Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 listopada 2004 r.
I PK 24/04
O prawie do jednorazowej odprawy pieniężnej bezwarunkowej i jej ro-
dzaju, przewidzianej w art. 26 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowa-
niu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki
rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U.
Nr 162, poz. 1112 ze zm.), decydują faktycznie wykonywane czynności, a nie
rodzaj pracy określony w umowie.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2004 r.
sprawy z powództwa Stanisława P. przeciwko G. Spółce Węglowej SA w G. o za-
płatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
21 marca 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Powód Stanisław P. domagał się od pozwanej G. Spółki Węglowej SA odpra-
wy pieniężnej w kwocie 8.144,16 zł, odszkodowania za nieuzasadnione rozwiązanie
umowy o pracę w kwocie 8.144,16 zł oraz wypłaty różnicy pomiędzy wysokością
przysługującej powodowi potencjalnie jednorazowej odprawy pieniężnej bezwarun-
kowej dla pracownika zatrudnionego w zakładzie przeróbki mechanicznej węgla, a
wysokością wypłaconej powodowi jednorazowej odprawy pieniężnej bezwarunkowej
dla pozostałych pracowników zatrudnionych na powierzchni kopalni, w kwocie
38.278,95 zł.
Strona pozwana uznała roszczenie o odprawę pieniężną, w pozostałym za-
kresie wnosząc o oddalenie powództwa.
2
Wyrokiem z dnia 16 października 2002 r. Sąd Okręgowy- Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Gliwicach - Ośrodek w Rybniku zasądził od pozwanej G.
Spółki Węglowej KWK „K.” w K. na rzecz powoda kwotę 8.498,97 zł z odsetkami ty-
tułem odprawy, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.
Powód zatrudniony był w G. Spółce Węglowej SA KWK „D.” w C.-L. od 30
sierpnia 1980 r. jako mechanik samochodowy, kierowca, ślusarz, konserwator ma-
szyn i urządzeń, zaś w ostatnim okresie jako kierowca dyrektora Kopalni. Po okresie
zwolnienia chorobowego powód wykonywał swoje obowiązki w straży pożarnej. Na-
stępnie z uwagi na likwidację straży pożarnej, w dniu 31 sierpnia 2000 r. wystąpił z
wnioskiem o przeniesienie go na oddział przeróbki mechanicznej węgla PM-1.
W dniu 1 września 2000 r. zawarto z powodem umowę o pracę w charakterze
starszego ślusarza - konserwatora maszyn i urządzeń przeróbki mechanicznej węgla
na powierzchni. Powód jednak nadal pracował jako kierowca, wożąc samochodem
osobowym dyrektorów Kopalni.
W dniu 28 listopada 2000 r. powód złożył wniosek o wypłatę jednorazowej od-
prawy pieniężnej bezwarunkowej. Poinformowano go, że wniosek został załatwiony
negatywnie. Nowy wniosek o odprawę pieniężną bezwarunkową powód złożył w dniu
26 stycznia 2001 r., uzyskując ją w kwocie 10.439,71 zł. Z dniem 28 lutego 2001 r.,
rozwiązano z powodem umowę o pracę na zasadzie porozumienia stron.
Sąd uznał za zasadne jedynie roszczenie o odprawę pieniężną z tytułu roz-
wiązania umowy o pracę z przyczyn ekonomicznych leżących po stronie pracodawcy
na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980). Zdaniem Sądu brak było
podstaw do przyznania powodowi jednorazowej odprawy pieniężnej bezwarunkowej
w wysokości przewidzianej dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla,
a tym samym do uwzględnienia powództwa w tym zakresie. Przepis art. 2 ust. 8 oraz
art. 20 ust. 1 pkt 2 ppkt d i ust.2 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczegółowych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz.U. Nr 162, poz.
1112 ze zm.) uprawniał powoda jedynie do tzw. odprawy powierzchniowej, co zwią-
zane było z rodzajem pracy jaką powód faktycznie wykonywał.
Oceniając żądanie zasądzenia odszkodowania z tytułu wadliwego rozwiązania
umowy o pracę, Sąd Okręgowy wskazał, że wniosek pracownika o wypłatę świad-
3
czenia w postaci jednorazowej odprawy pieniężnej bezwarunkowej jest jednocześnie
wnioskiem o rozwiązanie umowy o pracę, stąd z chwilą przyznania odprawy umowa
ta została rozwiązana za porozumieniem stron. Skoro zatem, umowa o pracę została
rozwiązana w sposób prawidłowy, to powód nie może domagać się odszkodowania z
tytułu wadliwego jej rozwiązania.
W apelacji od tego wyroku powód, zarzucając Sądowi pierwszej instancji na-
ruszenie przepisów art. 2 w związku z art. 20 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o
dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospo-
darki rynkowej oraz o szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych -
przez przyjęcie, że powodowi nie przysługuje prawo do tzw. „dużej odprawy" oraz
formułując zarzuty naruszenia art. 30 k.p., wskutek przyjęcia, że strony skutecznie
rozwiązały umowę o pracę z dniem 28 lutego 2001 r. i zarzut sprzeczności ustaleń
Sądu z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, wniósł o zmianę wyroku w za-
skarżonej części i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji.
Wyrokiem z dnia 21 marca 2003 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach oddalił apelację. Sąd Apelacyjny podzielił ocenę prawną
dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, że z treści normy art. 26 ust. 1 ustawy z
dnia 26 listopada 1998 r. wynika, iż warunkiem uzyskania uprawnienia do jednora-
zowej odprawy pieniężnej bezwarunkowej jest uprzednie rozwiązanie umowy o pracę
„na wniosek" pracownika. Wniosek ten jest ofertą (w rozumieniu art. 66 § 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p.) rozwiązania stosunku pracy. Zatem, „wnioski o przyznanie
świadczenia osłonowego lub aktywizującego", z którymi powód wystąpił dwukrotnie
do pozwanej, były ofertami rozwiązania stosunku pracy, pod warunkiem przyznania
prawa do jednorazowej odprawy pieniężnej bezwarunkowej.
Strona pozwana pierwotnie nie wyraziła zgody na rozwiązanie stosunku pracy
i wypłatę wymienionego świadczenia. Należy więc uznać, że pozwana nie przyjęła
oferty powoda. Zgodnie bowiem z dyspozycją art.66 § 2 k.c. w związku z art..300 k.p.
oferta powoda przestała wiązać pozwaną z upływem czasu, w którym składający
ofertę w zwykłym toku czynności mógł otrzymać odpowiedź wysłaną bez opóźnienia.
Milczenie adresata nie może być poczytane za przyjęcie oferty. Powód ponownie
wystąpił z wnioskiem „o przyznanie świadczenia osłonowego lub aktywizującego”,
równoznacznym z ofertą rozwiązania stosunku pracy, w dniu 26 stycznia 2001 r.
4
Oferta ta, mająca doprowadzić do rozwiązania stosunku pracy w drodze porozumie-
nia stron pod warunkiem uzyskania zgody na wypłatę jednorazowej odprawy bezwa-
runkowej, spowodowała przyznanie powodowi prawa do odprawy tzw. powierzch-
niowej. Skoro do rozwiązania stosunku pracy doszło w drodze porozumienia stron, to
roszczenie powoda o odszkodowanie jest bezzasadne.
W kasacji od powyższego wyroku powód zarzucił naruszenie przepisów po-
stępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 316 k.p.c., art. 224
k.p.c., art. 233 § 2 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., poprzez nie-
wyjaśnienie przez Sądy obu instancji wszystkich okoliczności faktycznych mających
istotne znaczenie w sprawie, w szczególności znaczenia odmowy przedstawienia
przez stronę pozwaną książek raportowych PM-2 KWK D. oraz art. 233 § 1 k.p.c. w
związku z art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., przez rażące naruszenie zasady swo-
bodnej oceny dowodów i przyjęcie, iż wniosek powoda o odprawę bezwarunkową z
dnia 28 listopada 2000 r. został załatwiony odmownie przez pozwaną, natomiast po-
zwana uwzględniła wniosek powoda z dnia 26 stycznia 2001 r., co spowodowało, że
do powoda znalazły zastosowanie przepisy ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla
kamiennego w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2001 r.
Nr 5, poz. 41), zdaniem skarżącego, mniej korzystne dla powoda. Powód zarzucił
także naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 2 pkt 8 i
art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla
kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczegóło-
wych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych w związku z art. 42 § 4 k.p., przez
przyjęcie, że warunkiem otrzymania tzw. dużej odprawy jest praca w zakładzie prze-
róbki węgla na stanowiskach porównywalnych z pracą pracowników dołowych, a
także błędną wykładnię art. 2 pkt 8 tej ustawy w związku z art. 5 ustawy z dnia 15
grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego
przez przyjęcie, iż sformułowanie „w dniu wejścia życie ustawy” należy rozumieć jako
dzień wejścia w życie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa
węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz
szczegółowych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych Sąd naruszył także art.
65 k.c. przez jego niezastosowanie do określenia faktycznej woli stron przy zawiera-
niu umowy o pracę w dniu 1 września 2000 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Kasacja nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. Przede wszystkim nie jest
usprawiedliwiony zarzut naruszenia wymienionych w kasacji przepisów postępowa-
nia, co miało prowadzić do niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych, ma-
jących istotne znaczenie w sprawie. Kasacja w istocie wskazuje na jedną okolicz-
ność, mianowicie odmowę dopuszczenia przez Sądy orzekające dowodu z książek
raportowych PM-2 KWK D. za okres zatrudnienia powoda. Pomijając okoliczność, że
dowód ten ostatecznie okazał się niedostępny, charakter faktycznego zatrudnienia
powoda, od czego zależało jego zakwalifikowanie do grupy pracowników uprawnio-
nych do tzw. dużej lub małej odprawy, Sąd ustalił na podstawie innych dowodów ,
zwłaszcza dowodu z zeznań świadków, a także wyjaśnień samego powoda. Dowód z
dokumentu jest tylko jednym ze środków dowodowych i nie stanowi naruszenia art.
233 § 2 k.p.c. dokonanie przez sąd określonego ustalenia nawet z pominięciem do-
wodu z dokumentu, jeśli dana okoliczność wynika z innych dowodów w sposób jed-
noznaczny. Sąd dokonał oceny znaczenia określenia w umowie rodzaju pracy w re-
lacji do pracy faktycznie wykonywanej przez powoda. Nie jest uzasadniony zarzut
naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów w zakresie ustalenia, że wniosek po-
woda o odprawę pieniężną bezwarunkową z dnia 28 listopada 2000 r. został zała-
twiony negatywnie przez pozwaną. Na wniosku powoda znajduje się bowiem adno-
tacja „odmownie”, w związku z czym nie można twierdzić - jak czyni to skarżący w
kasacji - że wniosek ten nie został załatwiony odmownie. Okoliczność, że w tej sytu-
acji powód został objęty nowelą do ustawy o dostosowaniu górnictwa z 1998 r., do-
konaną ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o dostosowaniu górnic-
twa węgla kamiennego (Dz.U. 2001, Nr 5 poz. 41), która - zdaniem skarżącego - była
dla powoda niekorzystna, nie może prowadzić do odmiennej oceny wskazanego
oczywistego faktu, iż wniosek o odprawę z listopada 2000 r. został załatwiony nega-
tywnie i sytuację powoda, składającego ponowny wniosek w styczniu 2001 r., nale-
żało ocenić według stanu prawnego obowiązującego w tym czasie.
Nowelizacja ustawy o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego z 1998 r. ,
dokonana wymienioną ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r., objęła między innymi jej
przepis art. 26, stanowiący podstawę prawną przyznania odprawy bezwarunkowej
dla pracowników zakładów przeróbki mechanicznej węgla. Ustawodawca przepro-
wadził wymienionym przepisem wyraźne rozróżnienie między pracownikami zatrud-
nionym w zakładach mechanicznej przeróbki węgla, a pozostałymi pracownikami
6
zatrudnionymi na powierzchni kopalni. Tej drugiej grupie pracowników kopalni rów-
nież zostało przyznane prawo do jednorazowej odprawy bezwarunkowej, jednak jej
rozmiar został ustalony w niższej wysokości niż w przypadku pracowników zakładów
przeróbki mechanicznej węgla, mianowicie w wysokości 3,6 krotnego przeciętnego
wynagrodzenia miesięcznego w kopalniach, podczas gdy pracownicy zakładów prze-
róbki węgla mogli korzystać z odprawy nawet w wysokości 24-krotnego miesięczne-
go wynagrodzenia; stąd określenia w praktyce mówiące o „dużej” i „małej” odprawie.
W sytuacji, kiedy nie ulega wątpliwości, że wniosek powoda o odprawę z dnia
28 listopada 2000 r. został załatwiony negatywnie, przesłanki prawa do jednorazowej
odprawy pieniężnej bezwarunkowej podlegają ustaleniu z uwzględnieniem stanu
prawnego istniejącego w momencie wystąpienia przez powoda z drugim wnioskiem
w dniu 26 stycznia 2001 r. W świetle znowelizowanego przepisu art. 26 ustawy o do-
stosowaniu górnictwa węgla kamiennego oraz dokonanych przez Sądy orzekające
ustaleń odnośnie do faktycznego charakteru zatrudnienia powoda, nie ulega wątpli-
wości, że powód należał do kategorii „pozostałych pracowników zatrudnionych na
powierzchni kopalni”, którym przysługiwała tzw. mała odprawa bezwarunkowa.
Zarzut naruszenia art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p. nie zasługuje na
uwzględnienie. Sąd Apelacyjny nie zakwestionował treści zawartej umowy o pracę w
zakresie określenia w niej miejsca i rodzaju zatrudnienia powoda: ślusarz - konser-
wator maszyn i urządzeń przeróbki mechanicznej na powierzchni. Trafnie natomiast
przyjął, że o prawie do jednorazowej odprawy i jej rodzaju decyduje faktyczne za-
trudnienie w określonej jednostce organizacyjnej kopalni, w szczególności prawo do
tzw. dużej odprawy przewidzianej art. 26 ustawy przysługuje jedynie osobom zatrud-
nionym w zakładzie przeróbki mechanicznej węgla. Tymczasem powód nie pracował
w zakładzie przeróbki mechanicznej węgla, lecz pracował jako kierowca. Argumenta-
cja powoda, że praca kierowcy była pracą wykonywaną w warunkach art. 42 § 4 k.p.
nie uwzględnia wymienionych w tym przepisie uwarunkowań, które nie zostały speł-
nione. Z kolei twierdzenie, że musiał „ bezwzględnie wykonywać wszelkie polecenia
pracodawcy” nie uwzględnia ograniczeń wydawania poleceń przez pracodawcę,
które muszą się mieścić w granicach rodzaju pracy, wynikającego z umowy o pracę
(art. 100 k.p.), a ponadto nie znajduje potwierdzenia w okolicznościach faktycznych
sprawy. Dokonując prawnej kwalifikacji zaistniałej sytuacji należy dojść do wniosku,
że między stronami umowy o pracę w drodze ustnego porozumienia, a co najmniej w
sposób dorozumiany doszło do zmiany warunków umowy o pracę w zakresie rodzaju
7
pracy, którą powód miał wykonywać, mianowicie pracy kierowcy w miejsce pracy
ślusarza - konserwatora maszyn i urządzeń przeróbki mechanicznej węgla na po-
wierzchni.
Z przytoczonych motywów w oparciu o art. 39312
k.p.c. orzeczono jak w sen-
tencji wyroku.
========================================