Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 7 GRUDNIA 2004 R.
III KO 14/04
Stwierdzenie, że w związku z postępowaniem dopuszczono się prze-
stępstwa jest koniecznym, lecz niewystarczającym warunkiem wznowienia
postępowania. Przyczyna wznowienia propter falsa zachodzi bowiem do-
piero po ustaleniu przez sąd, że przestępstwo popełnione w związku z po-
stępowaniem mogło mieć wpływ na treść orzeczenia. Ustalenie takie ma w
wypadku przestępstwa fałszywego zeznania „uzasadnioną podstawę” (art.
540 § 1 pkt 1 k.p.k.), jeżeli w wyniku racjonalnej i wyczerpującej oceny
wszystkich istotnych przesłanek, a zwłaszcza uwzględnienia znaczenia ze-
znania dla ustaleń przyjętych za podstawę prawomocnego orzeczenia,
ujawnia się in concreto realna możliwość zmiany nie tylko stanu dowodo-
wego sprawy, lecz także treści orzeczenia.
Przewodniczący: sędzia SN F. Tarnowski.
Sędziowie SN: J. Skwierawski (sprawozdawca),
J. Żywolewska-Ławniczak.
Sąd Najwyższy w sprawie Eugeniusza K. skazanego za popełnienie
przestępstwa określonego w art. 148 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Kar-
nej na posiedzeniu w dniu 7 grudnia 2004 r., wniosku obrońcy skazanego o
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego w G. z dnia 2 grudnia 1999 r., zmieniającym wyrok Sądu
Okręgowego w G.
z dnia 10 sierpnia 1999 r., na podstawie art. 544 § 2 k.p.k.
p o s t a n o w i ł o d d a l i ć wniosek (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 10 sierpnia 1999 r. Euge-
niusz K. skazany został za przestępstwo określone w art. 148 § 1 k.k. na
15 lat pozbawienia wolności, a Sąd Apelacyjny w G. wyrokiem z dnia 2
grudnia 1999 r. obniżył wymiar kary do 13 lat i 6 miesięcy.
W dniu 5 lipca 2004 r. obrońca skazanego złożył, na podstawie art.
540 § 1 pkt 1 k.p.k., wniosek o wznowienie postępowania karnego w tej
sprawie, uchylenie obu zapadłych w niej wyroków i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w G. W uzasadnieniu wnio-
sku wskazano, że „w związku z postępowaniem karnym dotyczącym Euge-
niusza K. co do skazania za zbrodnię zabójstwa dopuszczono się prze-
stępstwa, który to czyn został ustalony prawomocnym wyrokiem skazują-
cym Marcina Ł.”. Stwarza to – zdaniem obrońcy – podstawę do przyjęcia,
że „mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia”. Marcin Ł. był świadkiem za-
bójstwa, za które skazany został Eugeniusz K., choć konsekwentnie temu
przeczył, zarówno w postępowaniu w sprawie o zabójstwo, jak i w postę-
powaniu zakończonym prawomocnym wyrokiem skazującym go za składa-
nie niezgodnych z prawdą zeznań – twierdząc, że nie był obecny na miej-
scu zdarzenia. Właśnie uporczywość, z jaką przeczy swej obecności ma,
jak twierdzi obrońca, istotne znaczenie dla „ustalenia rzeczywistego prze-
biegu zdarzenia z dnia 19 sierpnia 1998 r.”, a więc okoliczności zabójstwa.
Zasadność wniosku o wznowienie postępowania wynika ponadto – według
obrońcy – z okoliczności, że nie odnaleziono narzędzia zbrodni. Marcin Ł.
w chwili zajścia „miał ze sobą siekierę”, a ślady krwi na odzieży ofiary nie
pochodziły od Eugeniusza K.
3
W stanowisku przedstawionym na piśmie prokurator Prokuratury Kra-
jowej wniósł o oddalenie wniosku o wznowienie postępowania – twierdząc,
że przestępstwo, za które został skazany Marcin Ł. „nie miało żadnego
wpływu na treść wyroku skazującego Eugeniusza K.”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniosek o wznowienie postępowania jest niezasadny.
Nie jest sporne, że prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w G. z
dnia 19 lutego 2004 r. skazujący Marcina Ł., stwierdził popełnienie przez
niego przestępstwa, którego dopuścił się „w związku z postępowaniem”
(art. 540 § 1 pkt 1 zd. 1 k.p.k.) zakończonym prawomocnym wyrokiem ska-
zującym Eugeniusza K. Jednakże, samo tylko ustalenie, że przestępstwa
dopuszczono się w związku z postępowaniem nie pozwala jeszcze utrzy-
mywać, iż zachodzi podstawa wznowienia postępowania propter falsa.
Zdanie drugie przytoczonego przepisu zawiera bowiem wymaganie, aby
istniała „uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na
treść orzeczenia”. Wnioskodawca dostrzega wprawdzie znaczenie tego
wymagania, lecz podjęta przez niego próba wykazania możliwości takiego
wpływu nie może być uznana za skuteczną.
Kryterium weryfikującym istnienie uzasadnionej podstawy wniosko-
wania o możliwości wpływu przestępstwa na treść orzeczenia jest, w wy-
padku przestępstwa złożenia fałszywych zeznań, konfrontacja ich treści i
znaczenia z ustaleniami przyjętymi za podstawę tego orzeczenia. Za wnio-
skiem o możliwości takiego wpływu przemawiać musi „uzasadniona pod-
stawa”, a nie ogólnikowe założenie czy domniemanie, że wpływu takiego
nigdy nie można wykluczyć. W tym właśnie zakresie ustalenia przyjęte za
podstawę orzeczenia mają znaczenie decydujące – mogą bowiem in con-
creto ujawniać przesłanki racjonalnie uzasadniające wniosek o możliwości
wpływu określonego przestępstwa na treść orzeczenia albo w ogóle ich nie
dostarczać.
4
Obrońca, wskazując „na pewne okoliczności, które mogą zmateriali-
zować ustalenie” ustawowego warunku możliwości wpływu przestępstwa
na treść orzeczenia, podkreśla przede wszystkim uporczywość twierdzeń
Marcina Ł., że nie był on na miejscu zabójstwa. Należy dodać, że nigdy nie
zmienił on swego stanowiska w tej kwestii. Wnioskodawca nie przedstawia
jednak żadnych przesłanek wnioskowania, iż podtrzymywanie zeznań tej
treści, mimo ich rażącej sprzeczności z licznymi uznanymi za wiarygodne i
niekwestionowanymi we wniosku dowodami, „ma istotne znaczenie dla
ustalenia rzeczywistego przebiegu zdarzenia”.
W ustosunkowaniu się do uzasadnienia wniosku w tej części należy
stwierdzić, że wskazywanie na nieujawnienie przyczyn złożenia fałszywych
zeznań nie stanowi argumentu przemawiającego na rzecz wznowienia po-
stępowania, i – co istotne – nie może zastąpić koniecznej, rzeczowej wy-
powiedzi w przedmiocie możliwości wpływu tego przestępstwa na treść wy-
roku. Dopiero w wypadku wykazania, że wpływ taki mógł istnieć, a także po
wznowieniu postępowania z tego powodu, powstałaby – w razie potrzeby
wynikającej z konieczności ustalenia prawdy materialnej – możliwość usta-
lenia przyczyn złożenia fałszywych zeznań. Ponadto, omawiany argument
uzasadnienia wniosku, wbrew wskazanej w nim podstawie wznowienia,
zdaje się przesuwać ciężar argumentacji w stronę przyczyny wznowienia
wskazanej w art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., choć obrońca w żadnej części wnio-
sku nie twierdzi przecież – bo twierdzić nie może – że nowym faktem czy
dowodem jest treść zmienionych przez Marcina Ł. zeznań lub ujawniona
przyczyna złożonych uprzednio fałszywych zeznań.
Nie budzi wątpliwości, ani stanowczość ustaleń Sądów, ani szeroka i
wiarygodna podstawa dowodowa ustaleń faktycznych uzasadniających wy-
rok skazujący Eugeniusza K. – zwłaszcza, że wśród świadków opisujących
przebieg i okoliczności krytycznego zdarzenia były również osoby postron-
ne, nie należące do osób towarzyszących wówczas skazanemu, ani po-
5
krzywdzonemu. Zeznania wszystkich były zbieżne co do faktu zasadnicze-
go w tym znaczeniu, że wszystkie wskazywały na Eugeniusza K. jako na
sprawcę czynu, a żadne z nich nie wskazywało w tej roli innej osoby. Co do
istoty treści wniosku o wznowienie postępowania najważniejsze jest przy
tym ustalenie, że Sąd Okręgowy „w całości odmówił wiary zeznaniom
świadka Marcina Ł.”. Sąd ten ustalił: „Świadek ten – wbrew zeznaniom
wszystkich naocznych świadków zdarzenia (...) konsekwentnie zaprzecza
jakoby był na miejscu zdarzenia (...) zaprzecza także jakoby tego dnia wi-
dział oskarżonego (...) zeznania świadka stoją w ewidentnej, rażącej
sprzeczności z zebranym w sprawie materiałem dowodowym (zeznania
świadków, okazania)”. Sąd Apelacyjny „podzielił w całej rozciągłości wywo-
dy Sądu Okręgowego w zakresie oceny dowodów” i potwierdził prawidło-
wość ustaleń faktycznych. Jest zatem oczywiste, że fałszywe zeznania
Marcina Ł. stanowiły dowód pozbawiony wszelkiego wpływu na treść wyro-
ku. Nie jest więc w ogóle jasne, w jaki sposób fakt złożenia przez niego fał-
szywych zeznań, nie tylko nie obciążających skazanego, lecz wykluczają-
cych nawet posiadanie przez świadka jakiejkolwiek wiedzy na temat zda-
rzenia, miałby - w opisanym stanie dowodowym sprawy – stwarzać uza-
sadnioną podstawę formułowania wniosku o możliwości wpływu na treść
wyroku, i wspierać wniosek o wznowienie postępowania, złożony – co na-
leży podkreślić – na korzyść skazanego.
Wywody powyższe uzupełnić należy stwierdzeniem, że Sąd Okręgo-
wy ustalił, zgodnie z treścią ujawnionych dowodów, iż Marcin Ł. był obecny
na miejscu przestępstwa w czasie popełnienia go. Uprawniony jest zatem
wniosek, że gdyby w miejsce fałszywych zeznań, złożył zeznania zgodne z
posiadaną wiedzą o przebiegu i okolicznościach zajścia, to nie tylko nie
wypłynęłoby to na treść wyroku, lecz – co więcej – zyskałby on szerszą
podstawę dowodową. Nie wnikając więc w naturę motywów złożenie fał-
szywych zeznań i nieracjonalność zachowania świadka, polegającą na ich
6
podtrzymywaniu, istotne jest jedynie to, że istnieją uzasadnione podstawy
do wykluczenia możliwości wpływu tego przestępstwa na treść wyroku.
Konkludując: stwierdzenie, że w związku z postępowaniem dopusz-
czono się przestępstwa jest koniecznym, lecz niewystarczającym warun-
kiem wznowienia postępowania. Przyczyna wznowienia propter falsa za-
chodzi bowiem dopiero po ustaleniu przez sąd, że przestępstwo popełnio-
ne w związku z postępowaniem mogło mieć wpływ na treść orzeczenia.
Ustalenie takie ma w wypadku przestępstwa fałszywego zeznania „uza-
sadnioną podstawę” (art. 540 § 1 pkt 1 k.p.k.), jeżeli w wyniku racjonalnej i
wyczerpującej oceny wszystkich istotnych przesłanek, a zwłaszcza
uwzględnienia znaczenia zeznania dla ustaleń przyjętych za podstawę
prawomocnego orzeczenia, ujawnia się in concreto realna możliwość
zmiany nie tylko stanu dowodowego sprawy, lecz także treści orzeczenia.
Żadna z pozostałych wymienionych we wniosku okoliczności nie ma
znaczenia, jakie przypisuje im obrońca. Każda z nich była przedmiotem
wnikliwych rozważań, ocen i ustaleń sądów orzekających. Wskazanie ich w
uzasadnieniu wniosku może być odczytane jedynie jako próba polemiki z
ustaleniami faktycznymi, podejmowanymi przy tym w warunkach braku ja-
kiegokolwiek związku ze stwierdzonym w tej sprawie przestępstwem fał-
szywego zeznania.
Marcin Ł. – jak podkreślono – nie zmienił swych zeznań, nie został
więc ujawniony w tej sprawie nowy dowód, o jakim mowa w art. 540 § 1 pkt
2 in princ. k.p.k. Na istnienie takiego dowodu nie wskazuje również treść
wniosku. Nie ma zatem potrzeby sprawdzenia zawartej w piśmie skazane-
go Eugeniusza K. z dnia 9 listopada informacji, że Marcin Ł. zmarł przed
rozpoznaniem niniejszego wniosku.
Przedstawione wyżej motywy uzasadniają treść rozstrzygnięcia Sądu
Najwyższego w niniejszej sprawie.