Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 grudnia 2004 r.
I PK 97/04
Nie stanowi wystarczającego kryterium doboru pracowników do zwolnie-
nia jedynie wysokość otrzymywanego przez nich wynagrodzenia za pracę, z
pominięciem poziomu kwalifikacji zawodowych, stażu pracy oraz stosunku do
obowiązków pracowniczych, także wtedy, gdy przyczyną wypowiedzenia jest
konieczność ograniczenia zatrudnienia ze względów ekonomicznych.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz (sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 grudnia 2004 r.
sprawy z powództwa Aliny K. przeciwko Komornikowi Sądowemu [...] przy Sądzie
Rejonowym w K. Piotrowi A. o odszkodowanie, na skutek kasacji pozwanego od wy-
roku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z
dnia 14 maja 2002 r. [...]
1. z m i e n i ł zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach
z dnia 1 lutego 2002 r. w zakresie dotyczącym odsetek - w ten sposób, że zasądził
od pozwanego Piotra A. na rzecz powódki Aliny K. odsetki od kwoty 15.000 zł (pięt-
naście tysięcy złotych), począwszy od dnia 8 października 2002 r. do dnia zapłaty w
wysokości określonej ustawowo;
2. o d d a l i ł kasację w pozostałej części.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach wyrokiem z dnia 1 lutego 2001 r.
utrzymał w mocy wyrok zaoczny tego Sądu z dnia 21 listopada 2001 r. zasądzający
od pozwanego Piotra A. - Komornika Sądowego [...] przy Sądzie Rejonowym w K. na
rzecz powódki Anny K. kwotę 15.000 zł z 30% odsetek od dnia 1 września 2001 r.
tytułem odszkodowania za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany zatrudniał powódkę od dnia 9 stycznia 1995
r., początkowo na czas określony, potem na czas nieokreślony, w charakterze se-
kretarza w swojej kancelarii w K. W sierpniu 2001 r. podjął decyzję o stopniowej
redukcji zatrudnienia w związku z nowelizacją ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji, która ograniczyła wysokość kosztów egzeku-
cyjnych i tym samym dochody komorników. Ponieważ powódka otrzymywała jedno z
najwyższych wynagrodzeń pracowniczych w Kancelarii, ją właśnie wytypował do
zwolnienia. Wysokość wynagrodzenia powódki wynosiła 5.000 zł miesięcznie i od-
powiadała jej kwalifikacjom. Pozwany był zadowolony z pracy powódki i nigdy nie
zgłaszał żadnych zastrzeżeń. W dniu 31 sierpnia 2001 r. wypowiedział jej umowę o
pracę za trzymiesięcznym wypowiedzeniem. W tej dacie zatrudniał łącznie z powód-
ką 16 osób: na podstawie umów o pracę na czas nieokreślony w pełnym i niepełnym
wymiarze czasu pracy, na czas określony oraz na podstawie umów zlecenia. Sąd
Rejonowy ustalił ponadto, że pozwany dopełnił wszystkich wymaganych prawem wa-
runków potrzebnych do rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem. Uznał jed-
nak, że decyzja pracodawcy była nieuzasadniona. Kryterium doboru pracowników do
zwolnienia w postaci wysokości otrzymywanego przez nich wynagrodzenia jest bo-
wiem niesłuszne, gdyż nie odnosi się do indywidualnych cech pracownika i jego sto-
sunku do pracy, czyli podstawowych elementów decydujących o przydatności pra-
cownika do pracy. Decyzja pracodawcy o likwidacji etatów powinna się wiązać ze
zwolnieniem pracowników najmniej przydatnych ze względu na ich kwalifikacje, wy-
soką absencję chorobową czy też nierzetelność lub niesumienność. Kryteria doboru
pracowników do zwolnienia powinny być przy tym tak skonstruowane, by umożliwiły -
w razie sporu - weryfikację przez sąd pracy decyzji pracodawcy. Wadliwość kryteriów
przyjętych przez pozwanego widać dobitnie na przykładzie powódki, bo oto doszło do
zwolnienia pracownika o najdłuższym stażu pracy i o najlepszych - zdaniem samego
pozwanego - kwalifikacjach. Z tych przyczyn Sąd Rejonowy na podstawie art. 45 § 1
i art. 47 k.p. uwzględnił powództwo i zgodnie z żądaniem powódki zasądził na jej
rzecz odszkodowanie.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, po roz-
poznaniu apelacji pozwanego, wyrokiem z dnia 14 maja 2002 r. oddalił apelację.
Uznał, że nie jest trafny zarzut, jakoby Sąd pierwszej instancji niewłaściwie zastoso-
wał art. 45 § 1 k.p. oraz sprzecznie z art. 233 § 1 k.p.c. ocenił okoliczności faktyczne
sprawy. Zdaniem Sądu Okręgowego, w świetle zebranych dowodów Sąd Rejonowy
3
miał podstawę do wniosku, że zastosowane przez pozwanego kryterium doboru pra-
cowników do zwolnienia było niewłaściwe, a jedyny zarzut pozwanego, że powódka
nie wyróżniała się na tle innych pracowników, nie mógł być miarodajny, skoro po-
zwany oświadczył równocześnie, że „oceniał pracowników poprzez przyznanie od-
powiedniego wynagrodzenia”. Jest zaś niewątpliwe, że powódka odpowiadała tej
ocenie.
W kasacji od powyższego wyroku opartej na obu podstawach przewidzianych
w art. 3931
k.p.c. pozwany zarzucił naruszenie art. 45 § 1 k.p. wskutek błędnego
uznania przez Sąd Okręgowy, że zastosowane przez niego kryterium doboru pra-
cowników do zwolnienia było nieprawidłowe oraz naruszenie art. 233 § 1 i art. 350 §
3 k.p.c., przy czym, gdy chodzi o pierwszy z przepisów - polegało ono na niewłaści-
wej ocenie okoliczności sprawy i przyjęciu, że długoletni staż pracy powódki w kan-
celarii komorniczej, jej doświadczenie i kwalifikacje porównane z innymi, przeciwsta-
wiały się wytypowaniu powódki do zwolnienia w pierwszej kolejności, gdy natomiast
chodzi o drugi przepis - naruszenie polegało na niesprostowaniu wyroku Sądu Rejo-
nowego i wskutek tego na nieusunięciu niedokładności tego wyroku polegającej na
„nieokreśleniu rodzaju odsetek od zasądzonej kwoty oraz ich stopy procentowej”.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez zmianę wyroku Sądu
Rejonowego i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki zwrotu
kosztów procesu za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji pozwany podał potrzebę
„ustalenia zakresu normy art. 45 § 1 k.p. w kontekście art. 22 Konstytucji RP, w
szczególności poprzez wskazanie, czy zastosowanie obiektywnego kryterium doboru
pracowników do zwolnienia, opartego na wysokości wynagrodzenia, a zmierzającego
do obniżenia kosztów prowadzenia działalności gospodarczej przez pracodawcę -
narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten nakłada na sąd
obowiązek wszechstronnego rozważenia wszystkich okoliczności mających istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Zdaniem pozwanego uchybienie Sądu Okrę-
gowego polegało na błędnym przyjęciu, że kwalifikacje powódki, jej rzetelność i do-
4
świadczenie wyróżniały ją spośród innych pracowników i nie typowały do zwolnienia
w pierwszej kolejności, podczas gdy pozwany jednoznacznie stwierdził, że „powódka
na tle pozostałych pracowników ani się nie wyróżniała, ani nie odbiegała od nich”.
Nie negując jednoznaczności tej wypowiedzi pozwanego (złożył ją podczas przesłu-
chania w charakterze strony), należy jednak zwrócić uwagę na to, że nie była to je-
dyna ocena powódki z jego strony. W tymże przesłuchaniu pozwany stwierdził bo-
wiem ponadto, że „powódka miała najdłuższy staż pracy, a przez to i duże doświad-
czenie”, „wynagrodzenie powódki i pana U. było najwyższym wynagrodzeniem w
mojej kancelarii”, „powódka miała jedno z najwyższych wynagrodzeń, co odpowia-
dało mojej ocenie powódki jako jednego z najlepszych pracowników kancelarii”. Tak
więc, mimo że pozwany nie wyraził wprost swojej bardzo dobrej opinii o powódce, to
jednak nie może być wątpliwości, że taką o niej miał, gdyż pośrednio opinię tę wyra-
ził. Jak bowiem doświadczenie życiowe pokazuje, nie przyznaje się najwyższego
wynagrodzenia pracownikowi, który nie wyróżnia się dużymi umiejętnościami, do-
brym poziomem wykonywania pracy, należytym stosunkiem do obowiązków pracow-
niczych, najdłuższym w porównaniu z innymi stażem pracy. Tak więc „zrównanie”
powódki z pozostałymi pracownikami kancelarii, które pozwany przedstawił podczas
przesłuchania w charakterze strony, kłóci się z kryteriami, które zazwyczaj stosują
pracodawcy, ustalając wynagrodzenie pracownika. Ponadto pozwany swoją ocenę
powódki i jej pracy przedstawił w referencjach, których udzielił w piśmie z dnia 17
września 2001 r. Zamykając zaś listę przymiotów, stwierdził: „zaangażowanie i wy-
dajna praca Pani Aliny K. zawsze były dostrzegane i wysoko oceniane, co znalazło
wyraz także w gratyfikacjach finansowych”.
Nie można również uznać słuszności zarzutu naruszenia art. 45 § 1 k.p. wsku-
tek braku ze strony Sądu Okręgowego akceptacji dla zastosowanego przez pozwa-
nego kryterium doboru pracowników do zwolnienia, jakim była wysokość osiąganego
przez każdego z nich wynagrodzenia za pracę, przy jednoczesnej kalkulacji kosztów
działalności kancelarii komorniczej. Nie można kwestionować tego, że pozwany,
zmuszony do zwolnienia pracownika koniecznością obniżenia kosztów prowadzenia
działalności gospodarczej, był uprawniony do wyboru najefektywniejszych rozwiązań
w tym i do zwolnienia pracownika uzyskującego najwyższe wynagrodzenie w kance-
larii. Jednak zastosowanie przez pracodawcę tylko jednego kryterium doboru pra-
cowników do zwolnienia może okazać się niewystarczające i takim też było w
przedmiotowej sprawie. Dał temu wyraz Sąd Rejonowy w uzasadnieniu swojego
5
wyroku, pisząc, że owa jednostronność oceny prowadzi z reguły do niewłaściwych
wyborów, gdyż z reguły najlepiej opłacanym pracownikiem jest pracownik o wysokich
kwalifikacjach i rzetelnie wypełniający swoje obowiązki. Zatem przy zastosowaniu
tego kryterium dochodzi do „premiowania” pracowników słabszych, a w każdym razie
znikają z pola widzenia pozytywne przymioty pracowników związane z pracą, których
pracodawca nie powinien pomijać decydując się na zwolnienia.
Rozumowanie Sądu Rejonowego, które przyjął jako zasadne Sąd Okręgowy,
należy podzielić. Stanowisko to nie oznacza przy tym odebrania pracodawcy prawa i
racji do ustalenia przesłanek, którymi będzie się kierował, zwalniając pracowników z
przyczyn ekonomicznych. Konieczność zmniejszenia stanu zatrudnienia z tych przy-
czyn jest bowiem dostatecznym powodem decyzji o wypowiedzeniu umowy o pracę,
ale wybór pracownika do zwolnienia, który będzie uzasadniał wypowiedzenie umowy
o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., nie może zależeć tylko od tego, czy pobiera on
najwyższe wynagrodzenie. W konkluzji Sąd Najwyższy przyłącza się do przyjętej
przez Sądy obu instancji oceny wypowiedzenia powódce umowy o pracę jako wypo-
wiedzenia nieuzasadnionego. Prowadzi to - zważywszy również na brak zasadności
zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. - do oddalenia kasacji pozwanego w części
zaskarżającej zasądzenie na rzecz powódki odszkodowania z tytułu nieuzasadnio-
nego wypowiedzenia umowy o pracę.
Zasługiwała natomiast na uwzględnienie kasacja w części zarzucającej za-
skarżonemu wyrokowi nieoznaczenie rodzaju odsetek od należności głównej i ich
wysokości. W związku z tym Sąd Najwyższy dokonał zmiany zaskarżonego wyroku w
części oddalającej apelację pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 1 lutego 2002 r. [...] - w ten sposób,
że zasądził od pozwanego na rzecz powódki odsetki ustawowe za czas od doręcze-
nia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, w wysokości określonej ustawowo. W
uchwale z dnia 6 marca 2003 r., III PZP 3/03 (OSNAPiUS 2004 nr 5, poz. 74), Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że ustawowe odsetki od odszkodowania przysługującego pra-
cownikowi z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypo-
wiedzenia stają się wymagalne od dnia doręczenia pracodawcy odpisu pozwu zawie-
rającego żądanie zapłaty tego odszkodowania. Nie ma przeszkód, by pogląd ten za-
stosować w rozpoznawanej sprawie, której przedmiotem jest odszkodowanie z tytułu
nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę, skoro z art. 455 k.c. wynika, że
jeżeli termin spełnienia świadczenia nie został oznaczony ani nie wynika z właści-
6
wości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione po wezwaniu dłużnika do
jego wykonania. Wezwaniem do zapłaty jest także pozew.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku (art. 39312
i art.
39315
k.p.c.).
========================================