Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 stycznia 2005 r.
II PK 179/04
1. Do trybu skierowania nauczyciela na badania lekarskie na podstawie
art. 23 ust. 4 pkt 2 i art. 23 ust. 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Na-
uczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) ma zastoso-
wanie rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996
r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilak-
tycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawa-
nych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.).
2. Podstawę rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym
na podstawie mianowania określoną w art. 23 ust. 5 zdanie drugie Karty Nau-
czyciela stanowi dwukrotne nieusprawiedliwione niezgłoszenie się na badania
lekarskie, a nie odmowa przyjęcia przez nauczyciela skierowania na badania.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 stycznia 2005 r.
sprawy z powództwa Haliny W. przeciwko Zespołowi Szkół Specjalnych [...] w G. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 16
marca 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni do ponowne-
go rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Halina W. w pozwie z dnia 26 kwietnia 2002 r. wniosła przeciwko
pozwanemu Zespołowi Szkół Specjalnych [...] w G. o uznanie wypowiedzenia umowy
o pracę za bezskuteczne, a jeżeli umowa o pracę rozwiąże się wniosła o przywróce-
2
nie do pracy oraz o zasądzenie na jej rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy wraz z kosztami procesu. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że
rozwiązanie z nią umowy o pracę jako z nauczycielem mianowanym narusza prze-
pisy prawa oraz jest formą szykany. Dwie godziny przed wręczeniem powódce pisma
o rozwiązaniu umowy o pracę dyrektor pozwanej szkoły wręczyła jej naganę z tej
samej przyczyny. Powódka miała zaświadczenie z dnia 11 marca 2002 r. o zdolności
do pracy i nigdy nie odmówiła poddania się kontrolnemu badaniu lekarskiemu. Po-
zwany nie może kierować powódki na takie badania po to, żeby ją poniżać i narażać
na szwank jej dobre imię.
Pozwany Zespół Szkół Specjalnych [...] w G. w odpowiedzi na pozew wniósł o
oddalenie powództwa. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany podniósł, że
rozwiązanie z powódką umowy o pracę nie ma charakteru szykany. Zaszły natomiast
okoliczności uzasadniające skierowanie powódki na badanie w celu stwierdzenia
posiadania psychofizycznych zdolności do pracy w zawodzie pedagoga specjalnego.
Zachowanie powódki świadczyło „o niewydolności w zakresie funkcjonowania w sys-
temie stosunków międzyludzkich”.
Wyrokiem z dnia 12 września 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku oddalił powództwo. Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie oparł na
następujących ustaleniach i wnioskach. Powódka była zatrudniona u pozwanego w
Zespole Szkół Specjalnych [...] w G. na podstawie umowy o pracę na czas nieokre-
ślony od dnia 1 września 2000 r. jako nauczyciel praktycznej nauki zawodu. Powód-
ka była nauczycielem mianowanym. Przebywała na zwolnieniu lekarskim od dnia 17
lutego 2002 r. do dnia 28 lutego 2002 r., oraz od dnia 1 marca 2002 r. do dnia 7
marca 2002 r. W dniu 8 marca 2002 r. powódka stawiła się do pracy posiadając
zaświadczenie lekarskie od lekarza chorób wewnętrznych, że leczy się z powodu
choroby wieńcowej, nieżytu żołądka i infekcji dróg oddechowych, ale jest zdolna do
pracy. Ponieważ powódka przebywała na zwolnieniach lekarskich z przerwami od
listopada 2001 r. dyrektor strony pozwanej zdecydowała o skierowaniu powódki na
kontrolne badanie lekarskie po jej powrocie do pracy. Strona pozwana chciała rów-
nież, aby powódka przeprowadziła badanie psychofizyczne z uwzględnieniem zdol-
ności do wykonywania zawodu pedagoga specjalisty, gdyż z powodu licznych uwag
rodziców oraz kadry nauczycielskiej do pracy powódki pozwana uważała, że być
może powódka straciła zdolność do pracy jako nauczyciel. Powódka w dniu 8 marca
2002 r. po powrocie do szkoły ze zwolnienia lekarskiego nie chciała się stawić na
3
polecenie dyrektora do jego gabinetu i przyjąć przygotowanego dla niej skierowania
na badania lekarskie. Unikała kontaktu z dyrektorem pozwanego, nie przychodziła na
jej wezwania proszona przez inne nauczycielki. By móc skontaktować się z powódką
dyrektor musiała wraz ze swoim zastępcą udać się na lekcję prowadzoną przez po-
wódkę. Po wywołaniu powódki z prowadzonej przez nią lekcji dyrektor wręczyła po-
wódce skierowanie na badania lekarskie, informując ją jednocześnie, że chciałaby
aby powódka zrobiła kompleksowe badanie wraz z badaniem psychofizycznym.
Powódka udała się w dniu 8 marca 2002 r. do poradni medycyny pracy, gdzie kaza-
no jej przyjść w poniedziałek w dniu 11 marca 2002 r., aby mógł ją przebadać laryn-
golog. Tego dnia do poradni medycyny pracy dzwoniła również dyrektor pozwanego i
prosiła lekarza, który miał powódce wystawić stosowne zaświadczenie, aby przepro-
wadzono również badania psychofizyczne pod kątem zdolności do wykonywania
zawodu. Powódka uzyskała jednak w dniu 11 marca 2002 r. zaświadczenie lekarskie
od innego lekarza, który nie wiedział o prośbie dyrektora pozwanej i konieczności
przeprowadzenia dodatkowych badań. W poniedziałek w dniu 11 marca 2002 r. po-
wódka otrzymała zaświadczenie lekarskie o zdolności do podjęcia pracy z poradni
medycyny pracy po przebadaniu przez lekarza laryngologa. Powódka przedmiotowe
zaświadczenie lekarskie przedstawiła dyrektor pozwanej dopiero w dniu 14 marca
2002 r. w obecności wicedyrektora szkoły i przewodniczącej koła ZNP. Dyrektor po-
zwanego poinformowała powódkę, że z powodu nieprzeprowadzenia przez nią do-
datkowych badań, o które prosiła dyrektor pozwanego, to znaczy badań psychofi-
zycznych o zdolności do pracy i jej stanie zdrowia, jeszcze raz kieruje ją na komplek-
sowe badania lekarskie. Powódka odmówiła przyjęcia kolejnego skierowania na
badanie lekarskie gdyż oświadczyła, że te badania, które wykonała są, zupełnie wy-
starczające, posiada zaświadczenie o zdolności do pracy i nie będzie wykonywała
innych badań. Powódka przebywała następnie na zwolnieniu lekarskim od dnia 18
marca 2002 r. do dnia 12 kwietnia 2002 r. Po powrocie ze zwolnienia lekarskiego
dyrektor ponownie wezwała powódkę i próbowała wręczyć jej skierowanie na kon-
trolne badania lekarskie, a powódka po raz drugi odmówiła przyjęcia skierowania ze
względu na posiadanie aktualnego zaświadczenia o zdolności do pracy na stanowi-
sku nauczycielki. Tego samego dnia wręczono powódce naganę, a następnie pismo
- rozwiązanie umowy o pracę z dniem 30 kwietnia 2002 r. z powodu dwukrotnego
nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się na kontrolne badania lekarskie. Pozwany
Zespół Szkół Specjalnych [...] w G. odwołał się od zaświadczenia powódki o zdolno-
4
ści do podjęcia pracy do Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, jednakże po-
wódka nie stawiła się na badanie, gdyż nie odbierała korespondencji. Sąd Rejonowy
wskazał, że zgodnie z art. 23 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) rozwiązanie
stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania może na-
stąpić w razie nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badania okre-
sowe lub kontrolne z końcem miesiąca, w którym dyrektor otrzyma o tym informację,
z zastrzeżeniem ust. 5. Zgodnie z ust. 5 tego przepisu dyrektor szkoły może skiero-
wać nauczyciela mianowanego na badania okresowe lub kontrolne z własnej inicja-
tywy w każdym czasie. W przypadku dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgło-
szenia się nauczyciela na badanie, ust. 4 pkt 2 stosuje się odpowiednio. Przepis nie
wskazuje żadnych przesłanek ani okoliczności, w przypadku których dyrektor szkoły
miałby skierować z własnej inicjatywy nauczyciela na badanie. Literalne brzmienie
tego przepisu pozwala dyrektorowi na skierowanie nauczyciela na kontrolne badania
lekarskie wtedy, gdy uzna to za zasadne, czyli w każdym czasie i okolicznościach.
Decyzja ta pozostaje w gestii dyrektora szkoły, ale tylko co do skierowania nauczy-
ciela na badania, a nie co do zdolności do wykonywania przez niego zawodu. Z tego
względu trudno było podzielić pogląd powódki, że kierowanie jej już po otrzymaniu
zaświadczenia lekarskiego na kolejne badania było formą szykany. Zdaniem Sądu,
samo istnienie w powołanej ustawie wskazanego przepisu wyklucza możliwość
uznania skorzystania z niego przez dyrektora jako szykanowania pracownika. Należy
rozróżnić - zdaniem Sądu - uznanie nauczyciela za niezdolnego do wykonywania
zawodu, od skierowania go na badania lekarskie. Nikt nie twierdził, że powódka
utraciła zdolność do wykonywania zawodu nauczyciela specjalisty, gdyż nikt w
szkole nie posiadał takich wiadomości specjalnych. Dyrektor szkoły chciała jedynie,
aby powódka została przebadana pod kątem psychofizycznym, do czego miała pełne
prawo, a nawet obowiązek jako kierownik placówki. Zachowanie powódki w pozwa-
nej szkole, jak wskazali przesłuchiwani w trakcie procesu świadkowie, uzasadniało
podjęcie przez dyrektora szkoły decyzji o skierowaniu powódki na badania. Zdaniem
Sądu Rejonowego nie ma jednak znaczenia oraz nie może podlegać badaniu przez
sąd, czy były przesłanki do skierowania powódki na badania lekarskie. Zarówno treść
wskazanego wyżej przepisu, jak i jego cel wykluczają ingerencję w samodzielną
decyzję dyrektora szkoły. Badanie zasadności podjętej przez dyrektora szkoły decyzji
o skierowaniu na badania lekarskie prowadziłoby - zdaniem Sądu - do podważania
5
prawa dyrektora do korzystania z ustawowego prawa zagwarantowanego w Karcie
Nauczyciela. Dyrektor szkoły jako jej przedstawiciel na zewnątrz, przełożony służbo-
wy wszystkich pracowników oraz przewodniczący rady pedagogicznej jest odpowie-
dzialny jednoosobowo za realizację zadań szkoły, w związku z czym wyposażony
jest w Karcie Nauczyciela w szereg uprawnień umożliwiających mu wykonywanie
tych zadań. Jednym z takich uprawnień jest samodzielna i niczym nieskrępowana
decyzja o kierowaniu danego nauczyciela na kontrolne badania lekarskie. Uprawnie-
nie to podlega ocenie sądu tylko w zakresie prawidłowości jego zastosowania, a nie
celowości, gdyż to pozostaje w gestii dyrektora. Sąd nie może badać zasadności kie-
rowania nauczyciela na badania lekarskie, gdyż musiałby w takim przypadku zasię-
gnąć wiadomości specjalnych i przeprowadzić dowód z opinii biegłego sądowego z
zakresu medycyny. Nie ma również - zdaniem Sądu Rejonowego - znaczenia fakt
posiadania przez powódkę zaświadczenia lekarskiego wystawionego jej w dniu 11
marca 2002 r. Powódka doskonale wiedziała, że pozwana chce, aby wykonała do-
datkowe badania psychologiczne. Zdaniem Sądu, nawet gdyby dyrektor szkoły kie-
rowała powódkę nawet co dwa dni na badania lekarskie, miałaby do tego prawo na
podstawie powołanego wyżej przepisu. Strona pozwana próbowała zakwestionować
w sposób przewidziany przepisami prawa wydane powódce w dniu 11 marca 2002 r.
zaświadczenie lekarskie, jednak powódka nie stawiła się na wezwanie Wojewódz-
kiego Ośrodka Medycyny Pracy.
W apelacji powódka zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w całości zarzucając
mu naruszenie przepisu art. 23 ust. 5 w związku z ust. 4 pkt 2 Karty Nauczyciela,
naruszenie przepisów art. 217 oraz 328 k.p.c., a także sprzeczność istotnych ustaleń
Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Powódka wniosła o
zmianę zaskarżonego wyroku i przywrócenie jej do pracy na poprzednich warunkach
oraz o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz wynagrodzenia za pozostały ustawowy
okres wypowiedzenia i za czas pozostawania bez pracy, a nadto o zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję. W uzasadnieniu skarżąca
wskazała, iż do zastosowania w sprawie powołanego przepisu Karty Nauczyciela nie
było dostatecznych podstaw z uwagi na brak spełnienia przesłanki dwukrotnego nie-
usprawiedliwionego niezgłoszenia się powódki na badania kontrolne. Sąd nadał
zwrotom „badania kontrolne" i „inicjatywie dyrektora szkoły", o których mowa w tym
przepisie, w istocie dowolne znaczenie. Sąd w szczególności nie wskazał podstawy
prawnej, w oparciu o którą przyjął, że dyrektor szkoły jest uprawniony do wskazania
6
lekarzowi dokonującemu badania kontrolnego nauczyciela, zakresu badań. Przepis
nie wymaga, aby badania dokonywał lekarz imiennie wybrany przez dyrektora
szkoły, a jedynie żeby był to lekarz ze specjalizacją z zakresu medycyny pracy. Oko-
liczność, że pozwana zakwestionowała treść zaświadczenia uzyskanego przez po-
wódkę oznacza, że tym samym uznała, że powódka poddana została badaniu lekar-
skiemu i wobec tego zgłosiła się na badania kontrolne. Przepis art. 3 ust. 5 Karty Na-
uczyciela nie wprowadza pojęcia „rozszerzonego badania kontrolnego", czy też ba-
dania kontrolnego połączonego z badaniem psychofizycznym bądź psychologicz-
nym. Zdaniem skarżącej jest oczywiste, że każde badanie kontrolne nauczyciela
obejmuje także badanie jego zdolności psychofizycznych. Ponadto skarżąca argu-
mentowała, iż wbrew ustaleniom Sądu Rejonowego nie kwestionowała uprawnień
dyrektora do kierowania jej na badanie lekarskie, a wprost przeciwnie, zastosowała
się do niego ponieważ bezsporne jest, że natychmiast w dniu 8 marca 2002 r. udała
się do lekarza celem poddania się badaniom. Ponadto - zdaniem skarżącej - sposób
postępowania dyrektora, polegający na przerwaniu lekcji prowadzonej przez powód-
kę w celu powiadomienia jej o konieczności natychmiastowego poddania się badaniu
lekarskiemu, wskazuje na przekroczenie uprawnień i szykanowanie powódki. Według
skarżącej, w dniu ostatniej rozprawy, powódka także przedstawiła zaświadczenie
lekarskie potwierdzające, że jest zdolna do pracy, co wskazuje, że dyrektor szkoły
„na siłę" usiłowała podważyć stan zdrowia powódki. Kontaktowała się nawet osobi-
ście z lekarzem S. z WOMP, którego ukierunkowywała, co jest niedopuszczalne. Sąd
nie wyjaśnił także, ile razy ostatecznie powódka była kierowana na badanie lekarskie
przez dyrektor I.D.
Wyrokiem z dnia 16 marca 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Gdańsku od-
dalił apelację. Zdaniem Sądu apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z
normą § 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996
r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej
opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów
przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332) badanie profilaktyczne
przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Skiero-
wanie, o którym mowa w ust. 1, powinno zawierać: 1) określenie rodzaju badania
profilaktycznego, jakie ma być wykonane, 2) w przypadku osób przyjmowanych do
pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stano-
wiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca
7
może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpo-
wiadającej potrzebom zakładu, 3) w przypadku pracowników - określenie stanowiska
pracy, na którym pracownik jest zatrudniony, 4) informacje o występowaniu na sta-
nowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt 2 i 3, czynników szkodliwych
dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czyn-
ników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. Natomiast sa-
moistne znaczenie prawne, wynikające z ratio legis Karty Nauczyciela, należy nadać
normie art. 23 ust. 5 Karty Nauczyciela. Należy bowiem mieć na względzie, że nau-
czyciel, zwłaszcza w szkole specjalnej, ze względu na jej specyficzny charakter
podlega szczególnie surowej ocenie z punktu widzenia zdolności psychologicznych i
psychofizycznych. Daje temu wyraz także preambuła Karty Nauczyciela. Brzmienie
przywołanej normy Karty Nauczyciela wskazuje zatem jednoznacznie, że to dyrektor
szkoły podejmuje samodzielnie decyzję o skierowaniu nauczyciela na badania lekar-
skie. Do istotnych elementów skierowania należeć będzie w szczególności określe-
nie rodzaju i zakresu badania. Zatem dyrektor szkoły miał prawo, a nawet obowiązek
egzekwowania od nauczyciela zaświadczenia o zdolności do pracy wydanego po
przeprowadzeniu badań w oczekiwanym przez dyrektora zakresie. Jakkolwiek kom-
petencja dyrektora nie obejmuje wyboru osoby lekarza, to dyrektor kierując nauczy-
ciela na badania w określonych okolicznościach realizacji przez nauczyciela obo-
wiązków, miał kompetencję odmowy uwzględnienia badań rutynowych, a taka sytua-
cja miała miejsce w okolicznościach niniejszej sprawy. Zgodnie z tezą wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 11 maja 1999 r., I PKN 681/99 (OSNAPiUS 2000 nr 14, poz.
541), „nauczyciel nie może żądać na podstawie art. 189 KPC ustalenia przez sąd, że
został bezpodstawnie skierowany na badania przez komisję lekarską lub zawieszony
w pełnieniu obowiązków." Skierowanie na badania lekarskie nie może być zupełnie
dowolne, nie potwierdzone okolicznościami konkretnego przypadku. Wyjątek od za-
sady ustalonej treścią normy art. 23 ust. 5 Karty Nauczyciela mógłby mieć miejsce w
przypadku opisanym w art. 8 Kodeksu pracy, który stanowi, iż „nie można czynić ze
swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przezna-
czeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub
zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z
ochrony." W nadal aktualnym orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 16 października
1990 r., III PRN 48/90 (PiZS 1991 nr 2, poz. 71), wyrażono pogląd: „przepis art. 23
ust. 3 Karty Nauczyciela wyposaża właściwy organ administracji szkolnej w prawo
8
podejmowania decyzji na podstawie swobodnego uznania, które jednak nie jest
uznaniem dowolnym i nieograniczonym (arbitralnym). Czynienie użytku z przyzna-
nych kompetencji przez organ administracji szkolnej musi odpowiadać celowi i prze-
słankom wskazanym w tym przepisie. Jest zatem możliwe, gdy istnieje uzasadniona
podstawa dla przekonania, że nauczyciel może być trwale niezdolny do pracy w peł-
nym wymiarze zajęć na zajmowanym stanowisku. Stanowisko, że organ administracji
szkolnej jest nieskrępowany w zakresie kierowania nauczyciela na badania KIZ, jest
nieuzasadnione. Jest to bowiem sprzeczne z ratio legis przepisu art. 23 Karty Nau-
czyciela. Ponadto przy takim założeniu przepis ten łatwo może stać się środkiem
zwalniania politycznie niewygodnych nauczycieli, czy też po prostu ich szykanowa-
nia." W ocenie Sądu Okręgowego powódka jednak nie udowodniła, że zachowanie
pozwanego nosiło znamiona szykany. Zdaniem Sądu, zaświadczenie uzyskane
przez powódkę po przeprowadzeniu rutynowych badań z dnia 11 marca 2002 r. nie
spełniało oczekiwań pracodawcy, który zmierzał do wegzekwowania badań komplek-
sowych i w takiej sytuacji jak najbardziej uzasadnione było wystawienie powódce w
dniu 14 marca 2002 r. powtórnego skierowania na wykonanie badań komplekso-
wych, którego to skierowania powódka nie przyjęła. Sąd Okręgowy nie podzielił za-
rzutu powódki, że zarówno pierwsze skierowania na badania, jak i drugie z dnia 14
marca 2002 r. nosiły znamiona szykany. Zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporzą-
dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r., o ile praca jest
wykonywana w niekorzystnych czynnikach psychospołecznych, zagrożeniu wynika-
jącym ze stałego dużego dopływu informacji i gotowości do odpowiedzi, w przypadku
badań lekarskich okresowych przeprowadza się badania ogólne, ze zwróceniem
uwagi na stan psychiczny, wskazane jest korzystanie przez lekarza z konsultacji
psychologicznej w przypadku oceny. że wykonywanie pracy może powodować nara-
żenie życia własnego lub innych. Zakres badań i ich interpretacja przez psychologa
powinna być zależna od oceny krytycznej funkcji psychologicznej decydującej o wy-
konywaniu pracy. Zatem zalecenie dyrektora pozwanej szkoły przeprowadzenia ba-
dań kompleksowych nie było pozbawione podstaw prawnych. Nie było też pozbawio-
ne podstaw faktycznych, bowiem na podstawie dowodów zgromadzonych w sprawie
Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 27 września 2001 r. rodzice ucznia nauczanego
przez powódkę indywidualnie wystąpili o zmianę nauczyciela, powołując się na sze-
reg okoliczności dotyczących powódki. Niezależnie od powyższego pozwany wyka-
zał bardzo dużą częstotliwość zwolnień powódki z pracy z powodu chorób. Przywo-
9
łane okoliczności wskazują, że dyrektor pozwanej wysyłając powódkę na badanie
kompleksowe nie dopuścił się nadużycia prawa. W ocenie Sądu Okręgowego, po-
wódka pozostając w przekonaniu, że posiada aktualne i wiążące dla pracodawcy
zaświadczenie o zdolności do pracy z dnia 11 marca 2002 r., lecz wydane niezgod-
nie z oczekiwaniami pracodawcy i odmawiając przyjęcia kolejnego skierowania na
kompleksowe badanie lekarskie w dniu 14 marca 2002 r. spełniła przesłankę sfor-
mułowaną w art. 23 ust. 5 w związku z art. 23 ust. 4 pkt 2 Karty Nauczyciela - nie-
usprawiedliwionego niezgłoszenia się na badanie kontrolne. Trudno bowiem uznać,
że skoro powódka w ogóle odmówiła przyjęcia skierowania na badania to miała wolę
wykonania badań. Kolejne skierowanie na badania kompleksowe pozwany wystawił
powódce w dniu 18 marca 2002 r., lecz z uwagi na niezdolność powódki do pracy
pozwany usiłował wręczyć skierowanie na badania po powrocie powódki do pracy w
dniu 16 kwietnia 2002 r.; powódka po raz drugi odmówiła przyjęcia skierowania. Tym
samym ponownie została spełniona przesłanka nieusprawiedliwionego niezgłoszenia
się na badanie kontrolne, a ponieważ powódka dwukrotnie odmówiła przyjęcia skie-
rowania na badania kontrolne spełniła tym samym przesłankę art. 23 ust. 5 Karty
Nauczyciela dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się na badanie okre-
sowe. W ocenie Sądu Okręgowego powódka nie miała podstaw by odmowę uspra-
wiedliwiać zaświadczeniem uzyskanym w dniu 11 marca 2002 r. bowiem miała świa-
domość, że lekarz przeprowadził badanie rutynowe, nie przeprowadził zaś badań
kompleksowych zgodnie z wymaganiem pracodawcy.
Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu, że odwołanie pozwanego od zaświad-
czenia lekarskiego z dnia 11 marca 2002 r. stanowiło przeszkodę w ponownym skie-
rowaniu powódki na badanie kontrolne. Stanowisko to nie znajduje oparcia w żadnej
normie prawa, w szczególności, ani w treści art. 23 ust. 5 w związku z art. 23 ust. 4
pkt 2 Karty Nauczyciela, ani w przepisach rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pra-
cowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orze-
czeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Kasacja powódki została oparta na zarzucie naruszenia art. 23 ust. 5 Karty
Nauczyciela oraz § 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30
maja 1996 r. (wcześniej już powołanego), a także przepisów art. 328 i 233 k.p.c.
Skarżąca zarzuca, że skierowanie jej na badania lekarskie było poszukiwaniem pre-
tekstu do zwolnienia jej z pracy. Tryb skierowania na badania lekarskie był sprzeczny
10
z przepisami regulującymi przeprowadzanie badań lekarskich pracowników, w
szczególności w przedmiocie zakresu tych badań, który powinien być określony w
skierowaniu, a nie przekazywany drogą telefoniczną do poradni medycyny pracy.
Zdaniem skarżącej nie istniały też merytoryczne powody do skierowania jej na do-
datkowe badania w zakresie zdolności do pracy; nie mogły nią być częstotliwość ani
okres zwolnień lekarskich ponieważ ostatnie zwolnienie trwało niecałe 3 tygodnie i po
nim powódka otrzymała zaświadczenie o zdolności do pracy, ani też sposób pełnie-
nia obowiązków, uzasadniony skargami rodziców dwu uczniów, podczas gdy powód-
ka miała pod opieką 40 uczniów placówki specjalnej, jaką była zatrudniająca ją
szkoła. W ocenie powódki, zaświadczenie, które dostarczyła szkole w następstwie
skierowania na badania lekarskie, było prawidłowe i stwierdzało jej zdolność do
pracy. Powódka nie wiedziała również o tym, że strona pozwana odwołała się od
tego zaświadczenia do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosunki pracy z nominacji cechuje zwiększona stabilizacja zatrudnienia, wy-
nikająca z charakteru pełnionej pracy w związku z wymaganiami kwalifikacyjnymi
potrzebnymi do jej pełnienia. Karta Nauczyciela zawiera w art. 23 wyliczenie przy-
padków, kiedy stosunek pracy z nauczycielem mianowanym ulega rozwiązaniu
(ustęp 1, pkt 1 - 6) oraz wskazuje na przypadki (ustęp 4), kiedy ponadto („może na-
stąpić również") może dojść do rozwiązania tego stosunku. Do tych ostatnich należy
rozwiązanie stosunku pracy na podstawie porozumienia stron oraz w razie nieuspra-
wiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne,
przy czym dyrektor szkoły może skierować nauczyciela mianowanego na badanie
okresowe lub kontrolne z własnej inicjatywy w każdym czasie; w przypadku dwukrot-
nego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na takie badanie, może
nastąpić rozwiązanie stosunku pracy z końcem miesiąca, w którym dyrektor otrzyma
o tym informację. W odniesieniu do tego drugiego przypadku w orzeczeniu z dnia 16
października 1990 r. (powołanym w uzasadnieniu wyroku Sądu drugiej instancji) Sąd
Najwyższy wskazał, że przepis art. 23 ust. 3 Karty Nauczyciela wyposaża właściwy
organ administracji szkolnej w prawo podejmowania decyzji na podstawie swobod-
nego uznania, które jednak nie jest uznaniem dowolnym i nieograniczonym (arbitral-
nym). Czynienie użytku z przyznanych kompetencji przez organ administracji szkol-
11
nej musi odpowiadać celowi i przesłankom wskazanym w tym przepisie. Jest zatem
możliwe, gdy istnieje uzasadniona podstawa dla przekonania, że nauczyciel może
być trwale niezdolny do pracy w pełnym wymiarze zajęć na zajmowanym stanowisku.
Stanowisko, że organ administracji szkolnej jest nieskrępowany w zakresie kierowa-
nia nauczyciela na badania KIZ, jest nieuzasadnione. Jest to bowiem sprzeczne z
ratio legis przepisu art. 23 Karty Nauczyciela. Ponadto przy takim założeniu przepis
ten łatwo może stać się środkiem zwalniania niewygodnych nauczycieli, czy też po
prostu ich szykanowania.
Stanowisko to należy w pełni podzielić. Dla rozwiązania stosunku pracy na
podstawie art. 23 ust. 4 i 5 Karty Nauczyciela wymagane jest uprzednie skierowanie
na badanie okresowe lub kontrolne oraz stwierdzenie faktu co najmniej dwukrotnego
nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie. Powołany przepis
nie określił bliżej trybu skierowania na badanie. Sądy obu instancji przyjęły, że do
trybu skierowania na badania znajdują zastosowanie przepisy rozporządzenia Mini-
stra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia
badań lekarskich pracowników (wyżej już powoływanego). Stanowisko to należy
uznać za trafne. Użyte w art. 23 ust. 4 i 5 Karty Nauczyciela określenie o badaniach
okresowych lub kontrolnych występuje również w jej art. 23 ustęp 1 pkt 3, według
którego stosunek pracy nauczyciela mianowanego ulega rozwiązaniu w razie orze-
czenia przez lekarza przeprowadzającego badania okresowe lub kontrolne o jego
niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy. Wcześniej powołany przepis
odnośnie do trybu przeprowadzania badania odsyłał do badań dokonywanych przez
komisje do spraw inwalidztwa i zatrudnienia; po ich zniesieniu w 1997 r. przeprowa-
dzanie badań należało do lekarzy orzeczników ZUS (tak Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 720/99, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 36). Nowelizacja
Karty Nauczyciela dokonana ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 239)
wyraźnie wskazała, że przeprowadzenie badań należy do lekarza przeprowadzają-
cego badania okresowe lub kontrolne. Przeprowadzanie badań okresowych lub kon-
trolnych pracowników regulują przepisy powołanego rozporządzenia Ministra Zdro-
wia i Opieki Społecznej z 1996 r.; znajduje ono zastosowanie do stosunku pracy na-
uczycieli na podstawie art. 91c Karty Nauczyciela. Bez istnienia wyraźnej podstawy
prawnej nie ma uzasadnienia do jego selektywnego stosowania, bądź też dokony-
wania własnych modyfikacji przewidzianego trybu przeprowadzania badań.
12
Rację ma skarżąca, zarzucając naruszenie art. 23 ust. 5 Karty Nauczyciela.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że przewidziany w powołanym przepisie
skierowanie na badania lekarskie nie wymaga przyjęcia przez nauczyciela w sensie
jego akceptacji. Wystarczy, jeżeli dotrze on do wiadomości nauczyciela. Skierowanie
wynika z uprawnienia dyrektora szkoły, nadanego mu powołanym przepisem. Pod-
stawy do zastosowania konsekwencji wymienionych w zdaniu drugim tego przepisu,
tj. rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem, nie może stanowić odmowa przyjęcia
skierowania przez nauczyciela, lecz wyłącznie fakt dwukrotnego nieusprawiedliwio-
nego niezgłoszenia się na badania. Sądy orzekające nietrafnie utożsamiły odmowę
przyjęcia skierowania na badania z nieusprawiedliwionym niestawiennictwem na
badania. W konsekwencji w okolicznościach sprawy nie można przyjąć, że powódka
dwukrotnie w sposób nieusprawiedliwiony nie zgłosiła się na badanie kontrolne (art.
25 ust. 5 Karty Nauczyciela). Ponadto nie do zaakceptowania, z punktu widzenia
trybu kierowania na badania okresowe, byłoby stanowisko dopuszczające skierowa-
nie na ponowne badanie w czasie, kiedy, wskutek odwołania pracodawcy od pierw-
szego zaświadczenia o stanie zdrowia i zdolności do pracy, pracodawca, nie czeka-
jąc na rezultaty odwołania, ponownie kieruje pracownika na badania.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.
========================================