Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 21 maja 2004 r., V CZ 42/04
Od postanowienia sądu drugiej instancji w sprawie o wpis w księdze
wieczystej, na podstawie prawomocnego wyroku uwzględniającego
powództwo przewidziane w art. 527 k.c., prawa zaspokojenia wierzytelności z
nieruchomości z pierwszeństwem przed wierzycielami jej właściciela,
przysługuje kasacja.
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Emilii N. i Zbigniewa N. przy uczestnictwie
Mariusza J. o wpis, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 21 maja 2004 r. zażalenia uczestnika postępowania na postanowienie Sądu
Okręgowego we Wrocławiu z dnia 2 marca 2004 r.
uchylił zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
Emilia N. i Zbigniew N. złożyli wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej
„zgodnie z treścią prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia
27 października 1998 r., sygn. akt I A Ca (...)”.
W dniu 21 maja 2001 r. referendarz sądowy Sądu Rejonowego dla Wrocławia-
Krzyki we Wrocławiu, w uwzględnieniu wniosku, wpisał w dziale III księgi wieczystej
Kw nr (...), prowadzonej dla nieruchomości położonej przy ul. N. nr 64 w W.,
stanowiącej działkę nr 3/13 o pow. 857 m2
, ostrzeżenie o uznaniu za bezskuteczną
wobec wnioskodawców czynności prawnej, obejmującej notarialną umowę
przeniesienia własności nieruchomości zawartą dnia 4 listopada 1994 r. przez
Przedsiębiorstwo Zagraniczne „A.” GmbH, spółkę z o.o. w W. z Mariuszem J., o ile
umową tą uniemożliwiono zaspokojenie wierzytelności wnioskodawców.
Postanowieniem z dnia 23 stycznia 2003 r. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyki
we Wrocławiu, po rozpoznaniu skargi wniesionej przez uczestnika Mariusza J.,
utrzymał zaskarżony wpis w mocy. Apelację uczestnika od tego postanowienia Sąd
Okręgowy we Wrocławiu oddalił postanowieniem z dnia 19 listopada 2003 r.,
przytaczając w uzasadnieniu następujące rozważania.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i
hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. – dalej: „u.k.w.h.”), w
wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza
prawami rzeczowymi, mogą być ujawniane prawa osobiste i roszczenia. Możliwość
wpisu ostrzeżenia została w sposób wyraźny przewidziana w przepisach art. 10 ust.
2 u.k.w.h. i art. 62613
k.p.c., co nie oznacza jednak, że ujawnienie prawa osobistego
lub roszczenia jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy ustawa zawiera wyraźny przepis
zezwalający na dokonanie wpisu. Istotne jest natomiast to, by ustawa kreowała
określone prawo osobiste lub roszczenie. Skutki prawomocnego wyroku
uwzględniającego skargę pauliańską wynikają z ustawy, art. 532 k.c. stanowi
bowiem, że wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została
uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby
trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek
czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie
weszły. W niniejszej sprawie chodzi o zaspokojenie wnioskodawców z
nieruchomości objętej księgą wieczystą, a pojęcie zaspokojenia wierzyciela
oznacza uprawnienie do dokonywania czynności pośrednich i bezpośrednich
zmierzających do realizacji jego roszczenia, które bez wątpienia obejmują
uprawnienie do egzekucji z nieruchomości, a także do wpisu w prowadzonej dla niej
księdze wieczystej.
Kasację wniesioną przez uczestnika Mariusza J. Sąd Okręgowy we Wrocławiu
odrzucił postanowieniem z dnia 2 marca 2004 r., uznając ją za niedopuszczalną.
Podkreślił, że zgodnie z art. 5191
§ 1 k.p.c. w sprawach z zakresu prawa
rzeczowego kasacja przysługuje od wydanego przez sąd drugiej instancji
postanowienia co do istoty sprawy oraz od postanowienia w przedmiocie
odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania kończących postępowanie w
sprawie. Postanowieniem co do istoty sprawy kończącym postępowanie
wieczystoksięgowe jest przy tym postanowienie, które kładzie kres określonym
czynnościom związanym z wpisem w księdze wieczystej w zakresie uprawnień
podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych. Powołując się na
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniach z dnia 4 lutego 1997
r., III CKN 41/96 (OSNC 1997, nr 5, poz. 67), z dnia 22 czerwca 2001 r., V CZ 91/01
(OSNC 2002, nr 2, poz. 25), z dnia 10 maja 2002 r., III CKN 1289/00 (nie publ.) i z
dnia 21 stycznia 2003 r., III CZ 128/03 (nie publ.), Sąd Okręgowy stwierdził, że nie
odpowiadają tym wymaganiom postanowienia, które nie spełniają cech
definitywności. Wpis ostrzeżenia dokonywany na podstawie art. 10 ust. 2 czy art. 16
ust. 1 u.k.w.h. nie prowadzi do zmiany ujawnionych w księdze wieczystej praw
podmiotowych, nie uchyla mocy prawnej dokonanych wpisów, nie niweczy
domniemania wynikającego z art. 3 u.k.w.h. ani nie stanowi przeszkody do
rozporządzania nieruchomością; wyłącza jedynie rękojmię wiary publicznej ksiąg
wieczystych. Z tych względów postanowienie z dnia 19 listopada 2003 r. nie jest,
zdaniem Sądu Okręgowego, orzeczeniem kończącym postępowanie w rozumieniu
art. 5191
§ 1 k.p.c.
W zażaleniu na postanowienie odrzucające kasację uczestnik domagał się jego
uchylenia, zarzucając naruszenie przepisu art. 5191
§ 1 k.p.c. przez błędne
uznanie, że postanowienie tego Sądu z dnia 19 listopada 2003 r. nie jest
postanowieniem co do istoty sprawy, od którego przysługuje kasacja. Zdaniem
żalącego, powołane przez Sąd Okręgowy orzeczenia Sądu Najwyższego traktują o
niedopuszczalności kasacji w sytuacji, w której rozstrzygnięcia dotyczyły kwestii
incydentalnych, natomiast przedmiotem postępowania w sprawie był wpis o
charakterze samoistnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadność zażalenia uzależniona jest od rozstrzygnięcia kwestii, czy
postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 19 listopada 2003 r. jest postanowieniem
co do istoty, kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 5191
§ 1 k.p.c.
Zgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego, kończą postępowanie te
postanowienia, które kładą kres określonym czynnościom w zakresie uprawnień
podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych. Nie odpowiadają
natomiast tym wymaganiom postanowienia, które nie spełniają cech definitywności,
jak np. dotyczące wpisu ostrzeżenia o toczącym się procesie na podstawie
postanowienia sądu o zabezpieczeniu powództwa (art. 755 k.p.c.), ujawnienia
roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości (art. 16 ust. 1 i 2 pkt 2
u.k.w.h.), wpisu ostrzeżenia na podstawie art. 10 ust. 2 czy art. 57 ust. 1 u.k.w.h.
(obecnie art. 62613
§ 1 k.p.c.), bądź sprostowania usterek wpisu na podstawie art.
62613
§ 2 k.p.c. (zob. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1997
r., III CZ 1/97, OSNC 1997, nr 4, poz. 37 ze sprost. w OSNC 1997, nr 6-7, s. 136, z
dnia 7 stycznia 1997 r., I CKN 31/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 55, z dnia 4 lutego
1997 r., III CKN 41/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 67, z dnia 27 października 1998 r., III
CKN 8/98, OSNC 1999, nr 3, poz. 65, z dnia 29 października 1998 r., I CZ 124/98,
OSNC 1999, nr 4, poz. 81, z dnia 17 czerwca 1999 r., I CKN 53/98, OSNC 1999, nr
12, poz. 218, z dnia 22 czerwca 2001 r., V CZ 91/01, OSNC 2002, nr 2, poz. 25, z
dnia 21 stycznia 2003 r., III CZ 128/02, "Izba Cywilna" 2003, nr 10, s. 47).
Przytaczając argumenty przemawiające za taką kwalifikacją wymienionych
postanowień, Sąd Najwyższy podkreślał, że prowadzą one jedynie do
rozstrzygnięcia określonej kwestii wpadkowej wiążącej się z postępowaniem
wieczystoksięgowym, bez zmiany ujawnionych w księdze wieczystej praw
podmiotowych. Odnośnie do postanowień dotyczących wpisu ostrzeżenia,
przewidzianego w art. 10 ust. 2 czy w art. 57 ust. 1 u.k.w.h. (obecnie w art. 62613
§
1 k.p.c.), Sąd Najwyższy zwracał uwagę, że istotą ostrzeżenia nie jest rozstrzyganie
o prawidłowości wpisanego prawa, a jedynie urzędowa informacja o
zakwestionowaniu zasadności wpisu. Tym samym ostrzeżenie pełni funkcję
zabezpieczającą, podobnie jak postanowienie sądu o zabezpieczeniu powództwa,
od którego kasacja nie przysługuje. Podobnie ma się rzecz, gdy chodzi o
postanowienie dotyczące ujawnienia roszczenia o przeniesienie własności
nieruchomości, pełni ono bowiem również rolę swoistego zabezpieczenia.
W niniejszej sprawie wnioskodawcy domagali się ujawnienia w księdze
wieczystej praw wynikających dla nich z prawomocnego orzeczenia sądu
uwzględniającego powództwo z art. 527 k.c. Wyrok taki ma charakter
konstytutywny. Jego konsekwencją jest nabycie przez wierzyciela uprawnienia do
prowadzenia egzekucji z majątku osoby trzeciej, która odniosła korzyść z
zaskarżonej czynności, a dla osoby trzeciej – powstanie z mocy ustawy
obowiązków określonych w art. 532 i 533 k.c. Innymi słowy, wyrok taki umożliwia
zajęcie nieruchomości osoby trzeciej, która musi znosić egzekucję skierowaną
przeciwko dłużnikowi. Przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie był zatem
wpis przysługującego wierzycielowi prawa zaspokojenia oznaczonej wierzytelności
z nieruchomości objętej księgą wieczystą z pierwszeństwem przed wierzycielami
właściciela nieruchomości.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 u.k.w.h., w księdze wieczystej – w wypadkach
przewidzianych w przepisach ustawowych – mogą być ujawniane nie tylko prawa
rzeczowe, lecz także prawa osobiste i roszczenia. Nie ulega wątpliwości, że „prawa
osobiste” w rozumieniu powołanego przepisu to prawa wynikające ze stosunków
obligacyjnych. Oba te rodzaje praw, a więc zarówno prawa rzeczowe, jak i
„osobiste” służą ustaleniu stanu prawnego nieruchomości, o którym mowa w art. 1
ust. 1 u.k.w.h. Z tej przyczyny ujawnienie w księdze wieczystej prawa wynikającego
ze stosunku obligacyjnego nie może być uznawane za rozstrzygnięcie kwestii
wpadkowej wiążącej się z postępowaniem wieczystoksięgowym. Nie może być ono
też uznane jedynie za swoiste zabezpieczenie roszczenia. Trafnie zauważył
skarżący, że wpis uprawnienia wynikającego z prawomocnego wyroku
uwzględniającego skargę pauliańską nie stanowi jedynie etapu przejściowego do
dokonania kolejnych wpisów, lecz ma charakter samoistny, stąd postanowienie
sądu drugiej instancji w sprawie o dokonanie takiego wpisu jest postanowieniem co
do istoty, kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 5191
§ 1 k.p.c.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 386 § 4 w związku z
art. 397 § 2 i art. 39318
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie.