Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 czerwca 2004 r.
III PK 21/04
Z art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierują-
cych niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.) nie wy-
nika zakaz przyznania pracownikowi prawa do odprawy w razie odwołania ze
stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Beata Gudowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 czerwca 2004 r.
sprawy z powództwa Leszka S. przeciwko Zakładom Mięsnym L.-Ł. SA w Ł. o od-
prawę pieniężną, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Lublinie z dnia 6 listopada 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie: 1) zasądził od Zakładów Mięsnych „L.-Ł.” SA w Ł. na rzecz
Leszka S. 39.411 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 lipca 2002 r. do dnia zapłaty,
przy czym wysokość odsetek wynosi 20% do dnia 24 lipca 2002 r., 18% od dnia 25
lipca 2002 r. do dnia 31 stycznia 2003 r., 13% od dnia 1 lutego 2003 r., 2) wyrokowi
do kwoty 13.137 zł nadał rygor natychmiastowej wykonalności i 3) nie obciążył stron
kosztami procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że rada nadzorcza Spółki upoważniła Annę K. - członka
rady nadzorczej będącego jej sekretarzem - do dokonania (w imieniu rady) wzglę-
dem członków zarządu wszelkich czynności prawnych, w tym do zawarcia umów o
pracę. W dniu 1 września 2000 r. - w tym trybie - pomiędzy radą nadzorczą pozwanej
Spółki a powodem została zawarta umowa o pracę na stanowisku prezesa zarządu z
2
określeniem w pkt 5, klauzuli odprawy: „inne warunki zatrudnienia 3-miesięczna
odprawa”.
W dniu 6 grudnia 2001 r. nadzwyczajne walne zgromadzenie Spółki odwołało
powoda z zarządu. Pismem z dnia 7 maja 2002 r. pozwany wypowiedział powodowi
umowę o pracę z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia, wskazując, że
przyczyną jest odwołanie go z funkcji prezesa zarządu. Umowa o pracę uległa roz-
wiązaniu z dniem 30 czerwca 2002 r. Strona pozwana odmówiła powodowi prawa do
odprawy.
Według oceny Sądu Okręgowego dochodzone w pozwie roszczenie z tytułu
odprawy jest zasadne. Prawo do odprawy zostało wszak powodowi przyznane w
umowie o pracę zawartej - zgodnie z art. 379 Kodeksu spółek handlowych - pomię-
dzy nim jako członkiem zarządu a radą nadzorczą. Umowa podpisana została przez
delegowanego do tego członka rady nadzorczej. Treść zawartej umowy jest zgodna
z zasadami wynagradzania ustalonymi uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariu-
szy i nie jest niezgodna z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradze-
niu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze
zm.), który dotyczy wynagrodzenia za pracę. Natomiast odprawy dotyczy art. 12 tej
ustawy, określając maksymalną wysokość odprawy. Przepis ten nie określa organu
właściwego do ustalania wysokości odprawy. W tym zakresie podlegają zastosowa-
niu postanowienia statutu Spółki, wskazujące w § 25 pkt 19, że ustalenie zasad wy-
nagrodzenia członków zarządu pozostaje w kompetencji walnego zgromadzenia ak-
cjonariuszy. Na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy w dniu 30 sierpnia 2000 r.
podjęto uchwałę nr 1, w której postanowiono, że w razie odwołania ze stanowiska lub
rozwiązania umowy o pracę z innych przyczyn niż naruszenie podstawowych obo-
wiązków wynikających ze stosunku zatrudnienia, członkom zarządu może być przy-
znana odprawa w wysokości nie wyższej niż 3-krotność wynagrodzenia miesięczne-
go. Jednocześnie w uchwale nr 3 zobowiązano radę nadzorczą do określenia w
umowach o pracę warunków wynagradzania członków zarządu zawartych w uchwale
nr 1 walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanego, że z treści uchwały wy-
nika zakaz przyznania prawa do odprawy już w umowie o pracę. W § 3 uchwały rady
nadzorczej [...] postanowiono, że rada nadzorcza „wnioskuje o zagwarantowanie w
umowie o pracę Prezesa Zarządu odprawy, o której mowa w art. 12 w/w ustawy, w
razie odwołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę, w wysokości równej
3
3-krotności wynagrodzenia miesięcznego”. Nadto sformułowanie zawarte w pkt 4
uchwały nr 1 walnego zgromadzenia „w razie odwołania ze stanowiska lub rozwiąza-
nia umowy o pracę (...) członkom zarządu może być przyznana odprawa”, oznacza
dozwolenie na przyznanie prawa do odprawy członkom zarządu w umowie o pracę.
Samo prawo do odprawy przyznane jest bowiem w momencie zawarcia umowy o
pracę. Źródłem tego prawa jest dla pracownika umowa o pracę, a nie uchwała wal-
nego zgromadzenia. Dopiero realizacja prawa do odprawy, czyli powstanie roszcze-
nia o wypłatę odprawy, uzależniona jest od faktu odwołania ze stanowiska lub roz-
wiązania umowy o pracę.
Apelację od tego wyroku złożył pełnomocnik pozwanych Zakładów Mięsnych
„L.-Ł.” SA w Ł. i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie po-
wództwa.
Sąd Apelacyjny w Lublinie wyrokiem z dnia 20 listopada 2003 r. apelację od-
dalił. Podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji Sąd Apelacyjny
wskazał, że niebudzącą wątpliwości wolą walnego zgromadzenia akcjonariuszy było,
aby w umowie o pracę z członkiem zarządu określone zostało zarówno wynagrodze-
nie miesięczne ustalone oświadczeniem Ministra Skarbu Państwa, jak i prawo do
odprawy. Anna K., sekretarz rady nadzorczej upoważniona została uchwałą rady
nadzorczej z 31 lipca 2000 r. [...] do dokonania względem członków zarządu wszel-
kich czynności prawnych, w tym do zawierania umów o pracę (§ 3 uchwały), a więc
była uprawniona do zawarcia z powodem umowy o pracę na warunkach wynikają-
cych z uchwały nr 1 i 3 walnego zgromadzenia akcjonariuszy z dnia 30 sierpnia 2000
r. Rada nadzorcza upoważniła Annę K. do zawierania umów o pracę w uchwale [...] z
31 lipca 2000 r.; nie było w tej sytuacji potrzeby potwierdzania ważności czynności
podejmowanych w tym zakresie przez Annę K. Oczywiste jest, że upoważnienie dla
Anny K. do zawierania umów o pracę wynikające z § 3 powyższej uchwały dotyczyło
również odprawy, gdyż § 1 uchwały stanowi, że rada nadzorcza wnioskuje do walne-
go zgromadzenia akcjonariuszy o ustalenie zasad wynagradzania członków zarządu
Spółki, w tym o zagwarantowanie w umowie o pracę prezesowi odprawy, o której
mowa w art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. Uchwały powyższe musiały być pod-
jęte po dyskusjach i uzgodnieniach.
Statut Spółki w § 14 stanowi, iż delegowany przedstawiciel rady nadzorczej
zawiera umowę o pracę z prezesem zarządu Spółki, uwzględniając wysokość wyna-
grodzenia miesięcznego ustalonego w wiążącym Spółkę oświadczeniu Ministra
4
Skarbu Państwa. Takie brzmienie § 14 statutu nie oznacza, że Anna K. mogła za-
wrzeć umowę o pracę z powodem jedynie przy uwzględnianiu wysokości wynagro-
dzenia miesięcznego ustalonego w oświadczeniu Ministra Skarbu Państwa. Przepis
powyższy zobowiązywał do uwzględnienia w umowie o pracę miesięcznego wyna-
grodzenia, ale nie wykluczał istnienia innych postanowień umowy o pracę.
Umowa o pracę zawarta z powodem w dniu 1 września 2000 r. nie stanowiła
też obejścia prawa, a to z uwagi na zgodność jej postanowień z uchwałami nr 1 i 3
rady nadzorczej z 31 lipca 2000 r. oraz uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariu-
szy [...] z 30 sierpnia 2000 r. Wprawdzie w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej in-
stancji powołany został art. 379 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek
handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037) obowiązującej od 1 stycznia 2001 r. jako pod-
stawa zawarcia umowy o pracę przez powoda ze Spółką, zamiast art. 374 rozporzą-
dzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy
(Dz.U. Nr 57, poz. 5024 ze zm.), właściwego ze względu na datę zawarcia umowy,
nie ma to jednak istotnego znaczenia w sprawie. Treść art. 374 k.h. stwierdzającego,
że „w umowach między spółką a członkiem zarządu jak również w sporze z nim
spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany uchwałą walnego
zgromadzenia” jest prawie identyczna i ma ten sam sens, jaki ma art. 379 k.s.h.
Strona pozwana zaskarżyła w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, opierając
kasację na obu podstawach przewidzianych w art. 3931
k.p.c.
Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego poprzez: 1) błędną wy-
kładnię art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących nie-
którymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.); 2) naruszenie art. 374
k.h. przez przyjęcie, że rada nadzorcza nie miała obowiązku podjęcia uchwały w
przedmiocie przyznania powodowi trzymiesięcznej odprawy przed zawarciem z po-
wodem umowy o pracę, skoro wnioskowała ona o przyznanie takiej odprawy do wal-
nego zgromadzenia akcjonariuszy, które było w świetle uregulowań statutu kompe-
tentne jedynie do uregulowania zasad wynagradzania członków zarządu spółki; 3)
naruszenie art. 58 § 1 i § 3 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez przyjęcie, że umowa o
pracę zawarta z powodem w części, w której zagwarantowano powodowi obligatoryj-
ną i bezwarunkową trzymiesięczną odprawę na wypadek odwołania ze stanowiska
lub rozwiązania umowy o pracę, jest zgodna z prawem, w sytuacji gdy w sposób
oczywisty zmierzała ona do obejścia ustawy i była sprzeczna z art. 12 ustawy z dnia
5
3 marca 2000 r. oraz naruszała art. 374 k.h. i § 14 statutu Spółki wskutek braku
uchwały rady nadzorczej o przyznaniu powodowi odprawy.
W zakresie przepisów postępowania kasacja wskazała na naruszenie art. 233
§ 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie dokonanych przez Sąd Apela-
cyjny ustaleń faktycznych i oceny materiału dowodowego, które miało istotny wpływ
na wynik sprawy.
Wskazując na powyższe podstawy Spółka wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji oraz rozstrzygnięcia o należnych pozwanemu kosztach procesu za wszyst-
kie instancje. Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji wskazano ko-
nieczność wykładni art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kie-
rujących niektórymi podmiotami prawnymi, zwłaszcza w zakresie odpowiedzi na py-
tanie, czy dopuszczalne jest bezwarunkowe gwarantowanie w umowach o pracę,
zawieranych z osobami, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o
wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, prawa do odpra-
wy na wypadek odwołania osoby zatrudnionej ze stanowiska lub rozwiązania umowy
o pracę. Zdaniem pozwanego użycie zwrotu „może być przyznana”, odnoszącego się
do przyznania odprawy na wypadek odwołania ze stanowiska lub rozwiązania
umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej, sugeruje negatywną odpowiedź na po-
stawione pytanie, a wykładnię przeciwną należy uznać za niedopuszczalną. Przyję-
cie stanowiska, iż art. 12 ustawy dopuszcza zagwarantowanie w umowach o pracę z
osobami, o których mowa w art. 2 ustawy, obligatoryjnych i bezwarunkowych odpraw
- zdaniem wnoszącego kasację - nie daje się pogodzić z obowiązującym porządkiem
prawnym. Przyznanie bowiem w trakcie zatrudnienia w umowie o pracę bezwarun-
kowego prawa do odprawy rodzi ten skutek, że osoba, która prawo takie ma zagwa-
rantowane w umowie o pracę, ma roszczenie o wypłacenie odprawy, niezależnie od
stanowiska właściwego organu. W uzasadnieniu podstaw kasacji podniesiono w
szczególności, że ustalenie zaskarżonego wyroku jakoby Anna K. była uprawniona
do zawarcia z powodem umowy o pracę na warunkach wynikających z uchwały nr 1 i
3 walnego zgromadzenia akcjonariuszy, uszczupla uprawnienia rady nadzorczej
spółki w zakresie decydowania o prawie i wysokości odprawy. Sąd Apelacyjny -
według kasacji - nie dostrzegł, że zasady wynagradzania członków zarządu są czym
innym niż przyznanie konkretnych świadczeń członkom zarządu.
6
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W zakresie pierwszej z podstaw kasacji wnoszący ją szczególne znaczenie
nadaje przepisowi art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kie-
rujących niektórymi podmiotami prawnymi. Krytykując stanowisko zaskarżonego
wyroku wnoszący kasację uważa, że skoro ustawa ta ma zastosowanie do wynagro-
dzenia powoda jako prezesa zarządu, to zawarta z nim umowa o pracę z określe-
niem prawa do odprawy jest sprzeczna ze wskazanym wyżej przepisem, który do-
puszcza przyznanie odprawy przez właściwy organ Spółki dopiero w momencie od-
wołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę.
Przedstawione w kasacji stanowisko jest bezpodstawne - nie ma oparcia w
brzmieniu powołanego przepisu; nie da się też go wywieść na gruncie wykładni funk-
cjonalnej. W art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. stwierdzającym, że „w razie od-
wołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej
będącej podstawą zatrudnienia przez podmiot zatrudniający, z innych przyczyn niż
naruszenie podstawowych obowiązków ze stosunku zatrudnienia, osobom określo-
nym w art. 2 może być przyznana odprawa w wysokości nie wyższej niż trzykrotność
wynagrodzenia miesięcznego”, znajduje się zezwolenie ustawodawcy na przyznanie
odprawy w określonej wysokości, jeżeli nie zachodzi naruszenie podstawowych
obowiązków ze stosunku zatrudnienia. Nie ma natomiast w tym przepisie dalej idą-
cych reguł restrykcyjnych, ani nawet w ogóle określenia zasad (sposobu), według
jakich dochodzi do „przyznania odprawy”. Poza wymienionymi w art. 12 ustawy wa-
runkami, nie należy doszukiwać się w tym przepisie jeszcze innych, bo byłoby to nie-
uprawnione rozszerzenie zakresu przepisu poza jego przedmiot. W ustawie tej nie
chodzi o definiujące określenie instytucji odprawy i sposobów, w jakich ona może być
konkretyzowana. To jest domena innych ustaw, w szczególności z zakresu prawa
pracy. Natomiast w tej tzw. ustawie „kominowej”uregulowane zostało tylko ograni-
czenie wysokości wynagrodzenia i innych świadczeń - w danym wypadku ogranicze-
nie prawa stron stosunku pracy do ustalenia („przyznania”) pracownikowi, w ramach
warunków zatrudnienia, prawa do odprawy w wysokości swobodnie przez strony
uzgodnionej. Tak więc sens regulacji sprowadza się do zakazu ukształtowania prawa
do odprawy w wysokości wyższej niż trzykrotność wynagrodzenia miesięcznego. Za-
kaz ten nie wkracza w inne zasady odprawy, „przyznawanej” w stosunkach zatrud-
nienia. W żadnym więc razie z omawianego tu przepisu nie wynika sugerowany w
7
kasacji zakaz określenia prawa do odprawy w umowie o pracę i nie wynika pozosta-
wienie przyznania odprawy wyłącznie tylko uznaniu pracodawcy. Takie stanowisko
strony pozwanej prowadziłoby w konsekwencji do pozbawienia pracownika prawa do
odprawy w znaczeniu roszczeniowym i przenosiło samą instytucję raczej w sferę fik-
cji, skoro o przyznaniu odprawy miałby decydować jednostronnie pracodawca i to już
w sytuacji rozwiązania swej więzi z pracownikiem.
Bezzasadny jest też zarzut kasacji naruszenia art. 374 Kodeksu handlowego,
stanowiącego, że w umowach pomiędzy spółką a członkami zarządu, tudzież w spo-
rach z nimi, reprezentuje spółkę rada nadzorcza lub pełnomocnicy, powołani uchwałą
walnego zgromadzenia. Zastosowanie tego przepisu do podstawy faktycznej wyroku
nie może budzić żadnych zastrzeżeń. W szczególności Sądy obu instancji, zgodnie z
treścią powyższego przepisu, przyjęły że rada nadzorcza Spółki była właściwa (miała
wynikającą z ustawy kompetencję) do określenia warunków zatrudnienia powoda,
będącego członkiem zarządu oraz że taka właśnie sytuacja faktyczna miała miejsce,
gdyż w danym wypadku rada nadzorcza Spółki działała przez uprawnionego do tego
swego przedstawiciela. Argumentacja kasacji w tym zakresie opiera się nie na wy-
kładni przepisu ani jego zastosowaniu do podstawy faktycznej wyroku (por. art. 3931
pkt 1 k.p.c.), ale na nieadekwatnym dla tej podstawy kasacyjnej porównywaniu prze-
pisu z faktami, które strona pozwana przedstawia inaczej niż to ustalił Sąd.
Wbrew zarzutowi kasacji, zawarta z powodem umowa o pracę nie była nie-
ważna (art. 58 k.c.), bo - jak to wyżej zauważono - bezzasadne są zarzuty kasacji
sprzeczności tej umowy z art. 12 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. i z art. 374 k.h.; bez-
zasadnie także zarzucono naruszenie § 14 statutu Spółki. Odnosząc się do tej ostat-
niej kwestii wystarczy zauważyć, że wynikający z § 14 statutu obowiązek ustalenia
wynagrodzenia członka zarządu w oparciu o oświadczenie w tym zakresie Ministra
Skarbu Państwa - został dokładnie w umowie o pracę z powodem zrealizowany.
Jeżeli chodzi o „procesową podstawę” kasacji, to jej zarzuty zmierzały do za-
kwestionowania ustalenia zaskarżonego wyroku, że przedstawiciel rady nadzorczej
Spółki zawarł z powodem umowę o pracę nie wykraczając poza zakres umocowania.
Kasacja bezzasadnie w tym zakresie zarzuciła naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., skoro
zaskarżony wyrok zawiera w swym uzasadnieniu wyjaśnienie podstawy faktycznej i
oceny prawnej wyroku. Nie ma też sugerowanej w kasacji sprzeczności w dokonanej
przez Sądy obu instancji analizie przedmiotowej umowy o pracę na tle określonych
uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy i rady nadzorczej. Odwołując się w tym
8
zakresie do uzasadnienia zaskarżonego wyroku należy stwierdzić, że wszystkie
ustalone okoliczności dotyczące trybu i treści podejmowania uchwał przez organy
Spółki - w szczególności, że walne zgromadzenie akcjonariuszy zezwoliło na przy-
znanie odprawy po rozpatrzeniu wniosku rady nadzorczej wyraźnie dotyczącego po-
woda - potwierdzają logiczną spójność ustaleń Sądu. Natomiast wnoszący kasację
wadliwie interpretuje wyrażone w odpowiedniej formie wypowiedzi organów Spółki co
do tego, że „odprawa może być przyznana” jako ustanowienie tylko jednostronnego
prawa pracodawcy. Taki punkt widzenia wnoszącego kasację pozostaje w wyraźnej
sprzeczności z sensem - właściwie uchwyconym w wyroku - § 3 uchwały rady nad-
zorczej z dnia 31 lipca 2000 r., w którym zawarty jest wniosek rady o zagwarantowa-
nie powodowi w umowie o pracę odprawy, o której mowa w art. 12 ustawy z dnia 3
marca 2000 r.
Z przedstawionych względów, uznając że kasacja nie ma zasadnych podstaw,
Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39312
k.p.c.
========================================