Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 grudnia 2004 r.
I UK 44/04
Obowiązek opłacania przez rolnika składek z tytułu ubezpieczenia eme-
rytalno-rentowego rolników trwa do końca kwartału, w którym rolnik rozpo-
czyna pobieranie renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 3a ust. 1 ustawy z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst:
Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Józef Iwulski, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 grudnia 2004 r.
sprawy z wniosku Józefa O. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społeczne-
go-Oddziałowi Regionalnemu w N.S. o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolni-
ków, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z
dnia 25 listopada 2003 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 2 października 2002 r. zmienił decyzję Oddziału Regionalnego KRUS w N.S. z
dnia 3 grudnia 2001 r., ustalającą, że Józef O. podlegał ubezpieczeniu społecznemu
rolników w okresach od 15 lutego 1998 r. do 31 grudnia 1999 r. oraz od 1 stycznia
2001 r. do 31 marca 2001 r. - w ten sposób, że ustalił, iż w wymienionych okresach
wnioskodawca nie podlegał temu ubezpieczeniu.
Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia. Wnio-
skodawca Józef O. od 27 stycznia do 28 października 1998 r. pobierał zasiłek choro-
bowy, od 29 października 1998 r. do 23 października 1999 r. świadczenie rehabilita-
cyjne, a od 24 października 1999 r. do 31 grudnia 2000 r. miał prawo do renty z tytułu
częściowej niezdolności do pracy. Następnie od 2 stycznia 2001 r. został uznany za
2
bezrobotnego i uzyskał prawo do zasiłku dla bezrobotnych. Wnioskodawca posiada
gospodarstwo rolne. Sąd Okręgowy uznał, że okresy pobierania zasiłku chorobowe-
go i świadczenia rehabilitacyjnego nie stanowią podlegania innemu ubezpieczeniu
społecznemu i wobec tego w tych okresach rolnik, jakim był wnioskodawca, podlega
tylko jednemu ubezpieczeniu, tj. ubezpieczeniu społecznemu rolników. Gdyby dopu-
ścić obowiązkowe ubezpieczenie społeczne z dwóch tytułów, to należałoby także
dopuścić podwójne zaliczanie tych samych okresów, co pozostaje w sprzeczności z
podstawową zasadą prawa ubezpieczeń.
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 25 listopada 2003 r., po rozpo-
znaniu apelacji organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób,
że oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji organu rentowego. Sąd drugiej in-
stancji podniósł, że stosownie do art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1998
r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) ubezpieczeniu społecznemu podlega z mocy ustawy rolnik,
którego gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeli-
czeniowego lub dział specjalny, jeżeli nie podlega innemu ubezpieczeniu i nie ma
ustalonego prawa do emerytury lub renty. W myśl art. 6 pkt 12 tej ustawy, przez „inne
ubezpieczenie społeczne” rozumie się ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie
emerytalne określone w odrębnych przepisach, według zaś art. 6 ust. 13 ustawy,
przez „osobę podlegającą innemu ubezpieczeniu społecznemu” - osobę będącą pra-
cownikiem zatrudnionym w wymiarze czasu nie niższym niż połowa wymiaru obowią-
zującego w danym zawodzie albo objętą innymi przepisami o ubezpieczeniu spo-
łecznym lub zaopatrzeniu emerytalnym. Przepis art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze
zm.) stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniu podlegają pracownicy w okresie od
dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku, natomiast gdy chodzi
o bezrobotnych, to podlegają oni takiemu ubezpieczeniu od dnia nabycia prawa do
zasiłku do dnia utraty prawa do niego.
Jest w sprawie niesporne, że wnioskodawca był zatrudniony w Urzędzie
Gminy w C. na podstawie umowy o pracę na czas określony w charakterze robotnika
gospodarczego do dnia 14 lutego 1998 r., a następnie - jak ustalił Sąd Okręgowy - w
okresach ustalonych przez ten Sąd pobierał zasiłek chorobowy, świadczenie rehabi-
litacyjne, rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, zasiłek dla bezrobotnych.
Ustanie stosunku pracy z dniem 14 lutego 1998 r. oznacza, że począwszy od dnia 15
3
lutego 1998 r. wnioskodawca nie podlegał już ubezpieczeniu pracowniczemu, a
podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, co trafnie przyjął organ rentowy.
Wprawdzie od dnia 24 października 1999 r. wnioskodawca pobierał rentę z tytułu
niezdolności do pracy, jednak w myśl art. 3a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników, ubezpieczenie to ustaje z końcem kwartału, w
którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniom. Podobnie
przyznanie wnioskodawcy prawa do zasiłku dla bezrobotnych od dnia 10 stycznia
2001 r. oznacza, że w okresie od 1 do 9 stycznia 2001 r. nie podlegał on innemu
ubezpieczeniu społecznemu, zatem w I kwartale 2001 r. wnioskodawca podlegał
ubezpieczeniu społecznemu rolników. W konkluzji Sąd Apelacyjny stwierdził, że rol-
nik prowadzący działalność rolniczą, pobierający zasiłek chorobowy i świadczenie
rehabilitacyjne, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników i w
związku z tym jest obowiązany do opłacania składek ubezpieczeniowych, jeżeli łą-
czący go uprzednio stosunek pracy, rodzący obowiązek ubezpieczenia pracowni-
czego, został rozwiązany.
Od powyższego wyroku wnioskodawca złożył kasację opartą na podstawie
naruszenia prawa materialnego, w której zarzucił: 1. błędną wykładnię art. 13 pkt 1 i
pkt 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
wynikającą z nieuwzględnienia związku okresów nieskładkowych ze skutkami podle-
gania obowiązkowi ubezpieczeniowemu (dotyczy to pkt 1) oraz polegającą na nie-
trafnym określeniu początku uprawnienia do otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych
(co dotyczy pkt 9); 2. niewłaściwe zastosowanie art. 3a ust. 1 ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, mimo podlegania przez wniosko-
dawcę innemu ubezpieczeniu społecznemu w okresach nieskładkowych; 3. zastoso-
wanie art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników po-
mimo wyłączenia znajdującego się w ust. 1 art. 7 oraz w ust. 3 art. 16 tej ustawy.
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji or-
ganu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 2 października
2002 r. [...]. Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji podał „potrzebę
pełnego uwzględnienia w judykaturze - odnoszącej się do ubezpieczeń społecznych i
ubezpieczeń rolniczych - zasady komplementarności ustaw ubezpieczeniowych i ich
niesprzeczności oraz potrzebę niedopuszczania do podwójnego obciążania obo-
wiązkiem ubezpieczeniowym osób podlegających ubezpieczeniu”.
4
Zdaniem skarżącego, skoro otrzymywał on po ustaniu stosunku pracy zasiłek
chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, rentę z tytułu niezdolności do pracy i zasiłek
dla bezrobotnych, to stało się tak dlatego, że był objęty przepisami o ubezpieczeniu
społecznym, chociaż nie był już pracownikiem. Stało się tak wskutek istnienia pod-
staw do zastosowania art. 6 pkt 13 in fine ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. oraz art.
16 ust. 3 tej ustawy. Natomiast decyzja rolniczego organu rentowego przymusza
wnioskodawcę do podlegania równoczesnemu obowiązkowi ubezpieczeniowemu z
dwóch systemów ubezpieczeń.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż wbrew zapatrywaniu wniosko-
dawcy zaskarżony wyrok nie jest w skutkach równoznaczny z tym, że skarżącego
obciąża obowiązek podwójnego płacenia składek na ubezpieczenie społeczne.
W myśl art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, pracownik
od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku podlega obowiąz-
kowo ubezpieczeniu społecznemu, według zaś art. 13 pkt 9 tej ustawy, ubezpiecze-
niu temu podlega także bezrobotny w okresie od dnia nabycia prawa do zasiłku do
dnia utraty prawa do niego. Jak z powyższych przepisów wynika, okres objęcia obo-
wiązkowym ubezpieczeniem pracowniczym został ustawowo i jednoznacznie okre-
ślony. Równocześnie z art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
wynika, że nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolnik
posiadający gospodarstwo rolne o określonym obszarze i charakterze, który podlega
innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma ustalone prawo do emerytury albo renty.
Przytoczone przepisy uzasadniają więc wniosek, że rolnik tak długo nie ma obowią-
zku płacenia składek na swoje ubezpieczenie, jak długo podlega obowiązkowemu
ubezpieczeniu pracowniczemu albo jak długo pobiera emeryturę albo rentę.
Gdy chodzi o wnioskodawcę, Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że jego obowią-
zek płacenia składek z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia rolniczego powstał od
następnego dnia po ustaniu stosunku pracy, czyli od 15 stycznia 1998 r., po czym
ustał z dniem 31 grudnia 1999 r., gdyż od dnia 24 października 1999 r. wniosko-
dawca zaczął pobierać zasiłek chorobowy. Według zaś art. 3a ust. 1 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników, ubezpieczenie społeczne rolników „ustaje z końcem
kwartału, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu”.
5
Mówiąc inaczej, obowiązek płacenia przez rolnika składek, wynikający z obowiązko-
wego ubezpieczenia emerytalno-rentowego rolników, który ustaje w razie ustalenia
prawa do emerytury lub renty, trwał z woli ustawodawcy (art. 3a ust. 1 ustawy) do
końca tego kwartału, w którym wnioskodawca zaczął pobierać rentę z tytułu niezdol-
ności do pracy, tj. do 31 grudnia 1999 r.
Jest również zgodne z prawem rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego w kwestii
następnego okresu, w którym istniał obowiązek płacenia przez wnioskodawcę skła-
dek na ubezpieczenie społeczne rolników. Jest to okres od 1 stycznia do 31 marca
2001 r. Trafność powyższego rozstrzygnięcia jest uzasadniona tym, że od dnia 10
stycznia 2001 r. został wnioskodawcy przyznany zasiłek dla bezrobotnych, co jest
okolicznością powodującą ustanie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu
emerytalnemu i rentowemu. Jednak stosownie do art. 3a ust. 1 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym rolników, ubezpieczenie „rolnicze” ustaje dopiero z końcem
kwartału, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu. Re-
gulacja ta, przeniesiona na użytek rozpoznawanej sprawy, oznacza, że ponieważ
wnioskodawca miał obowiązek płacenia składek na ubezpieczenie rolnicze od 1 do 9
stycznia 2001 r., to obowiązek ich płacenia trwał aż do 31 marca 2001 r., czyli do
końca kwartału, w którym „ustała okoliczność uzasadniająca podleganie ubezpiecze-
niu” społecznemu rolników, czyli przyznanie wnioskodawcy, począwszy od dnia 10
stycznia 2001 r., zasiłku dla bezrobotnych.
W podsumowaniu przedstawionych wywodów należy zatem stwierdzić, że de-
cyzja rolniczego organu rentowego, ustalająca podleganie wnioskodawcy ubezpie-
czeniu społecznemu rolników i obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie spo-
łeczne od 15 lutego 1998 r. do 31 grudnia 1999 r. oraz od 1 stycznia do 31 marca
2001 r., jest zgodna z prawem. Sąd Apelacyjny miał zatem podstawę do zmiany wy-
roku Sądu Okręgowego, który w wyroku z dnia 2 października 2002 r. uznał, że w
tych okresach wnioskodawca nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Wbrew zapatrywaniu skarżącego, Sąd Apelacyjny nie naruszył podanych w kasacji
przepisów prawa materialnego. Nie doszło bowiem do dwukrotnego obciążenia go w
tym samym czasie obowiązkiem płacenia składek na ubezpieczenie społeczne. De-
cyzja rolniczego organu rentowego nie dotyczy przecież okresów, w których podlegał
6
on ubezpieczeniu pracowniczemu, pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz
zasiłek dla bezrobotnych.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako niezawierającą uspra-
wiedliwionych podstaw (art. 39312
k.p.c.).
========================================