów prawa materialnego,
chociaż apelacja strony pozwanej nie podnosiła zarzutów z zakresu prawa material-
nego. Stanowisko w tym zakresie wnoszącego kasację jest odpowiednie dla roli sądu
kasacyjnego (por. art. 39311
k.p.c.), a nie dla pozycji sądu apelacyjnego (por. też art.
368 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c. i art. 386 k.p.c.), który w granicach apelacji pełni rów-
nież funkcję sądu merytorycznego i może brać z urzędu pod rozwagę naruszenie
prawa materialnego ażeby po przeanalizowaniu całego materiału procesowego usta-
lić podstawę faktyczną wyroku i jego podstawę prawną, z ewentualnym usunięciem
wad postępowania pierwszoinstancyjnego.
Z powyższych przyczyn, uznając że wniosek kasacji jest uzasadniony ze
względu na usprawiedliwioną podstawę dotyczącą naruszenia przepisów prawa ma-
terialnego, Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39313
§ 1 k.p.c.
========================================
I PK 312/03
Zakres kompetencji pełnomocnika do zorganizowania urzędu marszał-
kowskiego ustanowionego w trybie art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację pu-
bliczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) obejmował czynności z zakresu prawa
pracy, które według ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorzą-
dowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.) należą do mar-
szałka województwa.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 lutego 2004 r. sprawy z
powództwa Wojciecha W. przeciwko Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa M.
w W. i Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prezesa Rady Ministrów o od-
szkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 14 lutego 2003 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 14 lutego 2003 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie, uwzględniając apelację pozwanego Urzędu Marszałkow-
skiego Województwa M. w W. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Warszawie zasądzającego na rzecz powoda Wojciecha W.
kwotę 60.000 zł tytułem odszkodowania, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił po-
wództwo w całości. Podstawę wyroku stanowiły następujące ustalenia. W dniu 27
listopada 1998 r. Prezes Rady Ministrów działając na podstawie art. 102 ust. 4 i 6
2
ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) wyznaczył - w osobie Lecha
I. - pełnomocnika do organizacji Urzędu Marszałkowskiego dla Województwa M. na
okres do dnia wyboru zarządu województwa. W dniu 15 grudnia 1998 r. pełnomoc-
nik, działając na podstawie art. 102 ust. 5 powołanej wyżej ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r., wydał zarządzenie w sprawie utworzenia Urzędu Marszałkowskie-
go Województwa, zaś 16 grudnia 1998 r. zawarł umowę o pracę z powodem, zatrud-
niając go od dnia 1 stycznia 1999 r. na czas określony do 31 grudnia 1999 r. na sta-
nowisku dyrektora departamentu komunikacji w Urzędzie Marszałkowskim Woje-
wództwa M., wskazując jako dzień rozpoczęcia pracy 4 stycznia 1999 r.
W dniu 4 stycznia 1999 r. powód wraz z innymi osobami zatrudnionymi przez
pełnomocnika zgłosił się do pracy w Urzędzie Marszałkowskim Województwa M.,
lecz go do pracy nie dopuszczono. Sytuacja powtórzyła się 5 stycznia 1999 r. Wobec
takiego stanowiska pracodawcy powód w dniu 5 stycznia 1999 r. złożył w Urzędzie
M. pismo skierowane do Marszałka Województwa M., w którym oświadczył o swojej
gotowości do podjęcia pracy w Urzędzie i zwrócił się o wyjaśnienie jego sytuacji pra-
cowniczej. Pełnomocnik Premiera działał do dnia 31 grudnia 1998 r. Złożone przez
niego sprawozdanie w dniu 29 grudnia 1998 r., nie zostało zakwestionowane ani od-
rzucone. Zarząd Województwa M. w dniu 31 grudnia 1998 r. podjął uchwałę [...] w
sprawie organizacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa M.
Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji, że zawarta z
powodem umowa o pracę wywołała wynikające z tej umowy konsekwencje prawne.
Zdaniem Sądu drugiej instancji ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów Pełno-
mocnik przekroczył swoje kompetencje, bowiem w ramach czynności organizowania
urzędu oraz przygotowania projektów uchwał sejmiku województwa - do czego był
powołany - nie mieści się kompetencja do zatrudniania pracowników samorządo-
wych. Ustawowy zakres umocowania pełnomocnika nie obejmuje zatrudniania pra-
cowników samorządowych, do czego potrzebne jest odrębne upoważnienie z art. 4
pkt 4 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 1990
r. Nr 21, poz. 124 ze zm.), stanowiącego, że czynności w sprawach z zakresu prawa
pracy w odniesieniu do pracowników samorządowych urzędu marszałkowskiego do-
konywane są przez przewodniczącego zarządu - marszałka województwa.
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył kasacją, wnosząc o jego uchyle-
nie w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
3
Skarżący zarzucił:
1) naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie: a) art. 102 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną przez przyjęcie, że peł-
nomocnik powołany do zorganizowania urzędu marszałkowskiego nie był umocowa-
ny do zawierania umów o pracę; art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną poprzez błędne
przyjęcie, że „Premier wyznaczając w trybie art. 102 ust. 4 w/w ustawy pełnomocnika
ds. zorganizowania urzędu marszałkowskiego winien wskazać podstawę prawną w
postaci art. 4 pkt 4 ustawy z 22 lutego 1990 r. o pracownikach samorządowych”, jeśli
chciał umocować pełnomocnika do podejmowania czynności z zakresu prawa pracy;
b) art. 102 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną przez ograniczenie się do stwierdzenia,
że „Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Warszawie naruszył prawo materialne poprzez
błędną wykładnię przepisów art. 102 ust. 4, 5 i 6 ustawy z 13.X.98 r.”; c) art. 4 pkt 4
ustawy z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych przez jego niewłaściwe
zastosowanie, albowiem w dacie zawarcia umowy o pracę przez pełnomocnika z
powodem, przepis ten w wersji przyjętej przez Sąd Apelacyjny jeszcze nie obowią-
zywał; d) art. 3 k.p. przez błędne uznanie, że pełnomocnik do spraw zorganizowania
urzędu marszałkowskiego, nie mógł być pracodawcą dla pracowników urzędu mar-
szałkowskiego; e) art. 33 k.p. przez jego niewłaściwe zastosowanie „do zapisu § 4
pkt 1 umowy o pracę, w sytuacji gdy § 4 umowy przewiduje możliwość rozwiązania
umowy przez strony przed dniem 1 stycznia 1999 r.”; f) art. 58 § 1 k.c. poprzez nie-
właściwe jego zastosowanie przez uznanie, że zapis § 4 pkt 1 umowy o pracę, jako
mający na celu obejście prawa, czyni całą umowę nieważną; g) naruszenie przepi-
sów prawa procesowego, mające istotny wpływ na wynik sprawy:
2) art. 233 k.p.c. przez sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego mate-
riału dowodowego polegającą na błędnym ustaleniu, że: a) treść pełnomocnictwa
ustawowego zawartego w art. 102 ust. 5 nie dawała pełnomocnikowi umocowania do
zawierania umów o pracę; b) zapis § 4 umowy przewiduje odszkodowanie dla powo-
da w przypadku rozwiązania tej umowy przed 1 stycznia 1999 r., tj. przed dniem wej-
ścia w życie umowy; c) przepis art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracow-
nikach samorządowych obowiązywał w dacie zawarcia umowy o pracę z powodem
oraz art. 378 k.p.c. poprzez oparcie przez Sąd rozstrzygnięcia na niepodniesionych
4
w apelacji zarzutach naruszenia prawa materialnego, tj. art. 102 ust. 4, 5 i 6 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące admini-
strację publiczną oraz art. 4 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych, a także
art. 3 i 33 k.p.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji skarżący wskazał na
potrzebę dokonania wykładni art. 102 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Prze-
pisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną. W kontekście tego
przepisu rodzi się również pytanie o charakter i zakres pełnomocnictwa ustawowego,
wynikającego z przepisów szczególnych. Zachodzi potrzeba zdefiniowania pojęcia
„zorganizowanie urzędu marszałkowskiego” i udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy
zatrudnienie pracownika przez pełnomocnika do organizacji urzędu marszałkowskie-
go mieści się w zakresie zorganizowania urzędu marszałkowskiego.
Skarżący wskazał, że w związku z naruszeniem przez Sąd Apelacyjny art. 378
k.p.c. istnieje również potrzeba ustalenia znaczenia pojęcia „granice apelacji” i
udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy sąd drugiej instancji może z urzędu stwierdzać
naruszenie przepisów prawa materialnego, w zakresie w jakim zarzut taki nie zostaje
podniesiony przez wnoszącego apelację.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wynikające w zakresie podstaw kasacji powoda problemy prawne sprawy za
punkt odniesienia mają okoliczności faktyczne, których strona pozwana nie kwestio-
nuje. Nawiązując do przedstawionej wyżej podstawy faktycznej wyroku, trzeba roz-
ważyć stosunek pracy, w szczególności sytuację prawną powoda, z którym umowę o
pracę w Urzędzie Marszałkowskim Województwa M. zawarł w okresie organizacji
Urzędu Marszałkowskiego (gdy - z określonych przyczyn - nie działały organy samo-
rządowe) wyznaczony przez Premiera pełnomocnik do organizacji Urzędu Marszał-
kowskiego dla województwa M. Premier w dokumencie zawierającym pełnomocnic-
two określił jego cel, z powołaniem podstawy ustawowej bez skonkretyzowania za-
kresu powierzonego zorganizowania Urzędu Marszałkowskiego Województwa M. Nie
zostało w sprawie ustalone ażeby Premier jako bezpośredni mocodawca pełnomoc-
nika zakwestionował czynności tego pełnomocnika w odniesieniu do rozpatrywanego
w sprawie zatrudnienia powoda.
5
Na tle powyższych okoliczności zakwestionowanie ważności umowy o pracę
zawartej przez pełnomocnika do organizacji Urzędu Marszałkowskiego z powodem
wynika z podzielonego przez Sąd Apelacyjny - odmiennie od stanowiska Sądu
pierwszej instancji - poglądu strony pozwanej, że Pełnomocnik w tym zakresie działał
bezprawnie, bo zakres jego działania wynikający z przepisów nie obejmował prawa
do zatrudniania pracowników Urzędu Marszałkowskiego.
Rozważając przedstawione w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego stano-
wisko, Sąd Najwyższy nie podzielił założenia na jakim zostało ono oparte, to jest, że
dla wykonywania przez pełnomocnika czynności z zakresu prawa pracy przy jego
wyznaczeniu „wskazana byłaby podstawa prawna (art. 4 pkt 4 ustawy z 22 marca
1990 r. o pracownikach samorządowych - Dz.U. Nr 21, poz. 124 ze zm.) stanowiąca,
że czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w odniesieniu do pracowników sa-
morządowych urzędu marszałkowskiego dokonywane są przez przewodniczącego
zarządu - marszałka województwa”. Nie ma uzasadnionej podstawy stanowisko
uzależniające zakres należących do pełnomocnika czynności prawnych od sposobu
ujęcia podstawy upoważniającej w dokumencie pełnomocnictwa. Nie jest przecież
tak, że od uznania Premiera zależy to, czy pełnomocnik wyznaczony do zorganizo-
wania Urzędu Marszałkowskiego jest lub nie jest upoważniony do czynności w spra-
wach z zakresu prawa pracy. Kwestia wyposażenia pełnomocnika w określone kom-
petencje nie została pozostawiona Premierowi, lecz powinna być wyjaśniona według
wynikającego z przepisów prawa statusu tego pełnomocnika. W regulacji prawnej
określającej działanie Premiera w zakresie należącym do samorządu terytorialnego
nie chodzi o przeniesienie kompetencji samorządu do organu administracji państwo-
wej ale - według zasady pomocniczości - wyznaczenie pełnomocnika do wykonania
określonego zadania (zorganizowanie Urzędu Marszałkowskiego), które należy
wprawdzie do właściwych organów samorządowych, jednakże nie mogły one go wy-
konać, gdyż nie zostały wyłonione w odpowiednim terminie. Wiąże się to z realizacją
ustawowo określonej zasady w ramach reformy ustroju samorządu terytorialnego, że
„z dniem 1 stycznia 1999 r. tworzy się urzędy marszałkowskie w miastach będących
siedzibami władz samorządu województwa” (art. 27 ustawy z dnia 13 października
1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną). W
poszczególnych ustępach art. 102 tej ustawy określono ramy czasowe powstawania
ustrojowych struktur nowoutworzonych jednostek samorządu terytorialnego. Tak
więc - stosownie do art. 102 ust. 3 - jeżeli do dnia 15 listopada nie zostałby wybrany
6
zarząd województwa, to organizacja urzędu marszałkowskiego należałaby do pełno-
mocnika ustanowionego przez sejmik województwa, a więc w ramach struktury sa-
morządowej. Dopiero, jeżeli do dnia 25 listopada 1998 r. - stosownie do art. 102 ust.
4 - sejmik województwa nie wybrałby zarządu województwa i nie ustanowiłby swego
pełnomocnika, to takiego pełnomocnika wyznacza Prezes Rady Ministrów na wnio-
sek Delegata Rządu. Pełnomocnicy, o których mowa w wymienionych przepisach
mieli zadanie zorganizowania urzędu marszałkowskiego oraz przygotowania projek-
tów uchwał sejmiku województwa, w tym projektu statutu województwa (art. 102 ust.
5). W zakresie tych zadań, ze względu na wskazane przyczyny ich powołania, pełnili
oni zastępczą - na czas do dnia wyboru zarządu województwa - funkcję, która w
zwykłym porządku funkcjonowania nowo utworzonych struktur samorządowych na-
leży do jego organów (art. 102 ust. 6).
Nie ma więc uzasadnionej podstawy pogląd Sądu Apelacyjnego, że zakres
kompetencji pełnomocnika do zorganizowania urzędu marszałkowskiego nie mógł
obejmować czynności z zakresu prawa pracy, które według ustawy o pracownikach
samorządowych należą do marszałka województwa. Tymczasem - jak to wyżej
wskazano - przepisy wprowadzające reformę administracji publicznej przewidziały
specjalny (nadzwyczajny) tryb etapu organizacyjnego, w ramach którego określone
zadania przyporządkowane ustrojowym organom samorządu terytorialnego, mogły
być zastępczo powierzane ustanawianym w specjalnym trybie pełnomocnikom.
Można więc z tego powodu rezultat wnioskowania Sądu Apelacyjnego ująć inaczej -
najogólniej biorąc - w ten sposób, że jeżeli do marszałka województwa należy za-
trudnianie pracowników urzędu marszałkowskiego i jeżeli zorganizowanie urzędu
marszałkowskiego zawiera jakieś, przynajmniej podstawowe, struktury kadrowe, to
zadania te należały także do pełnomocnika ustanowionego w trybie art. 102 ust. 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. Horyzont czasowy działania pełnomocnika (do
dnia wyboru zarządu województwa) - wbrew poglądowi Sądu Apelacyjnego - nie sta-
nowi adekwatnego kryterium dla kwestii przedmiotu (zakresu) tego działania.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wyraził ponadto stanowisko, że wyni-
kający z § 4 ust. 1 zawartej z powodem umowy o pracę „zapis o obowiązku zapłaty
odszkodowania powodowi za samą możliwość rozwiązania umowy o pracę przed
datą rozpoczęcia pracy jest nieważny jako mający na celu obejście prawa (art. 58 § 1
k.c.)”. W kasacji powoda zarzucono, że ocena wyroku w powyższym zakresie jest
niezrozumiała i zbędna. Nie wchodząc w rozpoznanie tego zarzutu należy zauważyć,
7
że w rozpatrywanej sprawie konsekwencje prawne spornej klauzuli z § 4 ust. 1
umowy o pracę nie mają żadnego znaczenia, skoro podstawę dochodzonego przez
powoda roszczenia odszkodowawczego nie stanowi wcześniejsze rozwiązanie
umowy o pracę (przed 1 stycznia 1999 r.), ale odszkodowanie (z § 4 ust. 2 umowy)
za niewykonanie obowiązków pracodawcy.
Jeżeli chodzi o procesową podstawę kasacji (por. art. 3931
pkt 2 k.p.c.), to po-
mijając zbędnie powtórzone w tym zakresie zarzuty przedstawione poprzednio w ra-
mach podstawy materialnoprawnej (por. art. 3931
pkt 1 k.p.c.) niezasadnie zarzucono
naruszenie art. 378 k.p.c., przez weryfikację wykładni przepisów prawa materialnego,
chociaż apelacja strony pozwanej nie podnosiła zarzutów z zakresu prawa material-
nego. Stanowisko w tym zakresie wnoszącego kasację jest odpowiednie dla roli sądu
kasacyjnego (por. art. 39311
k.p.c.), a nie dla pozycji sądu apelacyjnego (por. też art.
368 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c. i art. 386 k.p.c.), który w granicach apelacji pełni rów-
nież funkcję sądu merytorycznego i może brać z urzędu pod rozwagę naruszenie
prawa materialnego ażeby po przeanalizowaniu całego materiału procesowego usta-
lić podstawę faktyczną wyroku i jego podstawę prawną, z ewentualnym usunięciem
wad postępowania pierwszoinstancyjnego.
Z powyższych przyczyn, uznając że wniosek kasacji jest uzasadniony ze
względu na usprawiedliwioną podstawę dotyczącą naruszenia przepisów prawa ma-
terialnego, Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39313
§ 1 k.p.c.
========================================