Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 2 marca 2005 r., III CZP 98/04
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sąd Najwyższy w sprawie postępowania upadłościowego w celu likwidacji
majątku Tadeusza O. – prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą "I." –
Serwisowa Hurtownia Artykułów Spożywczych w R. na skutek zażalenia z dnia 16
lipca 2003 r. "R." sp. z o.o. w S.S. na zarządzenie sędziego-komisarza z dnia 20
maja 2004 r., o zwrocie zgłoszenia wierzytelności przy udziale syndyka masy
upadłości Aleksandra S. po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 2 marca 2005 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy w
Rzeszowie postanowieniem z dnia 15 listopada 2004 r.:
"Czy na zarządzenie sędziego-komisarza o zwrocie zgłoszenia wierzytelności
przysługuje zażalenie?"
podjął uchwałę:
Na zarządzenie sędziego-komisarza o zwrocie zgłoszenia wierzytelności
przysługuje zażalenie.
Uzasadnienie
Zarządzeniem z dnia 20 maja 2004 r. sędzia – komisarz zwrócił zgłoszenie
wierzytelności na podstawie art. 242 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 – dalej: "Pr.u.n.").
Przy rozpoznaniu zażalenia wierzyciela na to zarządzenie Sądowi
Rejonowemu w Rzeszowie nasunęło się zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości. Sąd wskazał, że art. 222 ust. 1 zdanie pierwsze Pr.u.n. przewiduje
zażalenie na postanowienie sądu upadłościowego oraz sędziego-komisarza w
przypadkach wskazanych w ustawie, natomiast art. 242 Pr.u.n. zażalenia nie
przewiduje. Z zestawienia tych przepisów wynika zatem, że zażalenie na
zarządzenie o zwrocie zgłoszenia wierzytelności jest niedopuszczalne, w literaturze
wyrażany jest jednak odmienny pogląd, w ocenie Sądu wątpliwy, wywodzony z art.
394 k.p.c. przez odesłanie zawarte w art. 229 Pr.u.n.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Prawo upadłościowe tzw. procesowe reguluje kwestię dopuszczalności
zażalenia w postępowaniu o ogłoszenie upadłości (art. 33) i w postępowaniu
upadłościowym (art. 222 ust. 1 zdanie pierwsze) w ten sposób, że dopuszcza je na
postanowienia kończące postępowanie w sprawie (dotyczy postępowania o
ogłoszenie upadłości) oraz w wypadkach wskazanych w ustawie (dotyczy obu
postępowań). Przykładowo, przewiduje dopuszczalność zażalenia na
postanowienie sędziego-komisarza w przedmiocie kosztów postępowania
upadłościowego (art. 231), w przedmiocie zwrotu wierzytelności zgłoszonej po
terminie w wypadku niezłożenia zaliczki (art. 235 § 2), na postanowienie sędziego-
komisarza wydane po rozpoznaniu sprzeciwu co do uznania bądź odmowy uznania
wierzytelności (art. 259), na postanowienie sędziego-komisarza w przedmiocie
zmiany lub uzupełnienia listy wierzytelności (art. 261 i 262), w przedmiocie podziału
wierzycieli ze względu na kategorie interesów (art. 278).
Przepisy art. 33 ust. 1 oraz art. 222 ust. 1 Pr.u.n. nie zawierają wyczerpującej
regulacji dopuszczalności zażaleń w postępowaniu upadłościowym (por. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2004 r., III CZP 111/03, OSNC 2005, nr 4, poz.
62). Ich treść jest rezultatem zamiaru ustawodawcy, aby przepisy procesowe prawa
upadłościowego nie normowały wszystkich kwestii samodzielnie i wyczerpująco, a
jedynie kwestie, których nie normuje kodeks postępowania cywilnego.
Przepisami realizującymi wskazane założenie ustawodawcy są m.in. art. 35 i
229 Pr.u.n., które regulują w identyczny sposób wzajemny stosunek przepisów
procesowych prawa upadłościowego i kodeksu postępowania cywilnego; art. 35
dotyczy postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, natomiast art. 229 tzw.
właściwego postępowania upadłościowego. Przepisy te są odpowiednikami art. 68
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. –
Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.), który
odnosił się jednak do obu etapów postępowania upadłościowego.
Przepis art. 229 Pr.u.n. nakazuje odpowiednie stosowanie w postępowaniu
upadłościowym przepisów księgi pierwszej części pierwszej kodeksu postępowania
cywilnego, z wyjątkiem przepisów o zawieszeniu i wznowieniu postępowania.
Stosowanie odpowiednie oznacza uwzględnienie charakteru i celu postępowania
upadłościowego oraz wynikających stąd różnic w stosunku do księgi pierwszej
części pierwszej kodeksu postępowania cywilnego. Kodeks ten ma odpowiednie
zastosowanie w postępowaniu upadłościowym w takim zakresie, w jakim jego
przepisy nie zostały wyłączone przez odmienne unormowanie w prawie
upadłościowym. W tym znaczeniu w postępowaniu upadłościowym mają
odpowiednie zastosowanie przepisy tego kodeksu, a więc również art. 394.
Z przedstawionego unormowania wynika, że art. 33 ust. 1 oraz art. 222 ust. 1
Pr.u.n. mają zastosowanie jedynie do orzeczeń sądu bądź sędziego-komisarza
rozstrzygających kwestie regulowane w prawie upadłościowym, a nie do tych
orzeczeń, których przedmiotem jest kwestia uregulowana w przepisach kodeksu
postępowania cywilnego, stosowanych odpowiednio w postępowaniu
upadłościowym. Te orzeczenia podlegają zaskarżeniu stosownie do art. 394 k.p.c.,
jeżeli należą do kategorii wymienionych w tym przepisie. Takie też stanowisko
utrwalone zostało w orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle przepisów prawa
upadłościowego z 1934 r., w szczególności art. 68 (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 19 listopada 1993 r., II CRN 132/93, "Radca Prawny" 1994, nr
3, s. 57).
Ocena, czy zarządzenie sędziego-komisarza o zwrocie zgłoszenia
wierzytelności nieodpowiadającego art. 239 i 240 Pr.u.n. lub zawierającego inne
braki uniemożliwiające nadanie zgłoszeniu biegu (art. 242 Pr.u.n.) jest specyficzne
tylko dla postępowania upadłościowego, czy też ma charakter ogólny, co
uzasadniałoby uznanie, że dla dopuszczalności zażalenia zastosowanie ma art. 394
§ 1 pkt 1 k.p.c. przez odesłanie wynikające z art. 229 Pr.u.n., wymaga wyjaśnienia
charakteru prawnego zgłoszenia wierzytelności.
Zgodnie z art. 236 Pr.u.n., wierzyciel osobisty upadłego, który chce
uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, powinien – jeżeli niezbędne jest
ustalenie jego wierzytelności – w terminie oznaczonym w postanowieniu o
ogłoszeniu upadłości zgłosić swą wierzytelność sędziemu-komisarzowi.
Uprawnienie takie przysługuje wierzycielowi także wtedy, gdy wierzytelność była
zabezpieczona hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym,
hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze
okrętowym, jednak w takim wypadku – w braku zgłoszenia – wierzytelności będą
umieszczone na liście wierzytelności z urzędu. Wynika z tego, że zgłoszenie
wierzytelności – z wyjątkiem wypadku określonego w art. 236 § 2, art. 237 i 238
Pr.u.n. – jest przesłanką uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym oraz
umieszczenia wierzytelności na liście wierzytelności i uwzględnienia jej w planie
podziału. Z tego względu uznaje się w doktrynie, że zgłoszenie wierzytelności w
postępowaniu upadłościowym stanowi formę jej dochodzenia w postępowaniu
sądowym, zatwierdzenie zaś listy wierzytelności jest orzeczeniem co do istoty
sprawy. Zgłoszenie wierzytelności spełnia więc taką funkcję jak wytoczenie
powództwa w procesie lub zgłoszenie wniosku o wszczęcie postępowania
egzekucyjnego. Przy ocenie charakteru prawnego zgłoszenia wierzytelności nie
można pominąć i tego, że przerywa ono bieg terminu przedawnienia.
Z przedstawionych względów należy uznać, że zarządzenie o zwrocie
zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym nie jest orzeczeniem
charakterystycznym tylko dla tego postępowania, lecz ma charakter ogólniejszy,
brak zatem określenia w art. 242 Pr.u.n., że na takie zarządzenie przysługuje
zażalenie nie oznacza niedopuszczalności tego środka. Oznacza jedynie, że
procesowe prawo upadłościowe kwestii tej nie reguluje, pozostawiając jej
rozwiązanie przepisowi art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c., którego odpowiednie zastosowanie
następuje przez odesłanie zawarte w jego art. 229 Pr.u.n.
Z powyższych przyczyn orzeczono, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).