Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 26 LUTEGO 2004 R.
I KZP 44/03
Doprowadzenie i umieszczenie osoby w izbie wytrzeźwień, jedno-
stce Policji, zakładzie opieki zdrowotnej lub innej właściwej placówce
utworzonej lub wskazanej przez jednostkę samorządu terytorialnego, na
podstawie art. 40 ust. l i 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wy-
chowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002
r., Nr 147, poz. 1231 ze zm.), która została ujęta na gorącym uczynku
popełnienia wykroczenia bądź przestępstwa, jeżeli nie zastosowano do
niej trybu przewidzianego art. 45 § 1 k.p.s.w. lub art. 244 k.p.k., nie jest
„rzeczywistym pozbawieniem wolności w sprawie” i nie podlega zalicze-
niu na poczet wymierzonych za to wykroczenie lub przestępstwo kar na
podstawie art. 82 § 3 k.p.s.w. lub art. 63 § 1 k.k.
Przewodniczący: sędzia SN W. Kozielewicz.
Sędziowie SN: A. Siuchniński (sprawozdawca), J. Sobczak.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. A. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Grzegorza K., po rozpoznaniu przeka-
zanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w T. po-
stanowieniem z dnia 27 listopada 2003 r., zagadnienia prawnego wyma-
gającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy zaliczeniu na poczet orzeczonej kary za wykroczenie na podstawie
art. 82 § 2 pkt 2 i § 3 k.p.s.w. podlega tylko zatrzymanie procesowe czy
2
również zatrzymanie administracyjne (porządkowe) pozostające w
związku z popełnionym wykroczeniem?”
p o s t a n o w i ł o d m ó w i ć podjęcia uchwały.
U Z A S A D N I E N I E
Grzegorzowi K. przedstawiono, we wniosku o ukaranie zarzut po-
pełnienia wykroczeń z art. 65 § 2 k.w., art. 141 k.w. i art. 54 k.w. w zw. z
§ 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w
sprawie przepisów porządkowych na terenie kolejowym oraz w zw. z art.
9 k.w., polegających na tym, że w dniu 16 stycznia 2003 r. w T., na
dworcu PKP, będąc w stanie po użyciu alkoholu, pomimo obowiązku, nie
udzielił wiadomości co do własnej tożsamości funkcjonariuszowi Policji i
używał słów nieprzyzwoitych a nadto, wbrew obowiązującemu zakazowi,
palił papierosa w miejscu do tego nie przeznaczonym. Wyrokiem z dnia
3 września 2003 r. Sąd Rejonowy w T. uznał obwinionego za winnego
popełnienia zarzucanych mu czynów, zakwalifikowanych jako wykro-
czenia z art. 65 § 2 k.w. oraz art. 141 k.w., i za to na podstawie art. 65 § l
k.w. w zw. z art. 9 § 2 k.w. wymierzył mu karę grzywny w wysokości 300
zł, na poczet której na podstawie art. 82 § 3 k.p.s.w. zaliczył okres przy-
musowego pobytu, w dniach 16 i 17 stycznia 2003 r., w izbie wytrzeź-
wień. Uzasadniając to ostatnie rozstrzygnięcie wyraził pogląd, że zali-
czeniu na poczet kary orzeczonej za wykroczenie podlega każde za-
trzymanie pozostające w związku z popełnionym wykroczeniem, więc i
zatrzymanie administracyjne (porządkowe) dokonane na podstawie
ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i
3
przeciwdziałaniu alkoholizmowi, gdyż jest ono faktycznym pozbawieniem
wolności i nie różni się niczym od zatrzymania dokonanego przez Poli-
cję w toku czynności wyjaśniających lub postępowania w sprawach o
przestępstwa.
Apelację od tego wyroku złożył oskarżyciel publiczny, Komenda
Miejska Policji w T., zarzucając obrazę przepisów postępowania, tj. art.
82 § 3 k.p.s.w., wynikającą z zaliczenia na poczet orzeczonej kary
grzywny okresu pobytu obwinionego w izbie wytrzeźwień.
Sąd Okręgowy w T. uznał, że przy rozpoznaniu tej apelacji wyłoniło
się zagadnienie prawne, wymagające zasadniczej wykładni ustawy, od-
zwierciedlające się w następującym pytaniu: czy zaliczeniu na poczet
orzeczonej kary za wykroczenie na podstawie art. 82 § 2 pkt 2 i § 3
k.p.s.w. podlega tylko zatrzymanie procesowe, czy również zatrzymanie
administracyjne (porządkowe) pozostające w związku z popełnionym
wykroczeniem, i postanowieniem z dnia 27 listopada 2003 r., na podsta-
wie art. 441 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 1 k.p.s.w., przedstawił je Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Powstaje, zdaniem tego Sądu, ko-
nieczność interpretacji użytego w art. 82 k.p.s.w. pojęcia „zatrzymanie”,
skoro „wyróżnianie zatrzymania procesowego, porządkowego oraz ad-
ministracyjnego” rodzi pytanie, czy na podstawie art. 82 § 3 k.p.s.w.
można zaliczyć, na poczet orzeczonej kary za wykroczenie, okres za-
trzymania innego niż procesowe, ale pozostającego w związku z tym
wykroczeniem. Wątpliwość, zdaniem Sądu Okręgowego w T., powstaje
dlatego, że przepis art. 63 § 1 k.k. posługuje się pojęciem „okresu rze-
czywistego pozbawienia wolności”, zaś w art. 82 § 3 k.p.s.w. pojęciem
„zatrzymanie”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
I. Utrwalona w języku prawnym wykładnia pojęcia „zatrzymanie”
używanego w ustawach karnych procesowych i innych ustawach regulu-
jących różne sfery życia publicznego, np. w art. 11 ust. l pkt 5 ustawy z
dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2002 r., Nr
171, poz. 1399 ze zm.), w art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 kwietnia
1990 r. o Policji (Dz. U. z 2002 r., Nr 7, poz. 58 ze zm.) jest jednoznacz-
na i nadaje pojęciu temu następujące znaczenie: zatrzymanie, to chwi-
lowe pozbawienie jakiejś osoby wolności przez organ do tego uprawnio-
ny. Wykładnia ta nie jest jednak wystarczająca dla objaśnienia istoty
tego pojęcia w aspekcie, w jakim zostało ono użyte w art. 82 § 3 k.p.s.w.,
tj. w aspekcie zaliczenia okresu zatrzymania na poczet orzeczonej za
wykroczenie kary. W piśmiennictwie prawniczym wyróżnia się pewne ro-
dzaje „zatrzymania”, przede wszystkim ze względu na kryterium „celu”,
któremu ma ono służyć. Dla zachowania jasności terminologicznej (wo-
bec rozmaitych klasyfikacji „zatrzymania” ze względu na wspomniane
kryterium) należy przyjąć, że zatrzymanie dzieli się na procesowe, pre-
wencyjne i administracyjne (por. T. Bulenda, Z. Hołda, A. Rzepliński:
Prawa człowieka a zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie w polskim
prawie i praktyce jego stosowania w: Zatrzymanie i tymczasowe aresz-
towanie a prawa człowieka, Lublin 1992 r.). Zatrzymanie w ujęciu proce-
sowym polega na chwilowym pozbawieniu osoby wolności, w trybie
określonym w przepisach procedury karnej (art. 244 k.p.k. i 45 k.p.s.w.),
w celu zastosowania środka zapobiegawczego lub przymusowego do-
prowadzenia jako osoby podejrzanej lub oskarżonej do organu proceso-
wego. Zatrzymanie prewencyjne uprzedza ewentualne zagrożenia dla
porządku i bezpieczeństwa publicznego (następuje w trybie art. 15 ust 1
pkt. 3 ustawy o Policji), zaś administracyjne służy wyeliminowaniu kon-
kretnego zagrożenia jakie stwarza dla siebie lub porządku publicznego
5
osoba nietrzeźwa (na podstawie art. 40 ustawy o wychowaniu w trzeź-
wości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).
II. Prawo karne procesowe, z oczywistych względów (kryminalno-
politycznych i słusznościowych) wprowadziło zasadę zaliczania okresu
zatrzymania, pozostającego w rzeczywistym związku z popełnionym
przestępstwem na poczet kar orzeczonych za nie. Została ona ukształ-
towana już w Kodeksie karnym z 1969 r. (w art. 83 § 1 w zw. z art. 224
k.p.k.) i zachowana w Kodeksie karnym z 1997 r. (w art. 63 § 1). Rów-
nież w ustawie Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, obo-
wiązującej od dnia 17 października 2001r., ustawodawca wprowadził
nieznaną dotąd prawu wykroczeń, instytucję zaliczenia czasu zatrzy-
mania osoby na poczet orzeczonych kar (w art. 82 § 3 k.p.s.w.). Ponie-
waż w tym ostatnim przepisie użył pojęcia „zatrzymanie” (odmiennie niż
w Kodeksie karnym z 1997r., gdzie w art. 63 § 1 posługuje się terminem
„rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie”), zaś prawo polskie
przewiduje zatrzymanie osoby w wielu różnych sytuacjach, w tym w sy-
tuacjach, które pozwalają wyróżniać tzw. zatrzymanie prewencyjne i ad-
ministracyjne, pytanie o wzajemną relację tych pojęć oraz o znaczenie
tego pojęcia w rozumieniu art. 82 § 3 k.p.s.w., z pozoru wydaje się być
uzasadnione.
Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia jest ustawą póź-
niejszą niż Kodeks karny, co wywołuje pokusę wyprowadzenia następu-
jącego wniosku: jeżeli ustawodawca zamierzałby nadać pojęciu „zatrzy-
manie”, o którym mowa w art. 82 § 3 k.p.s.w., takie samo znaczenie, jak
pojęciu „rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie”, to użyłby tego
ostatniego pojęcia także w tym przepisie. Zatem, przyjmując jego racjo-
nalność, należałoby uznać, że oznacza to świadomy zabieg zakładający,
6
iż zatrzymanie nie jest równoważne znaczeniowo „rzeczywistemu po-
zbawieniu wolności w sprawie”.
Przypomnieć jednak należy, że już w Kodeksie karnym z 1969 r.
przyjęto (w art. 83 § 1) zasadę zaliczania tymczasowego aresztowania
na poczet kary pozbawienia wolności oraz innych kar zasadniczych zaś
w art. 224 Kodeksu postępowania karnego z 1969r. okres tymczasowe-
go aresztowania nakazano liczyć od dnia zatrzymania. Ustawodawca nie
zawarł w tej ustawie definicji „zatrzymania”, jednak dokonywana na tle
przepisów Kodeksu karnego z 1969 r. wykładnia „obowiązku zaliczenia
okresu tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary”, miała
charakter wykładni rozszerzającej, prowadzącej do tezy, że wszelkie po-
zbawienie wolności, od chwili jego rzeczywistego nastąpienia, przez or-
gan do tego uprawniony w związku z toczącym się postępowaniem kar-
nym podlega zaliczeniu na poczet później orzeczonej kary. Powszechnie
akceptowany był pogląd, że na poczet orzeczonej kary zaliczeniu podle-
ga także okres, w którym oskarżony przebywał w zakładzie psychia-
trycznym na obserwacji (por. wyrok SN z dnia 3 kwietnia 1973 r., III KR
39/73, OSNKW 1974, z. l, poz. 7, wyrok SN z dnia 2 maja 1975 r., Rw
142/75, OSNKW 1975, z. 7, poz. 98 z aprobującą glosą W. Daszkiewi-
cza, NP 1975, Nr 12, s. 1656, wyrok SN dnia 26 stycznia 1981 r., I KR
344/80, OSNKW 1981, z. 7-8, poz. 39 z aprobującą glosą H. Gajewskiej,
PiP 1983, Nr 11, s. 148 –152), okres pobytu w schronisku dla nieletnich
lub zakładzie poprawczym (wyrok SN z dnia 29 września 1971 r., II KR
200/71, OSNKW 1972, z. 2, poz. 31, wyrok SN z dnia 21 lutego 1974 r.,
II KRN 4/74, OSNKW 1974, z. 6, poz. 114). Słowem, w orzecznictwie
zostało przyjęte, że pojęciu „zatrzymanie” należy nadawać szerokie zna-
czenie, obejmując nim także inne wypadki faktycznego pozbawienia
wolności. To prawda, że w odróżnieniu od Kodeksu karnego z 1969 r., w
7
Kodeksie karnym z 1997 r. (w art. 63 § 1) zapisano, że zaliczaniu na po-
czet orzeczonej kary za przestępstwo podlega „okres rzeczywistego po-
zbawienia wolności w sprawie”. Można by zatem zapytać o cel i konse-
kwencje takiego zabiegu ustawodawcy, a w szczególności czy oznaczać
to ma istotne poszerzenie możliwości zaliczania szeregu nowych sytuacji
faktycznych. Wydaje się jednak, że w art. 63 § 1 k.k. z 1997 r. zastąpio-
no zwrot z art. 83 § 1 k.k. z 1969 r. „zalicza się (...) okres tymczasowego
aresztowania” zwrotem „zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia
wolności w sprawie” nie dlatego, by w dotychczasowym orzecznictwie
istniały wątpliwości co do tego, iż należy zaliczać sytuacje rzeczywistego
(faktycznego) pozbawienia wolności, lecz dlatego, by usankcjonować
prawnie stan powstały w praktyce orzeczniczej a także uwzględnić, że
na gruncie postępowania karnego chwila zastosowania tymczasowego
aresztowania nie zawsze jest tożsama z chwilą, w której następuje rze-
czywiste pozbawienie wolności. Po prostu, bywają sytuacje, w których
najpierw następuje zastosowanie tymczasowego aresztowania a zatrzy-
manie później, jako konsekwencja tegoż. Dla takiego wypadku zwrot o
„zaliczeniu okresu tymczasowego aresztowania” nie był zwrotem naj-
szczęśliwszym, sugerował bowiem jakoby możliwe było zaliczenie na
poczet orzeczonej kary dłuższego, niż rzeczywisty, okresu pozbawienia
wolności. Zwrot o zaliczeniu „rzeczywistego okresu pozbawienia wolno-
ści” wszelkie niejasności w tej mierze usuwa. Natomiast na gruncie po-
stępowania w sprawach o wykroczenia sytuacja taka nie jest możliwa,
bowiem na podstawie art. 45 k.p.s.w. zatrzymanie może nastąpić tylko w
stosunku do sprawcy ujętego na gorącym uczynku. Stąd ustawodawca
wcale nie musiał posłużyć się w art. 82 § 3 k.p.s.w. takim samym zwro-
tem jak w art. 63 § 1 k.p.k., chcąc osiągnąć w postępowaniu o wykro-
czenia stan odpowiadający zasadzie państwa prawnego i idei sprawie-
8
dliwości karania, a więc zagwarantować zrekompensowanie dolegliwo-
ści, jakie obwiniony poniósł będąc pozbawionym wolności.
Zasadnie zatem można twierdzić, że dokonany przez ustawodawcę
zabieg jest jedynie ustawowym potwierdzeniem dotychczasowej wykład-
ni instytucji zaliczania na poczet orzeczonej kary za przestępstwo okresu
tymczasowego aresztowania. Stwierdzenie to ma istotne znaczenie dla
omawianej kwestii, ponieważ pozwala przyjąć, że ustawowa modyfikacja
wprowadzona w art. 63 § 1 k.k., nie ma istotnego znaczenia dla wykładni
pojęcia „zatrzymania” użytego w art. 82 § 3 k.p.s.w. Wykładnia tego po-
jęcia przedstawia się na gruncie aktualnego stanu prawnego dokładnie
tak samo jak przedstawiałaby się, gdyby wprowadzono w prawie wykro-
czeń instytucję zaliczenia czasu zatrzymania na poczet orzeczonych kar,
jeszcze w czasie obowiązywania k.k. z 1969 r., zaś, jak już wcześniej
wykazano, wówczas przez „zatrzymanie” rozumiano (jednolicie w dok-
trynie i w orzecznictwie) rzeczywiste pozbawienie wolności w sprawie.
Dla dobitniejszego tego potwierdzenia przypomnieć trzeba wyrok SN z
dnia 13 kwietnia 1973 r. (III KR 39/73, OSNKW 1974, z. 1 poz. 7), gdzie
wskazano, że „wszelkie pozbawienie wolności (...) przez organa władzy
(...) wolności w związku z toczącym się (...) postępowaniem karnym po-
winno ulegać zaliczeniu na poczet wymierzonej kary”.
III. Istota omawianego problemu leży w zwrocie „w związku z to-
czącym się (...) postępowaniem”. Rzeczywiste pozbawienie wolności
(zatrzymanie), aby było zaliczane na poczet orzeczonych kar musi na-
stąpić w sprawie, to znaczy musi być w tym sensie tak powiązane z czy-
nem osoby zatrzymanej, że służy szeroko rozumianym potrzebom po-
stępowania o ten czyn. Przesądza o tym właśnie zwrot „w sprawie”, który
oznacza, że nie chodzi o każde pozbawienie wolności związane z czy-
9
nem karalnym. Nie chodzi tu zatem o luźny związek np. wynikający z te-
go, że jedną z przesłanek umieszczenia danej osoby w izbie wytrzeź-
wień albo stosownej jednostce policji jest to, iż daje ona swym zachowa-
niem powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pracy, co
w praktyce oznacza popełnienie wykroczenia a nawet drobnego prze-
stępstwa. Sam fakt popełnienie takiego czynu nie jest bowiem ani ko-
nieczną, ani wystarczającą po temu przesłanką. Instytucja zaliczenia za-
trzymania na poczet orzeczonej kary ma za zadanie niwelowanie tylko
takich skutków pozbawienia wolności przed wydaniem orzeczenia, które
pozostają w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot rozstrzy-
gnięcia i nie wynikają wyłącznie z innej przyczyny np. ze stanu nietrzeź-
wości. Dlatego trafnie T. Grzegorczyk zauważa, że w postępowaniu o
wykroczenia, na poczet wymierzonej kary aresztu, ograniczenia wolności
lub grzywny zalicza się jedynie okres „zatrzymania” procesowego nie np.
zatrzymania w trybie przepisów ustawy o Policji lub przewidzianego w
ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
ponieważ one, „nawet gdy mają związek z popełnionym wykroczeniem
np. nieobyczajnym wybrykiem (art. 51 k.w.) następują nie dla celów po-
stępowania o to wykroczenie lecz ze względów porządkowych” (por. Ko-
deks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa
2002, s. 205, s. 300). Analogicznie, rzecz jasna, przedstawiać się bę-
dzie, na gruncie art. 63 k.k., kwestia możliwości zaliczenia okresu za-
trzymania prewencyjnego i administracyjnego na poczet kar wymierzo-
nych za przestępstwo. Jest bowiem oczywiste, że zatrzymania w tym
trybie nie służą jakimkolwiek szeroko nawet ujmowanym celom procesu
o przestępstwo lub o wykroczenie. W tym miejscu konieczne jest jednak
wskazanie na potrzebę rozróżnienia dwóch odmiennych sytuacji faktycz-
nych.
10
W pierwszej, ujętego na „gorącym uczynku” sprawcę wykroczenia
bądź przestępstwa zatrzymano procesowo, a więc w warunkach przewi-
dzianych w art. 45 k.p.s.w. lub art. 244 k.p.k., ale z uwagi na to, że znaj-
duje się w stanie nietrzeźwości, zostaje chwilowo umieszczony w celu
wytrzeźwienia w izbie wytrzeźwień bądź z innych powodów stwarza za-
grożenie dla porządku publicznego, i dodatkową podstawą jego zatrzy-
mania jest art. 15 ust. 3 ustawy o Policji. W takim przypadku, oczywiście
okres zatrzymania, w tym pobytu w izbie wytrzeźwień, będzie podlegał
zaliczeniu na poczet ewentualnie orzeczonych kar za wykroczenie lub
przestępstwo, ponieważ zatrzymanie administracyjne lub prewencyjne
jedynie „nałożyło się” na zatrzymanie procesowe. Inaczej jeszcze rzecz
ujmując, nastąpiło „zaliczalne” zatrzymanie procesowe, które było tylko
przez pewien okres czasu „wykonywane” np. w izbie wytrzeźwień z po-
wodu stanu nietrzeźwości sprawcy, skutkującego niemożnością ustale-
nia jego tożsamości.
W drugiej, co do ujętego na „gorącym uczynku” sprawcy wykrocze-
nia lub przestępstwa nie było podstaw dla jego procesowego zatrzyma-
nia, gdyż np. podał dane co do swojej tożsamości i miejsca zamieszka-
nia, ale z uwagi na stan nietrzeźwości, jednocześnie daje on powód do
zgorszenia w miejscu publicznym lub zakładzie pracy albo zagraża życiu
oraz zdrowiu innych osób i zostaje umieszczony w izbie wytrzeźwień lub
jednostce policji w trybie art. 40 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 26 października
1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.
U. z 2002 r., Nr 147, poz. 1231 ze zm.).
W takim przypadku okres tego zatrzymania administracyjnego nie
będzie podlegał zaliczeniu na poczet orzeczonej kary zasadniczej za
wykroczenie lub przestępstwo. Zatrzymanie administracyjne (lub pre-
wencyjne) w takim przypadku pozostaje bowiem w zupełnie luźnym
11
związku z faktem popełnienia takiego czynu i nie ma najmniejszego
związku z potrzebami procesu o ten czyn.
IV. Dla rozstrzygnięcia tej sprawy w postępowaniu odwoławczym
istotne było, czy możliwe jest zaliczenie Grzegorzowi K., w trybie art. 82
§ 2 pkt 2 i 3 k.p.s.w., okresu pozbawienia wolności polegającego na do-
prowadzeniu go przez policję do izby wytrzeźwień i umieszczeniu w niej
w trybie art. 40 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w
trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Przedstawione dotąd roz-
ważania prowadzą do całkiem jednoznacznego wniosku: doprowadzenie
i umieszczenie osoby w izbie wytrzeźwień, jednostce Policji, zakładzie
opieki zdrowotnej lub innej właściwej placówce utworzonej lub wskazanej
przez jednostkę samorządu terytorialnego, na podstawie art. 40 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002 r., Nr 147, poz. 1231 ze
zm.), która została ujęta na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia
bądź przestępstwa, jeżeli nie zastosowano do niej trybu procesowego
przewidzianego art. 45 § 1 k.p.s.w. lub 244 k.p.k., nie jest „rzeczywistym
pozbawieniem wolności w sprawie” i nie podlega zaliczeniu na poczet
wymierzonych za to wykroczenie lub przestępstwo kar na podstawie art.
82 § 3 k.p.s.w. lub art. 63 § 1 k.k.
Pośrednio za słusznością tego stanowiska przemawia także ocena
„charakteru” instytucji przewidzianej w art. 40 wspomnianej ustawy. Sąd
Najwyższy już w uchwale składu 7 sędziów z dnia 12 lutego 1992 r. (I
KZP 43/91, OSNKW 1992, z. 5-6, poz. 32) wskazał, że zatrzymanie o
którym mowa w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o
wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi to zatrzyma-
nie, które ustawodawca określa nie jako zatrzymanie, ale jako doprowa-
12
dzenie i umieszczenie osoby nietrzeźwej w celu wytrzeźwienia. Specyfi-
ka umieszczenia w takiej izbie polega na tym, że powinno ono mieć na
celu ochronę osoby nietrzeźwej, która pozostawiona bez opieki jest na-
rażona na rozmaite niebezpieczeństwa, np. utraty mienia, zdrowia, a
nawet życia na skutek dokonania na niej przestępstwa, doznania nie-
szczęśliwego wypadku lub ujemnego oddziaływania warunków klima-
tycznych. Nadto zaznaczyć trzeba, że doprowadzenie osoby nietrzeźwej
niekoniecznie musi nastąpić do miejsca „odosobnienia”, ponieważ moż-
na ją doprowadzić także do jej mieszkania, zaś pobyt osoby doprowa-
dzonej do izby wytrzeźwień odbywa się na jej własny koszt (por. § 19
rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 paździer-
nika 1996 r. w sprawie trybu doprowadzania osób w stanie nietrzeźwo-
ści, organizacji izb wytrzeźwień i zakresu opieki zdrowotnej oraz zasad
ustalania opłat związanych z doprowadzaniem i pobytem w izbie wy-
trzeźwień – Dz. U. Nr 129, poz. 611), a o przyjęciu lub odmowie przyję-
cia do izby osoby w stanie nietrzeźwości oraz czasie jej zwolnienia, nie
przekraczającym 24 godzin, decyduje dyrektor izby lub upoważniona
przez niego osoba, biorąc pod uwagę przyczyny doprowadzenia oraz
opinię lekarza (§ 10 i 17 wspomnianego rozporządzenia).
Uregulowania zawarte we wskazanym wyżej rozporządzeniu silnie
uwydatniają ową specyfikę i świadczą o tym, że jego celem jest wyłącz-
nie doprowadzenie osoby zatrzymanej do wytrzeźwienia, i to na czas
niezbędny do osiągnięcia tego celu (o czym nie decyduje organ dokonu-
jący zatrzymania), zatem wyłącznie dla jej dobra. Charakterystyczne, że
w obecnym brzmieniu, w art. 40 ust. 3a tej ustawy rozróżnia się (prze-
ciwstawia) osobę doprowadzoną i umieszczoną w izbie wytrzeźwień, i
osobę zatrzymaną w sensie procesowym a tylko tam czasowo doprowa-
dzoną.
13
Zupełnie inną kwestią jest natomiast, że choć, katalog przypadków rze-
czywistego pozbawienia wolności związanych z popełnieniem przestęp-
stwa jest niepomiernie większy niż związanych z popełnieniem wykro-
czenia, to jednak takie sytuacje „faktycznego zatrzymania” (nie będące-
go ani zatrzymaniem prewencyjnym ani administracyjnym), jak zatrzy-
manie w celu pobrania krwi do badań na zawartość alkoholu, w celu
zbadania sprawności do bezpiecznego prowadzenia pojazdu lub pozba-
wienie środka transportu i zatrzymanie w miejscu odludnym do czasu
przybycia pojazdu, który ma dostarczyć sprawcę do domu, czy ponad
miarę przedłużane zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia,
jako osoby podejrzanej lub oskarżonej do organu procesowego, mogą
się zdarzać tak w związku z popełnieniem przestępstwa, jak i z popeł-
nieniem wykroczenia. Wszystkie te sytuacje faktycznego pozbawienia
wolności mogą, w zależności od realiów konkretnej sprawy, być zalicza-
ne na poczet orzeczonych kar tak za wykroczenie, jak i za przestępstwo,
jako służące szeroko rozumianym celom procesu. Nie widać bowiem ra-
cji, aby takie sytuacje „faktycznego zatrzymania” nie mogły być aktualnie
zaliczane na poczet kary orzeczonej za wykroczenie, w trybie art. 82 § 3
k.p.s.w.
V. Przedmiotem przekazania do Sądu Najwyższego może być tylko
takie zagadnienie prawne, które wymaga zasadniczej wykładni ustawy.
Redakcja przedstawionego Sądowi Najwyższemu w przedmiotowej
sprawie pytania prawnego nie nasuwa wątpliwości, że Sąd Okręgowy w
T. oczekuje dokonania wykładni pojęcia „zatrzymanie”, którym ustawo-
dawca posłużył się w art. 82 § 3 k.p.s.w.
Przedstawione dotąd rozważania jasno wskazują, że w istocie nie
wymaga ono dokonania zasadniczej wykładni, jest bowiem w sposób
14
oczywisty znaczeniowo tożsame z nie budzącym, także wątpliwości in-
terpretacyjnych, ustawowym zwrotem „rzeczywiste pozbawienie wolności
w sprawie” z art. 63 § 1 k.k. – i że, tym samym, rozumieć je należy wy-
łącznie jako „zatrzymanie w sprawie”,a nie każde (jakiekolwiek) „zatrzy-
manie, pozostające wprawdzie w jakimś związku z popełnionym czynem
(wykroczeniem) ale nie służące w żadnym stopniu potrzebom (celom)
postępowania o ten czyn”.
Ponadto, przedmiotem przekazania Sądowi Najwyższemu zagad-
nienia prawnego, wymagającego zasadniczej wykładni ustawy, może
być tylko takie zagadnienie, które wyłoni się przy rozpoznawaniu środka
odwoławczego, a zatem gdy usunięcie wątpliwości co do wskazanej
kwestii prawnej jest warunkiem prawidłowego rozstrzygnięcia konkretnej
sprawy.
W przedmiotowej sprawie kwestia ta nie rysuje się jasno. Ustalono
bowiem, że obwiniony Grzegorz K. odmówił podania swojego nazwiska i
czynił to konsekwentnie, do tego stopnia, iż przyjęty został do izby wy-
trzeźwień jako osoba nieznana. Ta sytuacja uprawniała funkcjonariuszy
policji do procesowego zatrzymania tego obwinionego na podstawie art.
45 § 1 pkt. 2 k.p.s.w. Wprawdzie nie sporządzono protokołu z zatrzyma-
nia w trybie przewidzianym w art. 46 § 2 k.p.s.w., lecz to nie przesądza
jeszcze o charakterze zatrzymania obwinionego. Należy zatem ustalić,
czy doszło do zatrzymania obwinionego z tego powodu, że nie podał on
swojej tożsamości, a zatem z powodu przewidzianego w art. 45 § 1 pkt 2
k.p.s.w., i podjęto działania w celu jej ustalenia a w izbie wytrzeźwień
umieszczono go, niejako przy okazji tego zatrzymania, z powodu stanu
nietrzeźwości, czy też umieszczenie go w izbie wytrzeźwień nie miało na
celu zabezpieczenia potrzeb postępowania w sprawie o popełnione
przez niego wykroczenia. Dopiero, zależnie od dokonanych w tym za-
15
kresie ustaleń faktycznych, mogłaby się w sprawie pojawić wątpliwość
którą powziął Sąd Okręgowy T., czy zaliczeniu na poczet orzeczonej ka-
ry za wykroczenie na podstawie art. 82 § 3 k.p.s.w. podlega tylko za-
trzymanie procesowe, czy również zatrzymanie administracyjne (porząd-
kowe) pozostające w związku z popełnionym wykroczeniem.
Zatem, skoro przedstawiona do rozstrzygnięcia kwestia nie ma
charakteru zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni
ustawy a poza tym przedstawiona została co najmniej przedwcześnie,
Sąd Najwyższy postanowił odmówić podjęcia uchwały.