Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 7 maja 2004 r., III CK 249/03
Kurator spółki akcyjnej ustanowiony w celu powołania jej organów nie ma
uprawnienia do powołania zarządu i nie zastępuje walnego zgromadzenia ani
rady nadzorczej tej spółki.
Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "D.A.W.", S.A. w K. przy uczestnictwie
kuratora Janusza D. o rejestrację, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 7 maja 2004 r. kasacji wnioskodawcy i uczestnika od postanowienia Sądu
Okręgowego w Krakowie z dnia 13 stycznia 2003 r.
oddalił obie kasacje.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy oddalił zaskarżonym postanowieniem apelacje wnioskodawcy
"D.A.W.", S.A. w K. oraz uczestnika adwokata Janusza D., kuratora tej spółki
ustanowionego przez sąd na podstawie art. 42 § 1 k.c. Wniosek zawierał m.in.
żądanie zarejestrowania wpisanej w dziale B rejestru handlowego, prowadzonego
przez sąd przed wejściem w życie ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.) na
podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 lipca 1934 r.
o rejestrze handlowym (Dz.U. Nr 59, poz. 511 ze zm.).
Sąd rejestrowy oddalił wniosek, uznając, że osoby podpisane nie są zarządem,
ponieważ ukonstytuowanie tego organu przez kuratora było nieskuteczne. Spółka
oraz uczestnik zaskarżyli postanowienie. Oddalając apelacje Sąd Okręgowy
wskazał, że kurator został powołany tylko w celu powołania organów uprawnionych
do reprezentacji spółki, był wobec tego umocowany do zwołania nadzwyczajnego
walnego zgromadzenia wspólników, natomiast nie mógł ustanowić składu zarządu i
rady nadzorczej ani dokonać zmiany statutu nawet w wypadku niezgłoszenia się
akcjonariuszy na to zgromadzenie. Według poglądu wyrażonego w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia, spółka nie prowadzi działalności gospodarczej, nie
ma organów i nie są znani akcjonariusze lub ich następcy prawni, dlatego kurator
powinien zawiadomić sąd opiekuńczy o braku możliwości powołania organów, a
sąd podjąć czynności zmierzające do likwidacji spółki. W ramach uprawnień
kuratora mieści się również „dokonanie wpisu” w rejestrze sądowym, nie ma jednak
podstawy zapatrywanie skarżących, że kurator ma kompetencje wszystkich
organów spółki.
Wnioskodawca i uczestnik zaskarżyli postanowienie Sądu Okręgowego,
przytaczając jako podstawę kasacji błędne zastosowanie art. 42 § 2 k.c. przez
niewłaściwe zastosowanie oraz art. 398 i 623 k.s.h. przez przyjęcie, że kurator nie
mógł powołać organów spółki akcyjnej ani dokonać zmiany statutu. Wnosili o
uchylenie postanowień Sądu drugiej oraz pierwszej instancji i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia przy rozpoznawaniu kasacji nie
dotyczy stosowania art. 42 § 2 k.c., lecz jego wykładni. Skarżący nie
zakwestionowali zapatrywania Sądu Okręgowego, że kurator uprawniony jest do
zwykłych czynności organu zarządzającego, w tym do zwołania nadzwyczajnego
walnego zgromadzenia wspólników i wyrazili pogląd, że w razie niezgłoszenia się
uprawnionych kurator przejmuje statutowe funkcje tego organu.
Taka wykładnia nie może być zaakceptowana, nie daje się bowiem pogodzić z
zadaniami kuratora określonymi zwrotem ustawowym „postarać się niezwłocznie”.
Kurator ma zatem podjąć wszystkie dopuszczalne działania, aby osoba prawna
mogła działać przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na
niej statucie, jak wymaga tego przepis art. 38 k.c., lecz nie może zastępować tego
organu. W tym kontekście należy uściślić pogląd Sądu Okręgowego o uprawnieniu
kuratora do wykonywania – z definicji – „wszystkich zwykłych czynności organu
zarządzającego”. Gdyby w odniesieniu do spółki akcyjnej przez zwykłe czynności
rozumieć prowadzenie spraw spółki w rozumieniu art. 368 § 1 k.s.h., to
ustanowienie kuratora równałoby się powołaniu zarządu jednoosobowego w sposób
nieprzewidziany przez kodeks spółek handlowych.
Należy zauważyć, że warunkiem ustanowienia kuratora jest niemożność
prowadzenia spraw spółki z braku powołanych do tego organów (art. 42 § 1 k.c.), a
stan taki nie zachodzi w razie braku zarządu, przy istnieniu pozostałych organów
przewidzianych w art. 368 § 4 k.s.h., ponieważ mogą one zarząd powołać w
zwykłym trybie. Dlatego hipoteza art. 42 § 1 k.c. jest spełniona dopiero wówczas,
gdy nie ma organów ustawowych (statutowych) zdolnych do powołania zarządu.
Przyznanie kuratorowi w takiej jednak sytuacji wszystkich zwykłych funkcji organu
zarządzającego oznaczałoby reaktywowanie spółki w ułomnym kształcie.
Powyższe wywody prowadzą do wniosku, że art. 42 § 2 k.c. zakreśla
kompetencje kuratora do czynności w nim wskazanych z podkreśleniem
niezwłoczności wyrażającej rationem legis unormowania. Ingerencja państwa w
sprawy podmiotu prawa prywatnego jest usprawiedliwiona koniecznością ochrony
praw majątkowych, takich jak własność i inne prawa (art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 2
Konstytucji). Doznawałaby ona uszczerbku, gdyby majątek osoby prawnej był
pozbawiony zarządu w ogóle albo gdyby cała jej działalność została oddana
kuratorowi podlegającemu tylko nadzorowi sądu opiekuńczego, którego zadania
jako organu wymiaru sprawiedliwości nie są ukierunkowane na pełnienie funkcji
organów osób prawnych, lecz na ochronę praw jednostki. (...)
Naruszenie przepisu art. 398 k.s.h. nie może uzasadniać wniosku kasacji,
ponieważ przepis ten stanowi, w jakich okolicznościach zwołuje się nadzwyczajne
walne zgromadzenie wspólników. Zawarty w nim zwrot o osobach uprawnionych nie
odnosi się do kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 § 1 k.c. Również art.
623 k.s.h., powołany bez wymaganego wskazania, która jego część i w jakiej
postaci została naruszona, nie usprawiedliwia przytoczonej podstawy kasacji.
Zagrożenie rozwiązaniem (art. 623 § 3 k.s.h.) dotyczy spółki. Zadania kuratora
dotyczące sanacji takiej osoby prawnej ograniczają się, jak wyżej stwierdzono, do
starań o powołanie organów. Jeżeli okazało się to niemożliwe, o dalszym istnieniu
tej osoby prawnej decydował będzie sąd rejestrowy, mający również uprawnienia
do jej rozwiązania (art. 25 w związku z art. 39 ustawy o Krajowym Rejestrze
Sądowym). Należy pamiętać, że upływ terminu do wpisu w rejestrze prowadzonym
według przepisów wymienionej ustawy nie powoduje utraty bytu prawnego spółki
wpisanej do rejestru przed wejściem w życie tej ustawy (art. 9 ust. 2 i art. 9a ustawy
z dnia 20 sierpnia 1997 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze
Sądowym, Dz.U. Nr 121, poz. 770 ze zm.). Zmiany stanu prawnego polegające na
przyznaniu sądom rejestrowym uprawnienia do rozwiązywania m.in. spółek
akcyjnych niewykonujących obowiązków w zakresie wpisów obowiązkowych
uzasadnia odstąpienie od poglądu wyrażonego w uzasadnieniu postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1992 r., I CRN 136/92 (nie publ.), że
uprawnienie do rozwiązania spółki (w celu likwidacji) przysługuje również kuratorowi
ustanowionemu na podstawie art. 42 § 1 k.c.
Z przytoczonych wyżej względów kasacja podlega oddaleniu.