Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 maja 2004 r.
II UK 350/03
Warunkiem nabycia prawa do emerytury określonej w § 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej
emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki
(Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) jest niemożność podjęcia pracy albo konieczność
jej zaprzestania ze względu na stan zdrowia dziecka i konieczność sprawowa-
nia nad nim stałej (ciągłej) opieki. Zaprzestanie pracy powinno nastąpić do dnia
31 grudnia 1998 r., a więc nie może nabyć prawa do tej emerytury matka, która
w tej dacie pozostawała w zatrudnieniu, mimo stanu zdrowia dziecka wymaga-
jącego stałej opieki, jeżeli ustanie zatrudnienia uzależniała od pozytywnej decy-
zji organu rentowego przyznającego emeryturę.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska, Roman
Kuczyński (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 maja 2004 r. sprawy z
wniosku Jadwigi G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B.
o emeryturę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 22 lipca 2003 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego -
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 8 kwietnia 2003 r. [...]
w ten sposób, że oddalił odwołanie wnioskodawczyni.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 2 sierpnia 2002 r. Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
w B. odmówił wnioskodawczyni Jadwidze G. prawa do wcześniejszej emerytury z
tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem wymagającym stałej opieki z braku za-
świadczenia lekarskiego stwierdzającego wymóg takiej opieki oraz przystąpienia
wnioskodawczyni do Otwartego Funduszu Emerytalnego.
2
Wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku, opierając się na opinii biegłych sądowych lekarzy, w
świetle której syn wnioskodawczyni Bartosz wymaga stałej opieki i pomocy w zaspo-
kojeniu potrzeb życiowych, przyznał wnioskodawczyni prawo do wcześniejszej eme-
rytury od dnia 2 lipca 2002 r.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 22 lipca 2003 r. oddalił apelację organu rentowego od powyższego wy-
roku z uzasadnieniem, że postępowanie przed Sądem pierwszej instancji wykazało
konieczność sprawowania opieki nad synem wnioskodawczyni, przystąpienie do
Otwartego Funduszu Emerytalnego nie jest przeszkodą do ubiegania się o wcze-
śniejszą emeryturę z tytułu opieki nad dzieckiem, nie stanowi także takiej przeszkody
fakt, że wnioskodawczyni nie zaprzestała zatrudnienia, gdy nie miała zagwarantowa-
nego prawa do emerytury.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją organ rentowy zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 186 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) oraz §
1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do
wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149 ze zm.). Organ rentowy podniósł w szczególności, że
wnioskodawczyni nie zaprzestała wykonywania zatrudnienia, co jest warunkiem ko-
niecznym dla nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, jako że konieczność spra-
wowania opieki nad dzieckiem ma stanowić przeszkodę do uzyskiwania dochodu z
tytułu własnej pracy i kontynuowania zatrudnienia do czasu ukończenia zwykłego
wieku emerytalnego.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Przepis § 1 ust. 1 rozporządzenia z
dnia 15 maja 1998 r. uzależnia uprawnienie do wcześniejszej emerytury od niemoż-
ności kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu zdrowia dziecka. W przedmioto-
wej sprawie z akt rentowych wynika, że syn wnioskodawczyni Bartosz urodził się
dnia 7 maja 1990 r., zaś wnioskodawczyni urodzona 27 czerwca 1955 r. od 19 roku
życia do chwili obecnej (w dacie wyroku Sądu drugiej instancji) pozostaje (z prze-
rwami na urlopy wychowawcze na dwoje dzieci) w zatrudnieniu. Stan zdrowia
3
dziecka, liczącego obecnie 14 lat, nie przeszkadzał zatem wnioskodawczyni w konty-
nuowaniu zatrudnienia przez te lata. Według jej oświadczenia na rozprawie apelacyj-
nej, dzieckiem opiekuje się na zmianę z prowadzącym działalność gospodarczą mę-
żem i 24 letnim synem, studentem piątego roku studiów; syn Bartosz uczęszcza do
szkoły (od września 2003 r. miał chodzić do pierwszej klasy gimnazjum), po szkole
przychodzi do zakładu pracy powódki i czeka na zakończenie jej pracy. W tym stanie
rzeczy zarzut naruszenia prawa materialnego ocenić należy jako uzasadniony, jak-
kolwiek zgodzić się trzeba ze stanowiskiem Sądu drugiej instancji, iż przystąpienie
powódki do Otwartego Funduszu Emerytalnego nie ma wpływu na możliwość reali-
zacji prawa do emerytury nabytego przed dniem 1 stycznia 1999 r. Natomiast nie do
zaakceptowania jest stanowisko tego Sądu, że nie jest przeszkodą do przyznania
wcześniejszej emerytury fakt wykonywania przez wnioskodawczynię pracy. Jeżeli
bowiem ustawodawca wymaga, aby z powodu stanu zdrowia dziecka matka albo nie
mogła w ogóle podjąć pracy, albo musiała przerwać zatrudnienie, to ustania zatrud-
nienia nie można uzależniać od pozytywnej decyzji organu rentowego w przedmiocie
przyznania emerytury. Ustanie zatrudnienia z wymienionej przyczyny nabiera szcze-
gólnego znaczenia wówczas, gdy badanie warunków do wcześniejszej emerytury
dotyczy stanu przeszłego. W wyroku z dnia 28 marca 2001 r., II UKN 285/00
(OSNAPiUS 2002 nr 22, poz. 556), Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że wnioski
o emeryturę zgłoszone po 31 grudnia 1998 r. osób, które 1 stycznia 1999 r. spełniały
wszystkie warunki nabycia prawa do emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem specjal-
nej troski, podlegają rozpatrzeniu na podstawie przepisów obowiązujących do dnia
wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych. Wnioskodawczyni nie spełnia warunku z § 1 ust. 1
rozporządzenia z dnia 1 maja 1989 r., ponieważ zarówno przed 31 grudnia 1998 r., w
tej dacie i w następnym okresie pozostawała w zatrudnieniu, co dowodzi, że stan
zdrowia dziecka nie mógł stanowić przyczyny ustania zatrudnienia (niezależnie od
tego, że z medycznego punktu widzenia potrzeby takiej nie można wykluczyć).
Uzależnienie ustania zatrudnienia od przyznania emerytury a nie od koniecz-
ności sprawowania stałej opieki nad dzieckiem rażąco narusza § 1 art. 1 wskazane-
go rozporządzenia. Słuszne jest stanowisko organu rentowego, że emerytura dla
osób opiekujących się dziećmi ze względu na stan ich zdrowia ma kompensować
utratę możliwości uzyskania przez ubezpieczonego dochodu z tytułu własnej pracy,
jest świadczeniem szczególnym i stanowi odstępstwo od ogólnych zasad nabywania
4
prawa do emerytury. Dlatego też warunki do jej nabycia należy, zdaniem Sądu Naj-
wyższego, traktować ściśle.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315
k.p.c. orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================