Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP 16/04
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosława Wysocka
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi dłużnika "M.-W.", sp. z o.o. w W. przy
uczestnictwie wierzycielki Marioli P., właścicielki firmy "A. 2" na czynności
komornika, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28
kwietnia 2004 r., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowego
we Wrocławiu postanowieniem z dnia 27 stycznia 2004 r.:
1. "Czy, a jeżeli tak, to na jakiej podstawie prawnej komornik może obciążyć
wierzyciela kosztami niecelowej egzekucji;
2. czy w wypadku negatywnej odpowiedzi na pierwsze pytanie, sąd w
postępowaniu ze skargi na czynności komornika może zdecydować o obciążeniu
wierzyciela kosztami niecelowej egzekucji i czy orzeczenie sądu wydane w tym
postępowaniu będzie tytułem wykonawczym dla komornika ?"
podjął uchwałę:
Rozstrzygnięcie o kosztach niezbędnych do celowego przeprowadzenia
egzekucji należy do sądu rozpoznającego skargę na postanowienie o
ustaleniu kosztów egzekucji;
i odmówił udzielenia odpowiedzi w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Wierzycielka Mariola P. złożyła w dniu 29 stycznia 2003 r. u komornika
sądowego wniosek o przeprowadzenie egzekucji przeciwko dłużnikowi "M.-W." sp.
z o.o. w W. na podstawie nakazu zapłaty z dnia 13 września 2001 r., wydanego
przez Sąd Rejonowy we Wrocławiu-Fabrycznej. Zawiadomienie komornika o
wszczęciu egzekucji doręczone zostało dłużnikowi w dniu 4 lutego 2003 r.
Następnie komornik pismem z dnia 5 lutego 2003 r. zajął wierzytelność dłużnika na
jego rachunku w IGN Banku Ś., S.A., Oddział Regionalny w W. Kwota
wierzytelności została przez Bank przelana na konto komornika. W dniu 13 lutego
2003 r. do komornika wpłynęło pismo dłużnika zawiadamiające, że cała należność,
której dotyczy nakaz zapłaty, została zapłacona już w 2001 r. Wierzycielka, w
piśmie złożonym komornikowi w dniu 25 lutego 2003 r., przyznała okoliczność
zapłaty i „cofnęła” wniosek egzekucyjny. Komornik postanowieniem z dnia 3 marca
2003 r. ustalił koszty postępowania egzekucyjnego należne wierzycielowi i
stwierdził, że zostały one wyegzekwowane od dłużnika.
Na postanowienie komornika dłużnik wniósł skargę, żądając uchylenia tego
postanowienia bądź jego zmiany i obciążenie wierzyciela kosztami egzekucji, a Sąd
Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia postanowieniem z dnia 11 czerwca 2003 r.
uchylił wymienione postanowienie i orzekł o kosztach postępowania ze skargi na
czynność komornika.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu, rozpoznając zażalenie komornika na
postanowienie Sądu Rejonowego, przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spośród zagadnień dotyczących kosztów egzekucji, przedstawione zagadnienie
prawne dotyczy jedynie kwestii, kto – wierzyciel czy dłużnik – ponosi koszty
niecelowej egzekucji, gdy dłużnik spełnił świadczenie przed wystąpieniem
wierzyciela z wnioskiem o wszczęcie egzekucji oraz jaki organ orzeka w tym
przedmiocie. Nie odnosi się natomiast do ich wysokości i składników podanych
przez komornika w postanowieniu, czego nie kwestionuje ani wierzyciel, ani dłużnik.
W postępowaniu egzekucyjnym – w miejsce występującej w procesie reguły
rozstrzygania o kosztach w zależności od wyniku sprawy (art. 98 i nast. k.p.c.) –
obowiązuje zasada zwrotu przez dłużnika wierzycielowi kosztów celowych, tj.
niezbędnych do przeprowadzenia egzekucji (art. 770 k.p.c.), jednakże zachodzi
różnica w postępowaniu egzekucyjnym przed komornikiem i przed sądem.
Komornik obowiązany jest stosować się do zasady wyrażonej w art. 770 zdanie
pierwsze k.p.c. i ocenić, czy określone koszty są niezbędne do celowego
przeprowadzenia egzekucji, sąd natomiast może w postępowaniu egzekucyjnym, w
postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności, jak również w postępowaniu ze
skargi na czynności komornika stosować odpowiednio przepisy o kosztach procesu
zamieszczone w art. 98 i nast. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Pogląd ten jest przyjęty
i ugruntowany zarówno w piśmiennictwie, jak i w judykaturze.
Wyrazem tego stanowiska jest m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 27 listopada 1986 r., III CZP 40/86, mająca moc zasady
prawnej (OSNCP 1987, nr 5-6, poz. 71), wyjaśniająca, że dłużnik, przeciwko
któremu wszczęta została egzekucja alimentów, mimo iż dobrowolnie zaspokajał je
w terminie i w wysokości określonej w tytule wykonawczym, może skutecznie –
stosownie do okoliczności – w drodze skargi kwestionować czynność komornika w
zakresie obciążenia go kosztami egzekucyjnymi (art. 767 i 770 k.p.c.). W
uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy podkreślił, że jakkolwiek komornik jest
zobowiązany do ustalenia kosztów egzekucji, to jednak nie jest uprawniony do
oceny, czy istniały w ogóle podstawy do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji,
jeżeli wierzyciel łącznie z wnioskiem złożył tytuł wykonawczy uprawniający do
wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji, a tym samym do oceny, czy istniały w
ogóle podstawy do obciążenia go kosztami. Ocena zasadności obciążenia dłużnika
kosztami zbędnej egzekucji należy w tym wypadku do sądu rozpoznającego skargę
wniesioną przez dłużnika w trybie art. 767 k.p.c., dłużnik bowiem, który wywiązuje
się ze swoich obowiązków zgodnie z treścią tytułu wykonawczego, nie może być
pozbawiony możliwości obrony swych praw w toku postępowania egzekucyjnego.
Takie zasady rozstrzygania o kosztach postępowania wywołanych wniesieniem
skargi na czynności komornika znalazły wyraz również w innych orzeczeniach Sądu
Najwyższego. W uchwale z dnia 9 września 1987 r., III CRN 233/87 (OSNCP 1989,
nr 10, poz. 161) przyjęto, że wierzyciel, powodujący bez potrzeby wszczęcie
egzekucji w sytuacji, w której dłużnik zgodnie z tytułem wykonawczym dobrowolnie
świadczy alimenty w wymaganej wysokości i ustalonym terminie, sam powinien
ponieść wywołane tym postępowaniem koszty egzekucyjne, przysługujące
organowi egzekucyjnemu. Zwolnienie wierzycielki dochodzącej roszczeń
alimentacyjnych od uiszczenia kosztów sądowych (art. 111 § 1 pkt 2 k.p.c.),
rozciągające się na postępowanie egzekucyjne (art. 771 k.p.c.), dotyczy tylko
kosztów niezbędnych do celowego przeprowadzenia egzekucji (art. 770 k.p.c.). W
uchwale z dnia 28 lutego 1995 r., III CZP 20/95 (OSNC 1995 nr 5, poz. 83) Sąd
Najwyższy stwierdził, że w postępowaniu ze skargi wierzyciela na ustalenie przez
komornika kosztów egzekucji sąd może badać, czy czynności egzekucyjne były
celowo podejmowane, a w uchwale z dnia 28 lutego 1998 r., III CZP 17/96 ("Prawo
Bankowe" 1996, nr 3, s. 53) przyjął, że w sprawie ze skargi na czynności komornika
o kosztach postępowania orzeka sąd na podstawie art. 770 k.p.c., stosując
odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.) w niezbędnym zakresie przepisy o zwrocie kosztów
procesu (art. 98-110 k.p.c.).
Koszty egzekucyjne ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem.
Prowadzenie odrębnej egzekucji w tym celu jest zbędne, gdyż egzekucja kosztów
ma charakter adhezyjny (art. 824 § 1 pkt 3 i art. 1025 § 1 k.p.c.), chyba że chodzi o
egzekucję prowadzoną przez sąd jako organ egzekucyjny albo gdy po wszczęciu
egzekucji roszczenie wierzyciela uległo zaspokojeniu z pominięciem kosztów
ustalonych przez sąd lub komornika. Prawomocne postanowienie komornika o
ustaleniu kosztów podlega wykonaniu w drodze egzekucji bez zaopatrywania w
klauzulę wykonalności (art. 762 § 4 k.p.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak wyżej (art. 390 § 1 k.p.c. i
art. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr
240, poz. 2052 ze zm.).