Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 września 2004 r., V CK 60/04
W postępowaniu nakazowym sąd z urzędu uwzględnia formalną
nieważność weksla.
Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "A.", spółki z o. o. w W. przeciwko
Gminie L.K. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17
września 2004 r. kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 2 października 2003 r.
oddalił kasację i zasądził od pozwanej na rzecz powoda 3600 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 21 marca 2003 r. Sąd Okręgowy w Świdnicy utrzymał w
mocy nakaz zapłaty z dnia 13 grudnia 2002 r., zobowiązujący pozwaną Gminę L.K.
do zapłaty na rzecz powódki, „A.”, spółki z o.o. w W., kwoty 259 350,15 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 17 sierpnia 2002 r. Rozstrzygnięcie to oparł na
następujących ustaleniach i ocenach.
Powodowa spółka domagała się zapłaty na podstawie weksla własnego,
wypełnionego na kwotę 259 350,15 zł. Wystawca weksla złożył na nim trzy podpisy
oraz odcisnął pieczęć „Urząd Gminy w L.K.” Osobami, które podpisały weksel, były:
wójt Gminy, jego zastępca oraz skarbnik Gminy, a remitentem była spółka z o.o.
„B.-W.D.Ś.” w W. Na odwrocie weksla znajduje się wzmianka o indosowaniu weksla
na rzecz powódki.
W ocenie Sądu Okręgowego, weksel odpowiada wszelkim wymogom, które
dokument taki powinien spełniać, aby powstało ważne zobowiązanie wekslowe.
Wystawiony został przez Gminę L.K., a nie przez osoby fizyczne, których podpisy
figurują na przedniej stronie weksla pod pieczęcią. Został popisany przez osoby
uprawnione do zaciągania zobowiązań finansowych, zgodnie z art. 46 ust. 1 i 3
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r.,
Nr 142 poz. 1591), to jest przez dwóch członków zarządu, i kontrasygnowany przez
skarbnika Gminy.
W apelacji pozwana zarzuciła błędne ustalenie, że weksel podpisany został
przez Gminę, a nie przez osoby fizyczne, a w toku postępowania apelacyjnego
podniosła dalsze zarzuty odnoszące się do ważności weksla, w tym zarzut jego
błędnego wypełnienia. W konkluzji wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 2 października 2003 r. oddalił
apelację, zwracając uwagę, że sprawa rozpoznawana była w trybie postępowania
nakazowego, wobec czego wszelkie zarzuty, zgodnie z art. 493 § 1 i art. 495 § 2
k.p.c., pod rygorem ich utraty powinny być przedstawione w piśmie procesowym
zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty. W zarzutach tych podnoszono zaś tylko,
że weksel nie został podpisany przez pozwaną, zatem tylko w takim zakresie
sprawa mogła być, zdaniem Sądu drugiej instancji, rozpoznana także w
postępowaniu apelacyjnym. Sąd Apelacyjny, uzupełniając postępowanie
dowodowe, ustalił dodatkowo, że weksel podpisany został przez Bolesława K. –
przewodniczącego zarządu Gminy, Bogdana T. – zastępcę przewodniczącego
zarządu Gminy oraz Grażynę W. – skarbnika Gminy, a zatem przez osoby
upoważnione do reprezentowania Gminy. Nie ma podstaw do przyjęcia, by osoby
te, podpisując weksel, zaciągały zobowiązanie we własnym imieniu. Weksel został
podpisany jako niezupełny i puszczony w obieg przed jego wypełnieniem, obrót
weksla in blanco jest jednak dopuszczalny, gdy był zaopatrzony w indos. Uznając
zatem odpowiedzialność wekslową pozwanej, Sąd drugiej instancji oddalił apelację.
Powyższy wyrok pozwana zaskarżyła kasacją, opartą na obu podstawach
kasacyjnych określonych w art. 3931
k.p.c. W ramach pierwszej z nich zarzuciła
naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie i błędną
wykładnię, tj. art. 101 pkt 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe,
Dz.U. Nr 37, poz. 182 – dalej: "Pr.weksl.") w związku z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 7
lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz.U. Nr 84, poz. 386 ze zm.), polegającej na
przyjęciu, że weksel zawiera oznaczoną sumę pieniężną w wysokości 259 360,15
zł, oraz naruszenie art. 101 pkt 6 Pr.weksl. przez uznanie, że weksel został
opatrzony datą wystawienia. W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzuciła
naruszenie art. 493 § 1 i art. 495 § 2 k.p.c. przez uznanie, że pozwana w zarzutach
od nakazu zapłaty nie podnosiła, że zobowiązanie wekslowe nie istnieje, a także
naruszenie art. 381 k.p.c. przez pominięcie dowodu z pisma z dnia 26 maja 2003 r.,
wykazującego, że powódce nie przysługiwały sporne wierzytelności przed
wniesieniem pozwu. W konkluzji pozwana wnosiła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podnoszone w ramach drugiej podstawy kasacyjnej należy uznać za
nietrafne. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że kasacja przysługuje od
orzeczeń sądu drugiej instancji, co oznacza, że przedmiotem zarzutów kasacyjnych
mogą być wyłącznie uchybienia popełnione w toku postępowania apelacyjnego.
Tymczasem przepisy art. 493 § 1 i art. 495 § 2 k.p.c., których naruszenie skarżąca
zarzucała, normują postępowanie pierwszoinstancyjne, wywołane wniesieniem
zarzutów od nakazu zapłaty i w postępowaniu odwoławczym zastosowanie mogą
znaleźć tylko odpowiednio, przez przywołanie stosownych przepisów je
regulujących, a takich przepisów skarżąca w kasacji nie przytoczyła. Nawet jednak
gdyby uznać, że podstawa kasacyjna została sformułowana prawidłowo, i tak zarzut
naruszenia art. 493 § 1 i art. 495 § 2 k.p.c. byłby nietrafny.
Przepis art. 493 § 1 k.p.c. określa, do którego sądu wnosi się zarzuty od
nakazu zapłaty oraz jaką treść powinny mieć. W szczególności wskazuje, że
wszelkie zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty powinny być w tym piśmie
przedstawione pod rygorem ich utraty. Adresatem normy prawnej zawartej w tym
przepisie jest zatem strona pozwana, a nie sąd, zatem zarzucanie w kasacji
naruszenia tego przepisu przez sąd musi być uznane za chybione.
Przepis art. 495 § 2 k.p.c. reguluje postępowanie wywołane wniesieniem
zarzutów od nakazu zapłaty i zakazuje występowania z nowymi roszczeniami
zamiast lub obok dotychczasowych. Również strona, a nie sąd, jest adresatem
zawartej w nim normy prawnej. Gdyby jednak, w postępowaniu wywołanym
wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty, przedmiotem postępowania były zarzuty
albo roszczenia zgłoszone później, a nie zachodziłby wypadek określony w art. 495
§ 3 k.p.c., możliwe byłoby kwestionowanie poczynionych w rozpoznaniu tych
roszczeń lub zarzutów ustaleń, dla skuteczności kasacji niezbędne byłoby przy tym
przytoczenie innych przepisów prawa procesowego.
Skarżąca podnosiła w kasacji również zarzut naruszenia art. 381 k.p.c.,
zarzutu tego jednak nie uzasadniła, nie wskazując, jakie fakty i dowody
bezpodstawnie pominął Sąd Apelacyjny. Zarzut ten nie poddaje się więc ocenie,
zwłaszcza że w apelacji żadne nowe dowody lub fakty nie były zgłaszane.
Niezależnie od nietrafności powyższych zarzutów należy zwrócić uwagę na
następujące kwestie. Skarżąca w postępowaniu po wniesieniu zarzutów od nakazu
zapłaty podnosiła zarzuty dotyczące ważności weksla. Wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego, kwestia ważności weksla podlega ocenie sądu, dokonywanej z
urzędu. W pierwszej fazie postępowania nakazowego opartego na wekslu, ocena
zasadności roszczenia ograniczona jest do prawidłowości jego wypełnienia. W
drugiej fazie, wywołanej wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty, dłużnik wekslowy
może podnosić zarzuty formalne i materialne, stanowiące środki obrony przeciwko
zobowiązaniu wekslowemu, w tym także – w określonych warunkach – zarzuty
dotyczące stosunku podstawowego. Nawet jednak w sytuacji, w której dłużnik nie
podnosił zarzutów dotyczących prawidłowości wypełnienia weksla, tego rodzaju
kontrolę sąd powinien przeprowadzić z urzędu, wydanie nakazu zapłaty opartego
na wekslu może bowiem nastąpić tylko wtedy, gdy weksel spełnia wszystkie
wymogi ważności w chwili, gdy jego posiadacz dochodzi swych praw z weksla.
Zarówno zatem w chwili wydania wekslowego nakazu zapłaty, jak i w późniejszym
postępowaniu, sąd z urzędu powinien uwzględniać formalną nieważność weksla, tj.
brak wymogów określonych w art. 1 lub 101 Pr.weksl. Niezależnie zatem od tego,
czy pozwana zgłaszała zarzuty dotyczące błędnego wypełnienia weksla, również
rzeczą Sądu Apelacyjnego było wyjaśnienie tej kwestii.
Zarzuty naruszenia art. 101 pkt 2 i 6 Pr.weksl. nie są jednak trafne. Skarżąca,
powołując się na poglądy wyrażone w literaturze, podniosła, że weksel został
wypełniony nieprawidłowo, nie zawiera bowiem dokładnie oznaczonej sumy
pieniężnej i poprawnie określonej daty wystawienia. Wadliwość weksla wynika,
zdaniem skarżącej, z faktu, że w jego treści przy kwocie wekslowej wpisanej
cyfrowo oznaczono jako walutę „PLN”, a przy kwocie wpisanej słownie – „zł”. W
ocenie skarżącej, nie istnieje waluta polska o nazwie „PLN”, gdyż walutą tą jest
złoty polski. Skoro zatem kwota wekslowa oznaczona cyframi nie zawiera
oznaczenia waluty, w jakiej wystawiono weksel, weksel ten jest nieważny.
Z zarzutem tym nie można się zgodzić. Określenie „PLN” jest symbolem ISO
4217 polskiego złotego, używanym powszechnie i zamiennie, zarówno w aktach
prawnych (por. m.in. art. 33 § 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski,
Dz.U. Nr 138, poz. 1545 lub rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 września
2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji, sposobu jego prowadzenia
oraz trybu dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji
Finansowej, Dz.U. Nr 113, poz. 1210 – załącznik nr 2), jak i w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu
Administracyjnego i sądów powszechnych. Nie budzi żadnej wątpliwości, że
określenie to oznacza złoty polski. Jeżeli zatem na wekslu obok sumy wekslowej
oznaczonej cyfrowo i słownie znajduje się określenie „PLN”, bądź też to określenie
użyte jest obok sumy oznaczonej cyfrowo, podczas gdy obok sumy oznaczonej
słownie – lub odwrotnie – użyto skrótu „zł”, to tak wypełniony weksel nie jest
nieważny. Użycie takich określeń nie świadczy o tym, że nazwę waluty oznaczono
nieprawidłowo, lub, że nie oznaczono jej wcale, a tylko wtedy w świetle art. 101 pkt
2 Pr.weksl. weksel byłby nieważny.
Nieważności weksla skarżąca upatrywała również w tym, że na wekslu
znajdują się dwie daty wystawienia. Gdyby tak było rzeczywiście, weksel byłby
nieważny, zgodnie bowiem z art. 101 pkt 6 Pr.weksl., weksel własny musi m.in.
zawierać oznaczenie daty wystawienia. Prawidłowe oznaczenie daty wystawienia
ma znaczenie m.in. dla oceny kwestii zdolności wekslowej wystawcy, dlatego też
data ta musi być oznaczona w sposób jednoznaczny. Weksel wystawiony został na
formularzu wydrukowanym przez rokiem 2000, stąd też jako określenie roku
wystawienia znajdują się na nim cyfry „19” i wykropkowane pole dla wpisania
dalszych dwóch cyfr. Weksel został wypełniony w taki sposób, że wpisano na nim
jako datę wystawienia dzień „7 sierpnia 2002 r.”, pozostawiając niewykreślone pole
„19 ....” Skarżąca podnosiła w kasacji, że taki sposób wypełnienia weksla wskazuje
na istnienie dwóch dat wystawienia, co czyni weksel nieważnym.
Zarzutu tego nie można podzielić, w żadnym bowiem wypadku nie można się
na wekslu doszukać drugiej daty wystawienia. Niewykreślone pole „19 ....” nie
stanowi daty, lecz początek określenia roku. Gdyby to pole zostało wypełnione
przez dopisanie dwóch dalszych cyfr, wówczas można byłoby mówić, że na wekslu
oznaczono dwie daty wystawienia. Taka sytuacja jednak nie zachodzi, a data
wystawienia weksla nie budzi żadnych wątpliwości. Weksel zatem wystawiony na
formularzu wydrukowanym przed rokiem 2000, a wypełniony później, na którym
wpisano w sposób wyraźny datę wystawienia, zawierającą dzień, miesiąc i rok, nie
staje się nieważny przez to, że pozostawiono niewykreślone pole „19...”.
Wobec powyższego orzeczono, jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).