Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 września 2004 r.
II PK 25/04
Nabycie prawa do akcji na zasadach preferencyjnych albo ekspektatywy
tego prawa według kryteriów przewidzianych w art. 24 ustawy z dnia 13 lipca
1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze
zm.) jest warunkiem ich przekształcenia w prawo do nieodpłatnego nabycia ak-
cji na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyza-
cji (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.).
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 września 2004 r.
sprawy z wniosku Bogumiły P. przeciwko 1). KGHM Polska Miedź SA Oddziałowi
Huta Miedzi „G.” w G., 2). Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra
Skarbu Państwa o odszkodowanie, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 25 września
2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Głogowie wyrokiem z dnia 5 czerwca 2003 r. od-
dalił powództwo Bogumiły P. przeciwko KGHM Polska Miedź SA - Oddziałowi Huta
Miedzi „G.” w G. i Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Pań-
stwa o odszkodowanie za nieprzyznanie akcji pracowniczych po zmarłym mężu An-
drzeju P.
Sąd Rejonowy ustalił, że Andrzej P. był zatrudniony w Hucie Miedzi „G.” w G.
od 7 września 1971 r. do 31 sierpnia 1991 r. Jego stosunek pracy wygasł wskutek
śmierci. Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego, jakim był przez wiele lat
Kombinat Górniczo-Hutnicy Miedzi w L., w spółkę prawa handlowego nastąpiło w
2
dniu 12 września 1991 r. Andrzej P. nie złożył oświadczenia na piśmie o zamiarze
nabycia akcji spółki. Oświadczenia takiego nie złożyła również jego żona - powódka
w sprawie. Na tej podstawie Sąd Rejonowy uznał, że uprawnienie do nieodpłatnego
nabycia akcji pracowniczych (ani ekspektatywa nabycia takiego prawa) nie weszło w
skład masy spadkowej po Andrzeju P. i tym samym nie mogło być przedmiotem
dziedziczenia (art. 922 k.c.). W sytuacji faktycznej takiej, jak występująca w sprawie,
nie przewiduje nabycia prawa do akcji ani ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywaty-
zacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 51, poz. 298 ze zm.), ani ustawa z dnia
30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
(Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.).
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z
dnia 25 września 2003 r. oddalił apelację powódki, w której odwołała się do uchwały
Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2000 r., III ZP 20/00, przesądzającej - jej zda-
niem - o prawie do nieodpłatnego nabycia akcji przez spadkobierców pracowników,
którzy zmarli przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r.
Sąd Okręgowy przyjął jako trafny pogląd Sądu Rejonowego, w myśl którego
ani prawo do nieodpłatnego nabycia akcji, ani prawo do nabycia akcji na zasadach
preferencyjnych nie weszło w skład masy spadkowej po Andrzeju P. W dniu 12 wrze-
śnia 1991 r., tj. w dacie komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego Kombinat
Górniczo-Hutniczy Miedzi w L., mąż powódki nie był bowiem pracownikiem tego
przedsiębiorstwa, gdyż wtedy już nie żył (zmarł w dniu 31 sierpnia 1991 r.). Tymcza-
sem według art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych, prawo do akcji na zasadach preferencyjnych przysługiwało
tylko pracownikom przedsiębiorstwa zatrudnionym w dniu jego komercjalizacji. Mąż
powódki nie miał także prawa do nieodpłatnego nabycia akcji na podstawie ustawy z
dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwo-
wych, gdyż zmarł przed wejściem tej ustawy w życie, tj. przed dniem 8 kwietnia 1997
r. Przepis art. 2 ust. 5a i 5c tej ustawy stanowi, że pracownikami uprawnionymi do
nieodpłatnego nabycia akcji są osoby będące w dniu wykreślenia z rejestru komer-
cjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego pracownikami tego przedsiębiorstwa
lub osoby będące pracownikami przedsiębiorstwa państwowego w dniu zawarcia
umowy rozporządzającej przedsiębiorstwem poprzez jego wniesienie do spółki, a
ponadto osoby, które przepracowały co najmniej 10 lat w komercjalizowanym przed-
siębiorstwie państwowym lub w przedsiębiorstwie, które zostało sprywatyzowane
3
przez wniesienie do spółki, a rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło wskutek przejścia
na emeryturę lub rentę albo z przyczyn niedotyczących pracowników. Z art. 922 k.c.
wynika, że spadkodawca może nabyć tylko te prawa majątkowe, które istniały w
chwili jego śmierci. Jednak mąż powódki nie nabył żadnych praw do akcji, dlatego
też fakt niezłożenia przez powódkę, jako spadkobierczynię Andrzeja P., oświadcze-
nia o zamiarze nabycia akcji, choćby do tego doszło z winy pracowników pozwanej
Spółki bądź Ministra Skarbu Państwa, nie miał wpływu na uprawnienia powódki i od-
powiedzialność pozwanych.
Od powyższego wyroku powódka złożyła kasację, zaskarżając ten wyrok w
całości. Wniosła o jego uchylenie oraz o uchylenie w całości wyroku Sądu Rejono-
wego z dnia 5 czerwca 2003 r. i przekazanie sprawy temu Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Jako
podstawę kasacji podała naruszenie prawa materialnego polegające na niezastoso-
waniu art. 63 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych, błędnej wykładni art. 2 pkt 5 lit. c tej ustawy oraz
błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu art. 922 § 1 i 2 k.c. Stwierdziła rów-
nież, że zaskarżony wyrok narusza przepisy postępowania wskutek niewyjaśnienia
wszystkich okoliczności faktycznych mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy, zwłaszcza zaś faktu, że Andrzej P. był chory na białaczkę, która to choroba
miała związek z wykonywaną pracą i mogła stanowić podstawę do przyznania renty.
Nie przytoczyła jednak żadnych przepisów prawa procesowego.
Zdaniem skarżącej, jej mąż był pracownikiem uprawnionym do nabycia akcji w
myśl art. 2 pkt 5 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r., gdyż przepracował w pozwa-
nej Spółce (u jej poprzednika) prawie 20 lat i z pewnością odszedłby na rentę, gdyby
wcześniej nie zmarł na białaczkę. W chwili śmierci korzystał jednak z nieprzerwane-
go zwolnienia lekarskiego, a do zakończenia 180-dniowego okresu pobierania zasił-
ku chorobowego brakowało tylko kilka dni (okres ten upłynąłby 12 września 1991 r.).
Ponadto Andrzej P. znalazł się w sytuacji, którą przewiduje art. 63 ust. 2 wymienionej
ustawy. Przed jej wejściem w życie pozwana Spółka nie rozpoczęła bowiem udo-
stępniania akcji na zasadach preferencyjnych (według ustawy z dnia 13 lipca 1990
r.), co oznacza, że nabywanie tych akcji przez uprawnionych pracowników mogło
nastąpić dopiero na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. Skoro więc mąż
powódki był „uprawnionym pracownikiem” w rozumieniu art. 2 pkt 5 lit. c tej ustawy,
to jego prawo do nabycia akcji, jako prawo majątkowe, weszło w skład spadku i w
4
drodze dziedziczenia przeszło na powódkę. W uchwale z dnia 15 listopada 2000 r.,
III ZP 20/00, Sąd Najwyższy uznał, że pojęcie „uprawnieni pracownicy” w znaczeniu
określonym w art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. nie wyłącza zasady
dziedziczenia praw majątkowych po tym pracowniku, który gdyby żył, byłby „upraw-
nionym pracownikiem”. Zatem - w myśl tej uchwały - pozwana Spółka miała obowią-
zek przyjąć od powódki oświadczenie o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji, co
niewątpliwie stałoby się, gdyby nie błędna informacja ze strony tej Spółki o nieprzy-
sługiwaniu prawa do akcji spadkobiercom pracownika.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji powódka wskazała to, że
zaskarżony wyrok oczywiście narusza prawo, tj. art. 922 § 1 k.c. przez przyjęcie, że
uprawnienie do nieodpłatnego nabycia akcji nie przysługuje spadkobiercom zmarłego
pracownika, uprawnionego do preferencyjnego nabycia akcji prywatyzowanego
przedsiębiorstwa państwowego, który zmarł przed dniem wejścia w życie ustawy z
dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwo-
wych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, chociaż trafny jest zawarty
w niej pogląd, że rozstrzygnięcie o roszczeniu powódki powinno nastąpić na podsta-
wie wskazanych w kasacji przepisów. Przed przeprowadzeniem ich analizy i wycią-
gnięciem wniosków należy stwierdzić, że zagadnieniem o podstawowym znaczeniu,
a zarazem wymagającym odniesienia się doń w pierwszej kolejności jest kwestia, czy
mąż powódki Andrzej P. był w świetle przepisów mających zastosowanie w sprawie
„pracownikiem uprawnionym” do nabycia akcji. O tego bowiem zależy odpowiedź,
czy nabył prawo do akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego (lub eks-
pektatywę nabycia tego prawa) oraz czy w związku z tym prawo to mogło przejść na
powódkę w drodze dziedziczenia.
Według art. 24 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych, pracownikom przedsiębiorstwa przekształconego w spółkę przysługi-
wało prawo zakupu na zasadach preferencyjnych do 20% ogólnej liczby akcji tej
spółki należących do Skarbu Państwa (ust. 1). Preferencje w nabywaniu akcji pole-
gały na ich sprzedaży pracownikom po cenie obniżonej o połowę w stosunku do ceny
ustalonej dla osób fizycznych, będących obywatelami polskimi, oferowanej w pierw-
5
szym dniu sprzedaży. Cena ta nie podlegała zmianie w okresie roku od chwili udo-
stępnienia akcji pracownikom (ust. 4). Udostępnienie pracownikom akcji na zasadach
preferencyjnych miało nastąpić nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od chwili
udostępnienia pierwszych akcji na zasadach ogólnych (ust. 2), zaś udostępnienie
akcji na tych zasadach powinno się odbyć w ciągu dwóch lat od wpisania spółki do
rejestru (art. 19 ust. 1). Uprawnienia pracowników do zakupu akcji na zasadach pre-
ferencyjnych wygasały po upływie roku od chwili udostępnienia tych akcji (art. 24 ust.
3). Przepis art. 24 ustawy objął całość problematyki związanej z nabywaniem przez
pracowników akcji na zasadach preferencyjnych, pozostawiając statutowi jedynie
określenie liczby akcji sprzedawanych poszczególnym grupom pracowników na za-
sadach preferencyjnych oraz warunków i terminów spłaty należności za nie.
Jak z przedstawionego uregulowania wynika, art. 24 ustawy nie przewidywał
warunku złożenia przez zainteresowanych pracowników, i w określonym terminie,
oświadczeń w przedmiocie zamiaru nabycia akcji na zasadach preferencyjnych. Jed-
nak wyraźnie określił, że po pierwsze - prawo do nabycia akcji wiąże się integralnie z
przekształceniem przedsiębiorstwa państwowego w spółkę oraz że chodzi o akcje tej
spółki należące do Skarbu Państwa, po drugie - uprawnienie do nabycia akcji na za-
sadach preferencyjnych może być zrealizowane tylko w ciągu roku od chwili ich udo-
stępnienia pracownikom, gdyż po tym terminie wygasa, po trzecie - uprawnionymi do
nabycia akcji są „pracownicy przedsiębiorstwa państwowego przekształconego w
spółkę”, czyli osoby będące pracownikami w chwili tego przekształcenia. Ustawa z
dnia 13 lipca 1990 r. nie zawierała przy tym postanowień dopuszczających nabycie
akcji przez pracowników, którzy legitymowali się pewnym okresem zatrudnienia w
przedsiębiorstwie państwowym, lecz nie doczekali chwili jego przekształcenia w
spółkę z powodu przejścia na emeryturę lub rentę albo z powodu śmierci. W świetle
zatem przepisów wymienionej ustawy mąż powódki Andrzej P. nie nabył uprawnień
do zakupu akcji na zasadach preferencyjnych, gdyż zmarł przed przekształceniem
przedsiębiorstwa państwowego, jakim był Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi w L.,
w spółkę prawa handlowego KGHM POLSKA MIEDŹ SA. Z dokonanych w sprawie
ustaleń wynika bowiem, że przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jedno-
osobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa nastąpiło aktem notarialnym [...] w dniu 9
września 1991 r., natomiast wpisanie tej spółki do rejestru handlowego - w dniu 12
września 1991 r. na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Legnicy [...]. Do udo-
6
stępnienia akcji pracownikom i wszczęcia odpowiedniej procedury doszło dopiero w
1997 r. podczas obowiązywania innego stanu prawnego.
W dniu 8 kwietnia 1997 r. weszła w życie ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, która korzystniej unor-
mowała sprawę nabycia akcji. W art. 36 ust. 1 wprowadziła bowiem - zamiast do-
tychczasowego nabycia akcji na zasadach preferencyjnych - prawo nieodpłatnego
nabycia do 15% akcji spółki należących do Skarbu Państwa według stanu sprzed
zbycia pierwszych akcji na zasadach ogólnych, natomiast w art. 2 ust. 5 poszerzyła
krąg podmiotów uprawnionych do nabycia akcji, zaliczając do „uprawnionych pra-
cowników” między innymi osoby, które w dniu wykreślenia komercjalizowanego
przedsiębiorstwa państwowego z rejestru były pracownikami tego przedsiębiorstwa
oraz osoby będące pracownikami przedsiębiorstwa państwowego w dniu zawarcia
umowy rozporządzającej przedsiębiorstwem przez jego wniesienie do spółki.
Zasady ustalone w tych przepisach mają zastosowanie do stanów faktycznych
- zdarzeń, które nastąpiły począwszy od dnia wejścia w życie ustawy. Jednak ustawa
ta uregulowała także sprawę nabycia akcji w sytuacji, gdy przed jej wejściem w życie
Skarb Państwa nie rozpoczął udostępniania akcji na zasadach preferencyjnych w
terminie oznaczonym w art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych. Mianowicie przepis art. 63 ustawy z dnia 30 sierpnia
1996 r., znajdujący się wśród „Przepisów szczególnych, przejściowych i końcowych”
(Dział VII ustawy), postanawia, że jeżeli przed dniem wejścia w życie ustawy, tj.
przed dniem 8 kwietnia 1997 r., Skarb Państwa rozpoczął udostępnianie akcji na za-
sadach preferencyjnych, czyli przewidzianych w poprzedniej ustawie, to nabywanie
przez pracowników przedsiębiorstwa przekształconego w spółkę akcji spółek po-
wstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych odbywa się na za-
sadach określonych w przepisach dotychczasowych (ust. 1). Jeżeli natomiast przed
dniem wejścia w życie ustawy Skarb Państwa nie rozpoczął udostępniania akcji na
zasadach preferencyjnych, ich nabywanie przez uprawnionych pracowników odbywa
się na zasadach określonych w ustawie (ust. 2).
Wyrażenie „na zasadach określonych w ustawie”, odnoszące się do drugiej z
ustawowo określonych sytuacji, obejmuje w szczególności zasady nabycia akcji
ustalone w art. 36 ust. 1 oraz warunki formalne przewidziane w art. 38 ust. 1, których
spełnienie pozwala na zrealizowanie prawa do nieodpłatnego nabycia akcji. Do wa-
runków tych należy w szczególności: obowiązek złożenia pisemnego oświadczenia o
7
zamiarze nabycia akcji oraz zachowanie terminu do złożenia tego oświadczenia.
Poza tym ustawa określiła datę powstania prawa do nieodpłatnego nabycia akcji (art.
38 ust. 2), przyczynę jego utraty (art. 38 ust. 1) i wygaśnięcia (art. 38 ust. 2), a także
inne kwestie. Przede wszystkim jednak dla rozpoznawanej sprawy jest istotne to, że
art. 63 ust. 2 ustawy stanowi o nabywaniu akcji przez „uprawnionych pracowników”,
czyli odwołuje się do wyrażenia mającego ustawowo określone znaczenie. Mianowi-
cie art. 2 ust. 1 ustawy wyjaśnia, że ilekroć w ustawie jest mowa o uprawnionych pra-
cownikach - rozumie się przez to „osoby będące w dniu wykreślenia z rejestru ko-
mercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego pracownikami tego przedsiębior-
stwa lub osoby będące pracownikami przedsiębiorstwa państwowego w dniu zawar-
cia umowy rozporządzającej przedsiębiorstwem poprzez jego wniesienie do spółki"
(lit. a), ponadto osoby, które przepracowały co najmniej dziesięć lat w komercjalizo-
wanym przedsiębiorstwie państwowym lub w przedsiębiorstwie, które zostało spry-
watyzowane poprzez wniesienie do spółki, zaś rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło
wskutek przejścia na emeryturę lub rentę albo z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o tzw. zwolnieniach grupowych (lit. c), jak również
osoby, które po przepracowaniu dziesięciu lat w przedsiębiorstwie państwowym
podlegającym prywatyzacji, zostały przejęte przez inne zakłady pracy w trybie art.
231
Kodeksu pracy (lit. d).
W świetle dokonanych w sprawie i niespornych ustaleń nie ma podstaw do
wniosku, że mąż powódki był pracownikiem uprawnionym do nieodpłatnego nabycia
akcji w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Nie był bowiem pracownikiem przedsię-
biorstwa państwowego - Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi w L. w dniu zawar-
cia umowy postanawiającej o jego wniesieniu do spółki (9 września 1991 r.) ani w
dniu wykreślenia tego przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw państwowych (12
września 1991 r.), ani wreszcie - mimo wystarczająco długiego okresu zatrudnienia w
przedsiębiorstwie państwowym przekształconym następnie w spółkę - rozwiązanie
jego stosunku pracy nie nastąpiło wskutek przejścia na emeryturę lub rentę albo z
przyczyn uzasadniających tzw. zwolnienia grupowe. Nie zmienił też pracodawcy w
wyniku przejścia dotychczasowego zakładu pracy na innego pracodawcę.
Nie jest trafny pogląd skarżącej, według którego Andrzeja P. należy uznać za
„osobę uprawnioną” do nabycia akcji z uwagi na to, że de facto został spełniony wa-
runek jego przejścia na rentę po przepracowaniu co najmniej dziesięciu lat w przed-
8
siębiorstwie państwowym przekształconym następnie w jednoosobową spółkę
Skarbu Państwa, o którym stanowi art. 2 pkt 5 lit. c ustawy. Zdaniem skarżącej po-
gląd ten jest uzasadniony okolicznością, że gdyby nie śmierć w dniu 31 sierpnia 1991
r., to niewątpliwie Andrzej P. byłby pracownikiem komercjalizowanego przedsiębior-
stwa państwowego w dniu 12 września 1991 r., tj. w dniu przekształcenia Kombinatu
Górniczo-Hutniczego Miedzi w spółkę. Zasadność tej tezy ma potwierdzać fakt, że w
dniu 19 sierpnia 1991 r., podczas 180 dniowego okresu pobierania zasiłku chorobo-
wego, pracodawca wystąpił o przedłużenie Andrzejowi P. okresu pobierania zasiłku
chorobowego, zatem w normalnym toku wydarzeń byłby on pracownikiem uprawnio-
nym do nabycia akcji.
Odnosząc się do powyższej kwestii, należy odwołać się do brzmienia art. 2 pkt
5 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsię-
biorstw państwowych. Przepis ten nie wyznacza żadnej daty, w której powinien ist-
nieć stosunek pracy, jak to czyni np. art. 2 pkt 5 lit. a ustawy, lecz wymaga co naj-
mniej dziesięcioletniego okresu pracy w komercjalizowanym przedsiębiorstwie pań-
stwowym lub w przedsiębiorstwie, które zostało sprywatyzowane przez wniesienie do
spółki. Ponadto wymaga, by rozwiązanie stosunku pracy było następstwem przejścia
pracownika na emeryturę lub rentę. Tak więc status pracownika uprawnionego do
nieodpłatnego nabycia akcji stwarza - według art. 2 pkt 5 lit. c ustawy - spełnienie się
dwóch warunków. Jednym z nich jest staż pracy pracownika, a drugim - rozwiązanie
jego stosunku pracy w wyniku przejścia na emeryturę lub rentę. Nie chodzi więc o
taką sytuację, która stwarzałaby pracownikowi tylko możliwość nabycia w przyszłości
prawa do jednego z wymienionych świadczeń, ale o sytuację już ukształtowaną, za-
zwyczaj wydaniem odpowiedniej decyzji organu rentowego, równoznaczną z tym, że
pracownik przestał być pracownikiem, ponieważ przeszedł na emeryturę lub rentę.
Podsumowanie dotychczasowych rozważań można więc ująć w formie dwóch
wniosków. Pierwszy z nich to ten, że gdyby oceniać uprawnienia Andrzeja P. do na-
bycia akcji na zasadach preferencyjnych według art. 24 ustawy z dnia 13 lipca 1990
r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, to należy stwierdzić, że mąż powódki
nie nabył prawa do nabycia akcji na zasadach preferencyjnych, gdyż zmarł przed
przekształceniem przedsiębiorstwa państwowego (Kombinatu Górniczo-Hutniczego
Miedzi w G.) w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (KGHM Polska Miedź S.A.),
co oznacza, że nie był pracownikiem w ustawowo określonej dacie. Z tego względu
ani prawo do nabycia akcji, ani jego ekspektatywa nie weszły do spadku po nim i w
9
konsekwencji nie mogły być przedmiotem dziedziczenia. W myśl bowiem art. 922 k.c.
- jak trafnie przyjął Sąd Okręgowy - tylko prawa i obowiązki majątkowe zmarłego ist-
niejące w chwili śmierci przechodzą z tą chwilą na jego spadkobierców. Drugi wnio-
sek sprowadza się do tezy, że ustawodawca, uwzględniając dotychczasowe trudno-
ści w przeprowadzeniu procesów prywatyzacyjnych oraz ich złożoność i wieloetapo-
wość, które nie pozwoliły większości spółek na udostępnienie pracownikom akcji w
ciągu dwu lat od przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę, wprowa-
dził w art. 63 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych regulację na wypadek, gdy Skarb Państwa w ogóle nie
rozpoczął udostępniania akcji na zasadach preferencyjnych. Mianowicie w przepisie
tym postanowił, że w takiej sytuacji nabywanie akcji przez „uprawnionych pracowni-
ków” odbywa się na zasadach określonych w ustawie (a nie w przepisach dotychcza-
sowych). Powyższa regulacja stanowi więc odesłanie między innymi do art. 2 pkt 5
ustawy wskazującego krąg osób uprawnionych do nabycia akcji. Stosownie do tego
przepisu, mąż powódki mógłby nabyć prawo do nieodpłatnych akcji, gdyby był pra-
cownikiem przedsiębiorstwa państwowego - Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi
w G. w dniu jego wykreślenia z rejestru lub w dniu zawarcia umowy rozporządzającej
tym przedsiębiorstwem przez jego wniesienie do spółki (pkt 5a), a jest oczywiste, że
nim nie był. Ponadto mąż powódki mógłby nabyć nieodpłatnie akcje, gdyby po prze-
pracowaniu co najmniej dziesięciu lat w komercjalizowanym przedsiębiorstwie pań-
stwowym lub w przedsiębiorstwie, które zostało sprywatyzowane przez wniesienie do
spółki, jego stosunek pracy rozwiązał się wskutek przejścia na emeryturę lub rentę
(pkt 5c), co także się nie stało.
W uchwale z dnia 15 listopada 2000 r., III ZP 20/00 (OSNAPiUS 2001 nr 16,
poz. 504) Sąd Najwyższy przyjął dopuszczalność dziedziczenia przez spadkobierców
pracownika uprawnionego do zakupu akcji na zasadach preferencyjnych, zmarłego
przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, prawa do nieodpłatnego nabycia akcji na
zasadach przewidzianych w tej ustawie i odwołał się z jednej strony do art. 63 ust. 2
tej ustawy, z drugiej zaś - do art. 922 § 1 i 2 k.c. Wyjaśnił również, że gdy pracownik
uprawniony w myśl art. 24 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. do nabycia akcji zmarł
przed ich udostępnieniem przez spółkę, to prawo do nabycia akcji weszło w skład
spadku po nim, a następnie z woli ustawodawcy przekształciło się w prawo do nieod-
płatnego nabycia akcji, które może być realizowane przez spadkobierców zmarłego
10
pracownika. Z uzasadnienia wymienionej uchwały wyraźnie jednak wynika, że wa-
runkiem przekształcenia się prawa do nabycia akcji na zasadach preferencyjnych w
prawo do nieodpłatnego nabycia akcji jest uprzednie nabycie prawa do akcji na za-
sadach preferencyjnych lub ekspektatywy tego prawa według kryteriów przewidzia-
nych w art. 24 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. Pogląd ten został podtrzymany w póź-
niejszych orzeczeniach, z których warto przytoczyć np. wyrok z dnia 9 grudnia 2003
r., I PK 75/03 (Monitor Prawniczy - wkładka 2004 nr 6, poz. 6), wyrok z dnia 23 maja
2003 r., III CKN 1308/00 (nieopublikowany), wyrok z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK
291/03, OSNP 2004 nr 23, poz. 397). Sąd Najwyższy wypowiedział w nich pogląd, że
ekspektatywa nabycia akcji na zasadach preferencyjnych, niezrealizowana do dnia 8
kwietnia 1997 r., nie wygasała po dniu wejścia w życie ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, lecz uległa przekształceniu w oczekiwa-
nie na realizację prawa według nowych zasad, przewidujących nieodpłatne uzyska-
nie akcji. Ustawa ta umożliwiła jednak pracownikom i ich spadkobiercom realizację
ekspektatywy prawa przekształconego w prawo do nieodpłatnego nabycia akcji pod
warunkiem, że należą oni do kręgu osób wymienionych w art. 2 pkt 5 tej ustawy.
Przyczyny zaś, dla których Sąd Najwyższy nie uznał Andrzeja P. za pracownika
uprawnionego do zakupu akcji na zasadach preferencyjnych, a jego spadkobierców -
za osoby nieuprawnione do nieodpłatnego nabycia akcji, wynikają z wcześniejszej
części uzasadnienia.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu kasacji (art. 39312
k.p.c.).
========================================