Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 lutego 2004 r.
II UK 235/03
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego osoby niebędącej pracowni-
kiem nie może być wyższa niż przychód stanowiący podstawę wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne w dniu poprzedzającym powstanie prawa do za-
siłku chorobowego (art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyń-
stwa, Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lutego 2004 r. sprawy
z wniosku Jerzego Klemensa K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w Ł. o zasiłek chorobowy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 1 kwietnia
2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 15 maja 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
Ł. odmówił przyznania wnioskodawcy Jerzemu Klemensowi K. ustalenia podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego w kwocie wyższej niż 250% przeciętnego wynagro-
dzenia w poprzednim kwartale. Kolejną decyzją z dnia 20 czerwca 2002 r. wprowa-
dził zmianę do poprzedniej decyzji polegającą na zastąpieniu określenia „12” okre-
śleniem „ust. 1 i 2”. Wnioskodawca odwołał się od obu decyzji.
Wyrokiem z dnia 6 listopada 2002 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi - w punkcie 1. zmienił decyzję z
dnia 15 maja 2002 r. w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do przyjęcia do
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego wnioskodawcy należnego za okres od 22
2
listopada 2001 r. kwoty deklarowanej bez ograniczenia do 250% przeciętnego wyna-
grodzenia w poprzednim kwartale i w punkcie 2. odwołanie od decyzji z dnia 20
czerwca 2002 r. przekazał do rozpoznania Ministrowi Pracy i Zabezpieczenia Spo-
łecznego jako organowi właściwemu. Sąd ustalił, że wnioskodawca od dnia 1 stycz-
nia 1999 r. podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadze-
nia działalności gospodarczej. W okresie od 23 sierpnia 2000 r. do 19 maja 2001 r.
otrzymywał zasiłek chorobowy a następnie od 20 maja 2001 r. do 16 września 2001
r. otrzymywał świadczenie rehabilitacyjne. We wrześniu 2001 r. podał jako podstawę
obliczania składki kwotę 4. 489 zł. (za połowę miesiąca), a za październik i listopad
zadeklarował kwotę 12.600 zł. Od 22 listopada 2001 r. korzystał ponownie ze zwol-
nienia lekarskiego. Zasiłek chorobowy za kolejny okres powinien być - zdaniem Sądu
- obliczony od tej samej kwoty, która stanowiła podstawę wymiaru zasiłku w poprzed-
nim okresie, gdyż zgodnie z art. 43 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) podstawę wymiaru oblicza się na nowo, gdy przerwa
między okresami pobierania zasiłku trwała co najmniej 3 miesiące. W przypadku
wnioskodawcy przerwa ta była krótsza, gdyż okres pobierania świadczenia rehabili-
tacyjnego nie stanowi przerwy. Zgodnie bowiem z art. 52 tej ustawy, przepis art. 43
stosuje się odpowiednio do świadczenia rehabilitacyjnego. W tym kierunku decyzja z
dnia 15 maja 2000 r. została zmieniona. Natomiast pismo z dnia 20 czerwca 2000 r.
zatytułowane decyzją, w rzeczywistości nie jest decyzją, na którą przysługiwałoby
odwołanie do sądu. Dlatego na podstawie art. 464 § 1 k.p.c. zostało przekazane wła-
ściwemu organowi do rozpoznania w drodze administracyjnej.
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego, Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2003 r. [...] zmienił zaskar-
żony wyrok w punkcie 1. i oddalił odwołanie oraz oddalił apelację w pozostałej czę-
ści. Sąd Okręgowy uznał, że przepis art. 52 ustawy powołanej w uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku nie daje podstawy prawnej do uznania, że okres pobierania
świadczenia rehabilitacyjnego nie był okresem przerwy między dwoma okresami za-
siłkowymi. Odpowiednie zastosowanie art. 43 ustawy do świadczenia rehabilitacyj-
nego oznacza tylko tyle, że w razie ponownego powstania prawa do świadczenia
rehabilitacyjnego jego podstawę wymiaru oblicza się stosownie do art. 43 w zależno-
ści od długości przerwy między okresami pobierania świadczenia rehabilitacyjnego.
Natomiast w razie zmiany rodzaju świadczenia brak jest podstaw do traktowania
3
okresu pobierania jednego świadczenia jako tożsamego z okresem korzystania z
innego świadczenia. W przedmiotowej sprawie niesporne jest, że wnioskodawca ko-
rzystał z zasiłku chorobowego do 19 maja 2001 r., zaś prawo do kolejnego zasiłku
chorobowego powstało od 22 listopada 2001 r. Niewątpliwie przerwa między okre-
sami pobierania zasiłku chorobowego trwała co najmniej trzy miesiące kalendarzo-
we. Fakt, że w okresie tej przerwy pobierał świadczenie rehabilitacyjne nie ma
wpływu na konieczność obliczenia na nowo podstawy wymiaru tego drugiego zasiłku.
Zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają do-
browolnie, nie może przekraczać miesięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wy-
nagrodzenia w poprzednim kwartale. Kwotę tę ustala się miesięcznie, poczynając od
trzeciego miesiąca kwartału kalendarzowego na okres trzech miesięcy na podstawie
przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogłaszanego dla celów eme-
rytalnych. W decyzji organu rentowego prawidłowo ustalono podstawę wymiaru za-
siłku chorobowego przy zastosowaniu tych zasad ustalania podstawy wymiaru skła-
dek. Apelacja organu rentowego w tym zakresie podlegała więc uwzględnieniu. Na-
tomiast nie zasługuje na uwzględnienie apelacja w tej części, w jakiej kwestionuje
prawidłowość przekazania organowi administracyjnemu odwołania od decyzji z dnia
20 czerwca 2000 r. W tym zakresie orzeczenie Sądu pierwszej instancji jest - zda-
niem Sądu Okręgowego - prawidłowe.
Wyrok ten w części uwzględniającej apelację organu rentowego zaskarżył ka-
sacją wnioskodawca i wskazując jako jej podstawę naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 21 i 52 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa oraz art. 20 ust 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, wniósł o zmianę wyroku w części zaskarżonej i
oddalenie apelacji. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że przepis art. 43 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa nie dawał podstawy do obliczenia zasiłku chorobowego od nowej podstawy
wymiaru, gdyż następuje to tylko wtedy, gdy ubezpieczony przez minimum trzy mie-
siące uzyskiwał przychód stanowiący podstawę naliczania składek a nie korzystał ze
świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Taka jest intencja tego przepisu. Natomiast
świadczenie rehabilitacyjne jest kontynuacją zasiłku chorobowego i okres pobierania
4
świadczenia rehabilitacyjnego powinien być traktowany tak samo jak okres pobiera-
nia zasiłku chorobowego. Wynika to z treści przepisów art. 19 ust. 2, art. 21, art. 22 i
art. 52 tej ustawy. Zastosowanie natomiast art. 20 ust. 3 ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych w sytuacji, gdy nie było przerwy wynoszącej trzy miesiące między
okresami zasiłkowymi, jest bezpodstawne i to tym bardziej, że i tak podstawa wymia-
ru zasiłku została naliczona przed dniem wejścia w życie tego przepisu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest uzasadniony zarzut błędnego zastosowania art. 20 ust. 3 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis ten dotyczy podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne osób podlegających dobrowolnemu ubezpieczeniu
społecznemu. Do czasu wejścia w życie tego przepisu, to jest do 1 listopada 1999 r.,
podstawę wymiaru składek stanowiła zadeklarowana kwota przychodu. Przepis okre-
ślił maksymalną kwotę podstawy wymiaru składek, która nie może przekraczać mie-
sięcznie 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Bezzasadne jest twierdzenie, że przepis ten nie ma zastosowania do wnioskodawcy.
Od jego wejścia w życie podstawa wymiaru składek wnioskodawcy, który deklarował
wyższy przychód, wynosi 250% miesięcznego wynagrodzenia. Dobrowolne opłaca-
nie składek obliczonych przez wnioskodawcę od wyższego przychodu nie powoduje
podwyższenia podstawy wymiaru składek ponad określoną ustawowo maksymalną
kwotę. Nadpłacone składki podlegają zwrotowi.
Nie jest natomiast słuszny pogląd Sądu Okręgowego, że w stosunku do wnio-
skodawcy miał zastosowanie przepis art. 43 ustawy o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W tym zakresie uza-
sadniony jest podniesiony w kasacji zarzut niewłaściwego zastosowania tego przepi-
su wynikającego z błędnej wykładni art. 52 tej ustawy. Ten ostatni przepis odnosi się
do regulacji podstawy wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego i w tym zakresie od-
wołuje się do wyszczególnionych wyczerpująco przepisów dotyczących zasiłku cho-
robowego. Należy go rozumieć w ten sposób, że w zakresie regulacji objętej wymie-
nionymi w nim przepisami stosuje się te same zasady, zarówno do podstawy wymia-
ru zasiłku chorobowego, jak i do podstawy wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego.
Wymieniony jest tu między innymi przepis art. 43, który stanowi, że w razie ponow-
nego powstania prawa do zasiłku chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku choro-
5
bowego oblicza się na nowo, jeżeli przerwa między okresami jego pobierania trwała
co najmniej 3 miesiące kalendarzowe. Przerwa, o której mowa w tym przepisie, to
okres opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe, gdyż obliczanie na nowo
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ma sens tylko wówczas, gdy między okre-
sami zasiłkowymi ubezpieczony uzyskiwał przychód, który stanowi zarówno podsta-
wę wymiaru składek, jak i podstawę wymiaru zasiłku. Przerwa ta rozpoczyna się po
zakończeniu okresu zasiłkowego, a jeżeli było przyznane świadczenie rehabilitacyjne
- po okresie zaprzestania pobierania tego świadczenia.
Celem regulacji zawartej w art. 43 jest utrzymanie określonej w art. 36 ust. 1 i
48 ust. 1 zasady, że podstawą wymiaru zasiłku chorobowego w stosunku do pracow-
ników jest wynagrodzenie, a w stosunku do osób niebędących pracownikami przy-
chód w okresie bezpośrednio poprzedzającym okres zasiłkowy. Założenie było takie,
że wynagrodzenie lub przychód ubezpieczonego podejmującego pracę lub działal-
ność stanowiącą tytuł ubezpieczenia chorobowego po zakończeniu okresu zasiłko-
wego (okresu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego) ulega zmianie na korzyść
ubezpieczonego. Założenie to wynika z regulacji zawartej w art. 44, który to przepis
przewiduje waloryzację podstawy wymiaru zasiłku chorobowego po upływie sze-
ściomiesięcznego okresu jego pobierania. Może jednak wystąpić sytuacja, że ubez-
pieczony po upływie okresu zasiłkowego osiąga wynagrodzenie lub przychód w kwo-
cie niższej od kwoty będącej podstawą wymiaru zasiłku chorobowego. W obu wy-
padkach, w razie ponownego powstania prawa do zasiłku chorobowego, podstawę
wymiaru zasiłku chorobowego oblicza się na nowo, uwzględniając wynagrodzenie
lub przychód z okresu przerwy tylko wówczas, gdy przerwa trwała co najmniej trzy
miesiące. W przypadku wnioskodawcy przerwa między zasiłkami chorobowymi była
krótsza niż trzy miesiące, w związku z czym podstawę wymiaru zasiłku chorobowego
oblicza się nie w oparciu o przychód uzyskiwany w okresie przerwy, lecz w oparciu o
przychód, który stanowił podstawę wymiaru poprzednio przyznanego zasiłku choro-
bowego i świadczenia rehabilitacyjnego.
Przyjęcie tego poglądu nie oznacza jednak zaakceptowania rozstrzygnięcia
Sądu pierwszej instancji, uznającego za podstawę wymiaru zasiłku chorobowego
kwoty deklarowanej bez ograniczenia do 250% przeciętnego wynagrodzenia. Z sa-
mego rozstrzygnięcia nie wynika nawet, która deklarowana przez wnioskodawcę
kwota ma być podstawą wymiaru zasiłku chorobowego, a jedynie z uzasadnienia
można wnosić, że chodzi o kwotę 8.600 zł, deklarowaną jako przychód na początku
6
1999 r. Od tej kwoty była obliczana podstawa wymiaru zasiłku chorobowego w 1999
r., 2000 r. i w ostatnim okresie od 23 sierpnia 2000 r. do 16 września 2001 r., przy
czym przerwy między okresami zasiłkowymi w tych latach były zawsze krótsze niż
trzy miesiące. Przyjęcie za podstawę wymiaru kwoty deklarowanej jest sprzeczne z
zasadami ustalania podstawy wymiaru określonymi w art. 48 ust. 1, który stanowi, że
podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebę-
dącemu pracownikiem stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych po-
przedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przepisy, do któ-
rych odesłanie zamieszczone jest w ust. 2 pozwalają na skrócenie dwunastomie-
sięcznego okresu w określonych przypadkach. Jednakże podstawa wymiaru zasiłku
chorobowego osoby niebędącej pracownikiem nie może być wyższa niż przychód,
który zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 4 oznacza kwotę stanowiącą podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Wprawdzie przepis art. 18 ust. 7
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że podstawą wymiaru składek
na ubezpieczenie społeczne, między innymi osób prowadzących działalność gospo-
darczą, stanowi zadeklarowana kwota, jednak jednocześnie zostały określone w
przepisach granice ustalania tej podstawy - dolna w art. 18 ust. 8 i górna w art. 20
ust. 3. Jeżeli kwota deklarowana przekracza górną granicę, czyli kwotę stanowiącą
250% przeciętnego wynagrodzenia, podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne jest ta ostatnia kwota. Ta kwota jest przychodem w rozumieniu przepisów
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa przyjmowanym za podstawę wymiaru zasiłku chorobowego osób de-
klarujących wyższy przychód.
Przy przyjęciu, że podstawa wymiaru zasiłku chorobowego wnioskodawcy po-
winna być ustalona w oparciu o przychód z okresu poprzedzającego ostatni okres
zasiłkowy, czyli okres przypadający przed 23 sierpnia 2000 r., to przychód ten powi-
nien być ustalony na zasadach jakie obowiązywały przed rozpoczęciem tego okresu
zasiłkowego. Obowiązywał wówczas przepis określający górną granicę przychodu i
ta właśnie kwota powinna być podstawą wymiaru zasiłku chorobowego od dnia 23
sierpnia 2000 r. nawet w przypadku, gdy okres przerwy między zasiłkiem chorobo-
wym przyznanym na podstawie przepisów obowiązujących przed wprowadzeniem
ograniczenia był krótszy niż trzy miesiące. Nie chodziło bowiem o obliczenie na nowo
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, z uwzględnieniem przychodów uzyskiwa-
nych w okresie przerwy, lecz o ustalenie tej podstawy w oparciu o obowiązujące
7
przepisy. Z dniem wejścia w życie art. 20 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, określona w tym przepisie górna granica podstawy wymiaru składek,
zastąpiła z mocy prawa dotychczasową, wyższą kwotę przychodu, będącą podstawą
wymiaru zasiłku chorobowego. Jeżeli organ rentowy, z pominięciem tych zasad,
ustalił podstawę wymiaru zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego do
dnia 16 września 2001 r. w kwocie zawyżonej, to sprzeczne z prawem ustalenie nie
jest wiążące przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za następny
okres. Ustalenie podstawy wymiaru powinno nastąpić zgodnie z przepisami prawa z
ograniczeniem do 250% przeciętnego wynagrodzenia, jak to uczyniono w decyzji
wydanej w niniejszej sprawie.
Oddalenie odwołania od tej decyzji było prawidłowe, zatem zaskarżony wyrok
mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39312
k.p.c. oddalił kasację.
========================================