Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 września 2004 r.
II PK 20/04
Wątpliwości co do treści przepisów szczegółowych dotyczących ustale-
nia wysokości odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia należy rozstrzygać zgodnie z zasadą, że
odszkodowanie to powinno odpowiadać wysokości utraconego wynagrodzenia
za pracę.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 września 2004 r.
sprawy z powództwa Andrzeja J. przeciwko KGHM „P.M.” SA w L. o odszkodowanie,
na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 23 października 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W sprawie z powództwa Andrzeja J. przeciwko KGHM „P.M.” SA w L., powód
domagał się zasądzenia od strony pozwanej odszkodowania z tytułu niezgodnego z
prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w wysokości stanowiącej
równowartość wynagrodzenia za pracę za czas do upływu okresu wypowiedzenia
(od dnia 29 kwietnia 2002 r. do dnia 31 sierpnia 2002 r.), przy uwzględnieniu jako
podstawy wyliczenia odszkodowania wynagrodzenia zasadniczego i innych świad-
czeń w kwocie 31.853,97 zł miesięcznie. Pozwana KGHM „P.M.” SA w L. powództwo
uznała co do zasady, a w odniesieniu do wysokości dochodzonego odszkodowania
tylko w zakresie wynagrodzenia zasadniczego powoda, które wynosiło miesięcznie
19.898,91 zł. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Głogowie wyrokiem z dnia 1 lipca 2003 r.
zasądził od strony pozwanej KGHM „P.M.” SA w L. na rzecz powoda kwotę
126.536,20 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 4 października do dnia zapłaty, to
2
jest kwotę odpowiadającą stanowisku powoda z uwzględnieniem: 1) 19.898,91 zł -
wynagrodzenia zasadniczego; 2) 3.702,33 zł - jako 1/12 specjalnego wynagrodzenia
rocznego z okazji Dnia Hutnika; 3) 12,66 zł - jako 1/12 dodatku z okazji Dnia Hutnika;
4) 1.288 zł - jako 1/12 premii za pierwsze półrocze 2001 r.; 5) 1.644,66 zł - jako 1/12
nagrody rocznej (14-tej pensji); 6) 4.234,08 zł - jako 1/12 dodatkowej nagrody rocz-
nej.
Podstawę wyliczenia odszkodowania stanowiła suma wskazanych powyżej
kwot, która wyniosła 30.780,65 zł. Kwota ta została podzielona przez współczynnik
urlopowy, który w 2002 r. wynosił 20,92 zł, a otrzymany wynik pomnożono przez
liczbę 86 dni roboczych przypadających w okresie od 29 kwietnia 2002 r. do 31
sierpnia 2002 r., tj. w okresie, w którym powinien biec termin wypowiedzenia powo-
dowi umowy o pracę, gdyby nie rozwiązano z nim stosunku pracy w trybie art. 52 k.p.
Odsetki ustawowe od przyznanego powodowi odszkodowania Sąd zasądził od dnia
doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu, tj. od dnia 4 października 2002 r.
Od powyższego wyroku apelację wniosła strona pozwana, która zarzuciła na-
ruszenie § 6 pkt 8 i § 17 ust. 1 w związku z § 14 rozporządzenia Ministra Płacy i Po-
lityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania
urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz
ekwiwalentu pieniężnego za urlop, w związku z § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Mini-
stra Płacy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania
wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego
podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagro-
dzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz.
289 ze zm.). Według strony pozwanej z podstawy obliczenia powodowi ekwiwalentu
za urlop wypoczynkowy powinny być wyłączone wszystkie nagrody. Wypłacona po-
wodowi premia - zdaniem strony - pozwanej miała charakter uznaniowy i nie mogła
stanowić podstawy do wyliczenia mu wynagrodzenia jako ekwiwalent za urlop wypo-
czynkowy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z
dnia 23 października 2003 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji w
tym tylko, że w miejsce kwoty 126.536,20 zł zasądził kwotę 124.593,99 zł, w pozo-
stałym zakresie oddalił apelację strony pozwanej i nie obciążył strony powodowej
kosztami zastępstwa procesowego należnymi stronie pozwanej od uwzględnionej
części apelacji. W ocenie Sądu drugiej instancji ustalenia Sądu pierwszej instancji
3
odnoszące się do katalogu składników wynagrodzenia powoda stanowiących pod-
stawę obliczenia odszkodowania na podstawie art. 60 k.p. nie budzą zastrzeżeń.
W kasacji od powyższego wyroku pełnomocnik strony pozwanej wniósł o
zmianę wyroku i oddalenie powództwa w części określonej wartością przedmiotu za-
skarżenia wskazaną w kasacji (44.998,35 zł) oraz o zasądzenie od powoda na rzecz
pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewen-
tualnie o uchylenie wyroku w części określonej w pkt II i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Legnicy. Kasacja oparta została wyłącznie na podstawie, o której mowa w
art. 3931
pkt 1 k.p.c., z zarzutem naruszenia § 6 pkt 8 i § 17 ust. 1 w związku z § 14
rozporządzenia Ministra Płacy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie
szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania
wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop w związku z §
2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Płacy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996
r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz
wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodek-
sie pracy, przez ich błędną wykładnię wyrażającą się w przyjęciu przez Sąd Okręgo-
wy, że specjalne wynagrodzenie roczne z okazji Dnia Hutnika, dodatek z okazji Dnia
Hutnika, nagroda roczna - czternasta pensja oraz dodatkowa nagroda roczna nie
stanowią nagród w rozumieniu § 6 pkt 8 powołanego rozporządzenia. Według skar-
żącego świadczenia te mają charakter nagród i dlatego powinny być wyłączone z
podstawy liczenia ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy przez zastosowanie wskaza-
nych wyżej przepisów. Kasacja powołuje także zarzut naruszenia art. 172 k.p. i § 6
rozporządzenia Ministra Płacy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie
szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania
wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop w związku z §
2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Płacy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996
r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz
wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodek-
sie prac, przez ich błędną wykładnię wyrażającą się w przyjęciu, że premie wypłaco-
ne powodowi przez pozwanego miały charakter roszczeniowy, podczas - gdy zda-
niem pozwanego - miały one charakter uznaniowy i nie powinny mieścić się w poję-
4
ciu wynagrodzenia urlopowego, o którym mowa w § 6 rozporządzenia Ministra Płacy
i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. oraz w art. 172 k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpatrywana kasacja strony pozwanej została oparta na podstawie material-
noprawnej (art. 3931
pkt 1 k.p.c.), bez kwestionowania wyniku sprawy ze względów
proceduralnych (art. 3931
pkt 2 k.p.c.). W związku z tym stosownie do art. 39311
§ 1 i
2 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia związany był
ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę kwestionowanej w kasacji oceny
prawnej zaskarżonego wyroku. Powyższą zasadę wyrażającą się odniesieniem sta-
nowiska kasacji do ustalonych w sprawie okoliczności faktycznych, a nie do abstrak-
cyjnie wyobrażonych sytuacji, które mogą wchodzić w rachubę, należy podkreślić ze
względu na argumentację przedstawioną przez skarżącego, która wykracza poza
zakres ocen dotyczących prawa materialnego. Dotyczy to w szczególności nazbyt
uogólnionego ujmowania charakteru prawnego świadczeń, o które chodzi w sprawie,
z pomniejszeniem skonkretyzowanych szczegółowymi ustaleniami - faktycznych
elementów tych świadczeń.
Mając na uwadze powyższe zastrzeżenia należało zbadać wynikający z kasa-
cji spór, czy należne powodowi odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno uwzględniać, oprócz wyna-
grodzenia zasadniczego, co jest bezsporne, także uzyskane przez powoda, określo-
ne nagrody pieniężne i premię. Punkt wyjścia stanowi niezakwestionowanie w kasacji
zasad odpowiedzialności strony pozwanej (na podstawie art. 60 k.p. i wskazanych w
wyroku rozporządzeń wykonawczych).
Stosownie do art. 60 k.p. jeżeli pracodawca rozwiązał umowę o pracę w okre-
sie wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez
wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagro-
dzenia za czas do upływu okresu wypowiedzenia. Określenie zasad ustalenia tego
wynagrodzenia jako podstawy odszkodowania między innymi przewidzianego w art.
60 k.p. zostało - stosownie do art. 297 pkt 1 lit.b k.p. powierzone Ministrowi Pracy i
Polityki Socjalnej w drodze rozporządzenia. Wykonanie tego upoważnienia nastąpiło
w ten sposób, że w § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 29 maja 1996 r. odesłano
do zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop, to zna-
5
czy do regulacji w tym zakresie zawartej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu
wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwi-
walentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze zm.). W obrębie tego rozporzą-
dzenia, na skutek określonych odesłań (por. § 14), do ekwiwalentu pieniężnego za
urlop wypoczynkowy stosuje się § 6. W kasacji nie kwestionuje się zastosowania
tego ostatniego przepisu jako normatywnej podstawy ukształtowania odszkodowania
należnego - tak jak w rozpatrywanej sprawie - na zasadzie art. 60 k.p.
Szczegółowe roztrząsanie zarzutów kasacji należy poprzedzić zaakcentowa-
niem istoty przysługującego powodowi prawa. Mianowicie, że ma ono charakter od-
szkodowawczy i że odszkodowanie powinno odpowiadać wysokości utraconego wy-
nagrodzenia. Chodzi więc o wyrównanie straty wynikającej z nieuzyskania przez
uprawnionego należnego mu wynagrodzenia za określony okres. Jeżeli przy stoso-
waniu przepisów szczegółowych powstawałyby wątpliwości co do ich treści, to trzeba
byłoby przy ich wyjaśnianiu mieć na uwadze odszkodowawczą funkcję należnego
powodowi świadczenia, że powinien uzyskać to, co utracił w charakterze wynagro-
dzenia za pracę. Ponieważ ukształtowanie odszkodowania według wysokości wyna-
grodzenia jest zasadą kodeksową (art. 60 k.p.), to w pierwszym rzędzie także w
przepisach Kodeksu pracy dotyczących wynagrodzenia za pracę należy poszukiwać
rozwiązania nasuwających się wątpliwości w odniesieniu do definiowania składników
wynagrodzenia za pracę. Otóż, nie wdając się szerzej w przedstawienie uregulowa-
nia wynagrodzenia za pracę w Kodeksie pracy, na użytek problemów wynikających z
rozpoznawanej kasacji, istotne wydaje się zaakcentowanie, że warunki wynagradza-
nia za pracę ustalają układy zbiorowe pracy (por. art. 771
k.p.) oraz regulaminy wy-
nagradzania (por. art. 772
k.p.).
Powyższe podkreślenia są istotne ze względu na zawarte w podstawie fak-
tycznej wyroku ustalenia dotyczące zaliczenia do podstawy odszkodowania powoda
różnorodnych składników jego wynagrodzenia, po pierwsze, składników które fak-
tycznie powód pobierał w odpowiednich dla nich okresach przed bezprawnym roz-
wiązaniem z nim umowy o pracę, i po drugie, takich składników, które wynikały z
umowy o pracę i z zakładowego układu zbiorowego. Według - jak to na wstępie pod-
niesiono - wiążących ustaleń faktycznych wyroku - wypłacone powodowi w okresie
od 1 kwietnia 2001 r. do 31 marca 2002 r. świadczenia w zakresie dodatkowej na-
grody rocznej, nagrody rocznej, tzw. 14-tej pensji, specjalnego wynagrodzenia z oka-
6
zji Dnia Hutnika oraz dodatku z okazji Dnia Hutnika wynikały z postanowień łączącej
strony umowy o pracę, która w tym zakresie odwoływała się do zakładowego układu
zbiorowego pracy. Dalej Sąd stwierdził, że wprawdzie uruchomienie wypłaty dodat-
kowej nagrody rocznej uzależnione było od osiągnięcia przez Spółkę zysku netto za
zakończony rok obrotowy, niemniej wypłata tej nagrody następowała ze środków na
wynagrodzenia obciążających koszty bieżącego roku. Z kolei premii dotyczy ustale-
nie zaskarżonego wyroku, że - wypłacana powodowi w oparciu o „zasady premiowa-
nia dyrektorów i ich zastępców oraz głównych księgowych Oddziałów KGHM „P.M.”
SA na lata 2000-2004” - była świadczeniem wielokrotnym i periodycznym. Płacona
była w każdym roku kalendarzowym w postaci kwartalnych zaliczek, zaś sposób
określenia przesłanek nabycia tej premii wskazywał na jej roszczeniowy charakter.
Wbrew zarzutom kasacji, ze względu na powyższe ustalenia, nie nasuwa za-
strzeżeń ocena prawna zaskarżonego wyroku dotycząca zastosowania zasady wyni-
kającej z § 6 zdanie pierwsze powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Płacy i Po-
lityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r., zasady nakazującej wynagrodzenie za czas
urlopu wypoczynkowego, a pośrednio odszkodowanie z art. 60 k.p., ustalać z
uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłącze-
niem świadczeń enumeratywnie wymienionych w 10 punktach. W szczególności wo-
bec ustaleń z jednej strony cech konstytutywnych „nagród”, które powód otrzymywał
jako wynagrodzenia za pracę, a z drugiej strony, że nie pochodziły one z zakładowe-
go funduszu nagród - nie dotyczyło odszkodowania należnego powodowi wyłączenie
nagród z zakładowego funduszu nagród wynikające z § 6 pkt 8 powołanego rozpo-
rządzenia. Późniejsza zmiana tego przepisu od 1 stycznia 2003 r. (por. § 1 pkt 4 roz-
porządzenia z dnia 6 grudnia 2002 r. - Dz.U. Nr 214, poz. 1810) nie mogła mieć za-
stosowania do odszkodowania ustalonego według zasad obowiązujących w okresie
do 31 sierpnia 2002 r.). Nie budzi także wątpliwości niezastosowanie przez Sąd wy-
łączenia, o którym mowa w § 6 pkt 1 rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r. To ostatnie
wyłączenie dotyczy „jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie okre-
ślonego zadania bądź za określone osiągnięcie”, tymczasem powód - według pod-
stawy faktycznej wyroku - uzyskiwał inne świadczenia należące do jego wynagro-
dzenia za pracę.
Z powyższych przyczyn wobec niezasadności podstawy kasacyjnej kasacja
strony pozwanej została oddalona (art. 39312
k.p.c.).
========================================