Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 stycznia 2005 r.
II UK 122/04
Urlop bezpłatny udzielony nauczycielowi przez szkołę na pełnienie z wy-
boru funkcji burmistrza lub jego zastępcy nie podlega na podstawie art. 1741
§
2 k.p. wliczeniu do okresu pracy w szczególnym charakterze nauczyciela, wa-
runkującego uprawnienie do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 88 ust.
1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.). To samo dotyczy okresu odbywania wojsko-
wego przeszkolenia studentów zgodnie z § 4 uchwały Nr 135 Rady Ministrów z
dnia 31 maja 1974 r. w sprawie szczególnych uprawnień osób objętych szkole-
niem wojskowym studentów (M.P. Nr 22, poz. 128).
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 stycznia 2005 r.
sprawy z wniosku Henryka J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w W. o prawo do emerytury, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 4 lutego 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, po roz-
poznaniu sprawy z wniosku Henryka J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W., wyrokiem z dnia 4 lutego 2004 r. [...] oddalił apelację wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we
Wrocławiu z dnia 6 listopada 2001 r. [...], oddalającego odwołanie ubezpieczonego
od decyzji organu rentowego z dnia 2 października 2000 r., na podstawie której od-
mówiono mu ustalenia prawa do nauczycielskiej emerytury z powodu nieposiadania
20-letniego okresu pracy w charakterze nauczyciela.
2
W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny przejął jako własne ustale-
nia faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej instancji, za wyjątkiem ustale-
nia dotyczącego okresu ostatniego zatrudnienia wnioskodawcy, które dotyczyło
okresu od dnia 9 października 1999 r. do dnia 23 czerwca 2000 r., a nie - jak przyjął
Sąd pierwszej instancji - od dnia 9 października 1999 r. do dnia 23 marca 2000 r.
Sąd Apelacyjny podzielił natomiast prawną kwalifikację tych ustaleń.
Wnioskodawca, urodzony w dniu 7 sierpnia 1950 r., wniosek o emeryturę zło-
żył w dniu 26 czerwca 2000 r., wskazując staż ubezpieczeniowy wynoszący 26 lat, 3
miesiące i 12 dni okresów składkowych oraz 4 lata, 2 miesiące i 21 dni okresów nie-
składkowych. Pracę nauczycielską wykonywał przez 16 lat, 11 miesięcy i 24 dni w
Zespole Szkół Zawodowych w S. jako nauczyciel fizyki, a według świadectwa pracy
stosunek pracy „ustał w trybie art. 23 ustawy - Karta Nauczyciela w wyniku przejścia
na emeryturę”. W okresie od dnia 8 czerwca 1990 r. do dnia 29 października 1998 r.
wnioskodawca był w Urzędzie Miasta i Gminy w T. zatrudniony na stanowisku za-
stępcy burmistrza, a następnie burmistrza. Stosunek pracy został nawiązany na pod-
stawie wyboru i rozwiązał się z upływem kadencji wskutek wygaśnięcia mandatu.
Jako burmistrz wnioskodawca od przejęcia szkół z dniem 1 stycznia 1993 r. przez
samorząd terytorialny sprawował nadzór nad działalnością szkół oraz innych placó-
wek oświatowych w zakresie spraw finansowych i administracyjnych. W tym czasie
powód korzystał w Zespole Szkół Zawodowych w S. z bezpłatnego urlopu.
Prawo do emerytury przewidzianej w art. 88 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 26 stycz-
nia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze
zm.) jest uzależnione od równoczesnego spełnienia przez nauczyciela trzech warun-
ków: posiadania 30-letniego okresu zatrudnienia, posiadania w ogólnym stażu co
najmniej 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze oraz rozwiązania
stosunku pracy na swój wniosek lub w okolicznościach wskazanych w art. 20 ust. 1,
6 i 7 Karty. Poza sporem pozostaje, że wnioskodawca spełnił pierwszą i trzecią z
wyżej wymienionych przesłanek. Jeśli chodzi zaś o udowodnienie posiadania 20 lat
pracy w charakterze nauczyciela, to w ocenie Sądu warunek ten nie został spełniony.
Pracownik samorządowy, zatrudniony na stanowisku burmistrza nie należy bowiem
do osób wskazanych w art. 91a i 91b ustawy - Karta Nauczyciela, albowiem urząd
miasta (gminy) nie jest urzędem administracji rządowej, a sprawowany nadzór nad
szkołami nie stanowi nadzoru pedagogicznego. Zauważyć również należy, że zaj-
mowane przez wnioskodawcę stanowisko burmistrza nie wymagało kwalifikacji pe-
3
dagogicznych. Zdaniem Sądu nie może jako okres pracy w szczególnym charakterze
zostać również potraktowany okres wojskowego przeszkolenia wnioskodawcy, które
przypadało od dnia 4 grudnia 1973 r. do dnia 23 czerwca 1974 r., albowiem w tym
czasie nie wykonywał on czynności związanych z pracą nauczycielską. Nie zmienia
to jednak faktu, że okres wojskowego przeszkolenia należy uwzględnić jako okres
składkowy.
Kasację od całości powyższego wyroku wniósł ubezpieczony, zarzucając na-
ruszenie prawa materialnego - art. 88 i art. 91c ustawy - Karta Nauczyciela w
związku z art. 1741
§ 2 k.p., wyrażające się w uznaniu, że „wynikająca z ww. przepi-
sów wliczalność dotyczy uprawnień należnych w sferze prawa pracy, a nie odnosi się
do warunków nabywania prawa do emerytury, podczas gdy prawidłowa wykładnia
powyższych przepisów prowadzi do wniosku, iż uprawnienia pracownicze objęte
przepisem art. 1741
§ 2 k.p. obejmują przede wszystkim prawo do wcześniejszej
emerytury, tzw. emerytury bez względu na wiek.” Ponadto zarzucił on naruszenie § 4
uchwały nr 135 Rady Ministrów z 31 maja 1974 r. w sprawie szczegółowych upraw-
nień osób objętych szkoleniem wojskowym studentów (M.P. Nr 22, poz. 128) na
skutek przyjęcia, że przepis ten nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, podczas
gdy prawidłowa jego wykładnia z uwzględnieniem zasady ochrony i respektowania
praw słusznie nabytych nakazuje stosować go w niej. Na tej podstawie skarżący do-
magał się zmiany kwestionowanego orzeczenia, względnie jego uchylenia i przeka-
zania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja podlega oddaleniu, ponieważ nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Istota sporu sprowadza się w zasadzie do odpowiedzi na pytanie, czy okres pracy na
stanowisku burmistrza lub jego zastępcy, jak również okres odbywania wojskowego
przeszkolenia studentów może być - wskutek przyjęcia swoistej fikcji prawnej -
uznany za okres pracy nauczycielskiej w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Bezsporne było, że wnioskodawca udowodnił 16 lat, 11 miesięcy i 24 dni pracy w
zawodzie nauczyciela. Nie uwzględniono mu natomiast okresu od dnia 8 czerwca
1990 r. do dnia 29 października 1998 r., w którym wnioskodawca był zatrudniony
jako zastępca burmistrza, a następnie burmistrz Miasta i Gminy T. oraz okresu wojs-
kowego przeszkolenia studentów od dnia 4 lipca 1973 r. do dnia 23 czerwca 1974 r.
4
Już na wstępie zauważyć trzeba, że uprawnienie do przejścia na emeryturę w
obniżonym wieku nie przysługuje wyłącznie tej grupie zawodowej. Przewidziane jest
ono również dla innych grup zawodowych, wskazanych w art. 32 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Wspólną cechą tych regulacji
jest uzależnienie nabycia prawa do wcześniejszego świadczenia od wykonywania
określonego rodzaju pracy przez czas wskazany w ustawie. Ustawodawca nie na-
wiązuje zatem do miejsca zatrudnienia, ale do jego charakteru. Oznacza to, że w
przypadku nauczyciela, powinien on wykazać dwudziestoletni okres pracy, w okresie
którego wykonywał obowiązki, o których mowa w art. 6 Karty Nauczyciela, a w
szczególności zadania dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze związane z powie-
rzonym mu stanowiskiem nauczyciela. Tymczasem wnioskodawca był zatrudniony
jako zastępca burmistrza, a następnie burmistrz. Rodzaj pracy wykonywanej przez
wnioskodawcę nie pozwala na przyjęcie, że w zakresie jego obowiązków mieściły się
pozostałe czynności, o których mowa w art. 6 Karty Nauczyciela. Okoliczność spra-
wowania przez niego (jako burmistrza) nadzoru nad działalnością szkół i placówek
oświatowych po ich przejęciu przez samorząd terytorialny nie zmienia faktu, że nie
wykonywał on pracy nauczycielskiej w rozumieniu Karty Nauczyciela. Chybiona jest
również argumentacja ubezpieczonego, że w okresie sprawowania urzędu zastępcy
burmistrza, a następnie burmistrza, pozostawał na urlopie bezpłatnym u dotychcza-
sowego pracodawcy, co zgodnie z art. 1741
§ 2 k.p. podlega wliczeniu do okresu
pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.
W trakcie wykonywania pracowniczego zatrudnienia mamy zatem do czynienia z
równoległym istnieniem dwóch stosunków prawnych: stosunku pracy oraz stosunku
ubezpieczenia społecznego, które wprawdzie są ze sobą funkcjonalnie powiązane,
lecz podlegają reżimowi dwóch różnych gałęzi prawa, to znaczy prawa pracy i prawa
ubezpieczeń społecznych. Treść art. 1741
§ 2 k.p. ma zatem znaczenie wyłącznie dla
oceny uprawnień pracownika wobec pracodawcy, a więc związanych z istnieniem
stosunku pracy, albowiem ustawodawca nie użył tam wyrażenia „od którego zależą
uprawnienia emerytalne”, które mogłoby wskazywać na konieczność uwzględnienia
takiego okresu przy ustalaniu uprawnień do świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecz-
nych, ale wyraźnie wskazał na uprawnienia pracownicze wobec dotychczasowego
pracodawcy. Rozszerzenie zakresu stosowania niniejszej normy prawnej na przy-
padki związane z ustalaniem prawa do wcześniejszej emerytury jest zatem nieuza-
5
sadnione. Już na marginesie wskazać trzeba, że uprawnienie do wcześniejszej eme-
rytury jest swoistym przywilejem przysługującym osobom, które przez określony czas
wykonywały pracę w tzw. szczególnych warunkach lub charakterze. Uznanie pracy
burmistrza za tego typu pracę wymagałoby zatem bezpośredniej regulacji ustawowej,
której w tym przypadku nie ma.
Podobny problem dotyczy uznania okresu studenckiego przeszkolenia wojsko-
wego, na co prawidłowo wskazał w uzasadnieniu Sąd Apelacyjny. Kasacyjny zarzut
naruszenia § 4 uchwały nr 135 Rady Ministrów z 31 maja 1974 r. w sprawie szcze-
gółowych uprawnień osób objętych szkoleniem wojskowym studentów nie jest uza-
sadniony, albowiem uchwała ta utraciła moc w dniu 1 września 1979 r., a organ ren-
towy wydaje decyzję biorąc pod uwagę stan prawny obowiązujący w dniu jej wyda-
nia. Dlatego zastosowanie znajdował w tym przypadku art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, zgodnie z którym okres odbywania czynnej służby wojskowej w Wojsku Pol-
skim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby stanowią
okresy składkowe. Norma ta nakazuje zatem okres przeszkolenia wojskowego po
studiach uwzględniać jedynie w ogólnym stażu emerytalnym jako okres składkowy,
ale nie jako okres pracy w szczególnym charakterze nauczyciela.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.
========================================