Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 kwietnia 2004 r.
III UA 1/04
Jeżeli ustalenie stażu pracy w szczególnych warunkach, stanowiącego
przesłankę nabycia prawa do świadczenia, następuje w postępowaniu przed
sądem ubezpieczeń społecznych, to 30-dniowy termin określony w art. 118 ust.
1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.), po upływie którego organ rentowy obowiązany jest do zapłaty odsetek,
należy liczyć od daty wyroku sądu, którym prawomocnie ustalono prawo do
tego świadczenia.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Andrzej Wasilewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 kwietnia 2004 r. sprawy z wniosku
Tadeusza K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o od-
setki na skutek apelacji organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu
z dnia 17 września 2002 r. [...]
o d d a l i ł apelację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Lublinie postanowieniem z dnia 5 lutego 2004 r. [...] podję-
tym na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzy-
gnięcia zagadnienie prawne o treści następującej:
„czy po ustaleniu prawa do świadczenia przez sąd pierwszej instancji i oddale-
niu apelacji pozwanego organu rentowego, w sytuacji gdy sąd drugiej instancji nie
czynił własnych ustaleń i orzekał wyłącznie na podstawie dowodów przeprowadzo-
nych przez sąd pierwszej instancji, ostatnią okolicznością niezbędną do wydania de-
cyzji przez ten organ rentowy, o której mowa w przepisie art. 118 ust. 1 ustawy z dnia
2
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) jest data wydania wyroku ustalającego prawo do
świadczenia, czy też data, w której wyrok ten stał się prawomocny lub wykonalny - a
więc data wydania wyroku przez sąd drugiej instancji ?”
W uzasadnieniu powyższego postanowienia Sąd Apelacyjny podniósł w
szczególności, że:
Po pierwsze, przedstawione zagadnienie prawne powstało w sytuacji, gdy de-
cyzją z dnia 28 czerwca 2002 r. strona pozwana - Zakład Ubezpieczeń Społecznych-
Oddział w R. odmówił wnioskodawcy - Tadeuszowi K. wypłaty odsetek z tytułu opóź-
nienia w przyznaniu i wypłacie emerytury za okres od dnia 7 grudnia 1999 r. do dnia
3 sierpnia 2001 r. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia organ rentowy na podstawie
art. 118 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stwierdził, że za ostatnią okoliczność
niezbędną do wydania decyzji w sprawie prawa do emerytury przyjął datę wydania
wyroku przez Sąd Apelacyjny, czyli dzień 3 lipca 2001 r. i uznał, że od tej daty rozpo-
czął bieg 30-dniowy termin do wydania decyzji i w konsekwencji także odsetki za
opóźnienie w przyznaniu i wypłacie świadczenia należą się wnioskodawcy od dnia 3
sierpnia 2001 r. W wyniku odwołania wnioskodawcy od powyższej decyzji, Sąd
Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu wyrokiem z dnia 17
września 2002 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zasądził od strony
pozwanej na rzecz wnioskodawcy kwotę 4.445,27 zł tytułem odsetek należnych mu
za okres od dnia 15 sierpnia 2000 r. do dnia 2 sierpnia 2001 r., opierając swe roz-
strzygnięcie na następujących ustaleniach: a) decyzją z dnia 3 lipca 2000 r. strona
pozwana odmówiła wnioskodawcy prawa do emerytury; b) wyrokiem z dnia 14 lipca
2000 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu zmienił tę
decyzję i ustalił prawo wnioskodawcy do wcześniejszej emerytury od dnia 7 grudnia
1999 r.; c) z kolei, wyrokiem z dnia 3 lipca 2001 r. Sądu Apelacyjnego w Warszawie
została oddalona apelacja strony pozwanej od powyższego wyroku Sądu Okręgowe-
go w Radomiu z dnia 14 lipca 2000 r., a następnie postanowieniem z dnia 19 kwiet-
nia 2002 r. Sąd Najwyższy odrzucił kasację strony pozwanej od powyższego wyroku
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 lipca 2001 r. W tej sytuacji, w wykonaniu
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Radomiu z dnia 14 lipca 2000 r., strona pozwana decyzją z dnia 5 czerwca 2002 r.
przyznała wnioskodawcy emeryturę wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od
dnia 3 sierpnia 2001 r. Odwołanie wnioskodawcy od tej ostatniej decyzji strona poz-
3
wana potraktowała jako wniosek o wypłatę odsetek od wcześniejszej daty - czyli od
dnia 7 grudnia 1999 r. i wniosek ten załatwiła odmownie decyzją z dnia 28 czerwca
2002 r., która w wyniku odwołania wnioskodawcy została zmieniona powołanym wy-
żej wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17
września 2002 r., od którego apelację wniosła strona pozwana, podnosząc w niej
zarzut naruszenia art. 118 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z
art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) oraz art. 388 § 1 k.p.c., przez przyjęcie, że data
wydania nieprawomocnego wyroku przez Sąd pierwszej instancji ma stanowić datę
wyjaśnienia ostatniej okoliczności, od której liczy się bieg terminu do wydania decyzji
i wobec pominięcia faktu, że wykonalnym jest dopiero wyrok Sądu drugiej instancji,
skoro dopiero od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia w sprawie biegnie dla
organu termin do wydania decyzji.
Po drugie, w kwestii wykładni użytego w art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS zwrotu normatywnego „wyjaśnienie okoliczności niezbędnej do wyda-
nia decyzji”, w sytuacji gdy prawo do świadczenia zostało ustalone przez Sąd w dro-
dze procesu, Sąd Apelacyjny wskazał na dwie możliwe, lecz zarazem rozbieżne in-
terpretacje: pierwsza - opiera się na przyjęciu założenia, że „tylko prawomocne (wy-
konalne) wyroki wiążą strony, sądy, inne organy państwowe lub inne osoby (art. 365
§ 1 k.p.c.); natomiast druga - „za wyjaśnienie ostatniej okoliczności przyjmuje datę
ogłoszenia wyroku Sądu pierwszej instancji bądź drugiej instancji, którym zostało
ustalone prawo do świadczenia albo data jego powstania lub czas trwania. Wtedy to
bowiem ustaje niepewność co do istnienia prawa, a także czasu jego powstania i
okresu trwania.” Równocześnie, przedstawiając powyższe zagadnienie prawne Sąd
Apelacyjny zwrócił uwagę na to, że „ustawa nie wymaga, aby ostatnia okoliczność
niezbędna do wydania decyzji przez organ rentowy była prawomocnie wyjaśniona.
Wyjaśnienie to następuje wtedy, gdy zapada wyrok Sądu pierwszej lub drugiej in-
stancji zawierający rozstrzygnięcie w kwestii prawa do świadczenia i okoliczności z
tym prawem związanych umożliwiające organowi rentowemu wydanie decyzji. Zu-
pełnie innym zagadnieniem jest kwestia kiedy wyrok Sądu pierwszej instancji stanie
się prawomocny. Zależy to przecież od uznania przez strony danego rozstrzygnięcia
za prawidłowe. Omawiany wyrok strona może zaskarżyć stosownym środkiem, ale
ponosi także konsekwencje, gdy środek ten nie przyniesie pozytywnego dla niej
skutku. Taką konsekwencją jest zapłata odsetek za opóźnienie w przyznaniu i wypła-
4
cie świadczenia. Przyjęcie pierwszego poglądu oznaczałoby uwolnienie pozwanego
organu rentowego od odpowiedzialności za swoje działania. Prowadziłoby to w efek-
cie do naruszenia zasady równości stron w procesie, skoro za działania jednej strony
konsekwencje ponosiłaby druga.”
Sąd Najwyższy postanowił przejąć powyższą sprawę do rozpoznania na pod-
stawie art. 390 § 1 (zdanie ostatnie) k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi, że: „or-
gan rentowy wydaje decyzję w sprawach prawa do świadczenia lub ustalenia jego
wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności nie-
zbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120”, przy czym
- zgodnie z dyspozycją art. 130 ust. 3 tej ustawy „jeżeli na podstawie przedstawio-
nych środków dowodowych nie jest możliwe ustalenie prawa lub wysokości świad-
czenia, za datę wyjaśnienia ostatniej okoliczności, o której mowa w ust. 1, uważa się
datę końcową dodatkowego terminu do przedstawienia niezbędnych dowodów, wy-
znaczonego przez organ rentowy, albo datę przedstawienia tych dowodów”. Powyż-
sza regulacja prawna przesądza więc w sposób jednoznaczny o tym, iż „za datę wy-
jaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania przez organ rentowy decyzji”,
o której mowa jest w art. 118 ust. 3 w związku z ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS, należy - stosownie do okoliczności konkretnej sprawy - przyjąć: a) bądź
datę końcową dodatkowego terminu, jaki organ rentowy wyznaczy wnioskodawcy do
przedstawienia niezbędnych w sprawie dowodów; b) bądź też datę faktycznego
przedstawienia tych dowodów przez wnioskodawcę. Oznacza to, iż „wyjaśnienie
ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania przez organ rentowy decyzji” następuje
w zasadzie w dacie jej „faktycznego wyjaśnienia” i od tej daty liczyć należy również
30-dniowy ustawowo określony termin procesowy, w okresie którego organ rentowy
obowiązany jest wydać (pozytywną lub negatywną - zależnie od tego, czy w konkret-
nym wypadku spełnione zostały wymagane ustawą warunki, np. wymagania określo-
ne w art. 117 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) decyzję w danej sprawie.
W konsekwencji, jeżeli organ rentowy nie wyda decyzji pozytywnej w sprawie ustale-
nia prawa do świadczenia lub nie wypłaci tego świadczenia w terminie 30-dniowym
od tak określonej „daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania
5
przez organ rentowy decyzji”, a następnie - w wyniku przeprowadzonego w sprawie
postępowania - okaże się, iż w tej dacie zostały już faktycznie wyjaśnione wszystkie
okoliczności niezbędne dla wydania takiej decyzji, to wówczas organ rentowy obo-
wiązany jest do wypłaty także stosownych odsetek od tego świadczenia, chyba że
zaistniałe opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem
okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności (art. 85 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że: po pierwsze - decyzją z dnia
17 stycznia 2000 r. strona pozwana - Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R.
na podstawie przedstawionych przez wnioskodawcę - Tadeusza K. dokumentów
ustalił między innymi, że wykazany przezeń okres pracy w szczególnych warunkach
wymagany przy ubieganiu się o nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 32
ust. 1, ust. 2 i ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 2 ust. 1 i §
4 ust. 1 pkt 1 i pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w spra-
wie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) wynosi łącznie 13 lat 6 mie-
sięcy 7 dni, a to oznacza, że wnioskodawca nie czyni zadość wymaganiu prawnym
wykazania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach; po drugie - decyzja
powyższa została wprawdzie następnie uchylona decyzją Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w R. z dnia 3 lutego 2000 r., jednakże w wyniku odwołania
wnioskodawcy od powyższych decyzji Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Radomiu wyrokiem z dnia 14 lipca 2000 r. zmienił tę ostatnią decyzję
w ten sposób, że wnioskodawca prawidłowo udokumentował w postępowaniu przed
organem rentowym okres pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 13 lat 6
miesięcy 7 dni, a ponadto w postępowaniu przed Sądem Okręgowym wykazał dodat-
kowo, iż w okresie 5 lat 19 dni był zatrudniony na stanowisku kierownika budowy w
Pracowni Konserwacji Zabytków - Oddział w K., którą to pracę należało także zali-
czyć do okresu pracy w warunkach szczególnych, a tym samym łączny okres pracy
wnioskodawcy w warunkach szczególnych wyniósł 18 lat 6 miesięcy 26 dni; po trze-
cie - Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 3 lipca 2003 r. oddalił apelację
strony pozwanej - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. od powyższego
wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu, a w uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd
Apelacyjny stwierdził w szczególności, że „z ustaleń faktycznych poczynionych przez
Sąd pierwszej instancji wynika, iż Tadeusz K. w okresach od 15 listopada 1962 r. do
6
29 lutego 1980 r., od 15 czerwca 1989 r. do 30 września 1990 r. i od 1 czerwca 1999
r. do 10 grudnia 1999 r., tj. przez okres ponad 15 lat zatrudniony był w szczególnych
warunkach. Wobec tego wyrok Sądu Okręgowego okazał się zgodny ze stanem fak-
tycznym i prawnym”; po czwarte - oznacza to, że w rozpoznawanej sprawie ustalenie
faktu co najmniej 15-letniego okresu pracy wnioskodawcy w szczególnych warun-
kach, stanowiącego w danym wypadku „ostatnią okoliczność niezbędną do wydania
przez stronę pozwaną decyzji o przyznaniu wnioskodawcy wcześniejszej emerytury”
nastąpiło w dacie wydania w niniejszej sprawie wyroku przez Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Radomiu w dniu 14 lipca 2000 r. i od tej daty
należy liczyć termin 30-dniowy (art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS), po upływie którego organ rentowy obowiązany jest do wypłaty wnioskodawcy
także stosownych odsetek od przyznanego mu świadczenia.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 385 w związku
z art. 390 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================u