Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 marca 2005 r.
II PK 240/04
Wypowiedzenie umowy o pracę dokonane po skutecznym cofnięciu
przez pracodawcę wcześniejszego wypowiedzenia skonsultowanego z organi-
zacją związkową musi być poprzedzone konsultacją w trybie art. 38 § 1 k.p.,
nawet wówczas, gdy przyczyna wypowiedzenia pozostaje niezmieniona.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 marca 2005 r. sprawy
z powództwa Jerzego K. przeciwko Telekomunikacji Polskiej SA w O. o przywrócenie
do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia
19 marca 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Po-
znaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2003 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gnieź-
nie przywrócił powoda Jerzego K. do pracy w Telekomunikacji Polskiej SA w O. i od-
dalił powództwo w pozostałym zakresie. Sąd ustalił, że powód był zatrudniony u po-
zwanej jako pracownik serwisu Publicznych Aparatów Samoinkasujących TP Re-
gionu w P. W październiku 2002 r. doszło do restrukturyzacji wydziału przez utwo-
rzenie jednego serwisu w miejsce dotychczas działających czterech sekcji. W obsza-
rze G. w miejsce dwóch stanowisk pracy, które zajmowali powód i Artur E., przewi-
dziano pozostawienie jednego. Bezpośredni przełożony tych pracowników uznał, że
Artur E. bardziej odpowiada jego oczekiwaniom. Opinia ta miała decydujący wpływ
na wybór powoda do zwolnienia. Pismem z dnia 3 marca 2003 r. pracodawca poin-
formował działające u niego związki zawodowe o zamiarze wypowiedzenia umowy o
2
pracę wymienionym w piśmie pracownikom, w tym powodowi, z uwagi na likwidację
stanowisk pracy. Związek zawodowy nie wyraził zgody na rozwiązanie umowy o
pracę z powodem i innymi reprezentowanymi przez ten związek pracownikami. Pi-
smem z dnia 17 marca 2003 r. pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę ze
skutkiem na dzień 30 czerwca 2003 r. podając jako przyczynę wypowiedzenia re-
strukturyzację polegającą na likwidacji stanowiska pracy. Od wypowiedzenia powód
wniósł odwołanie do Sądu Pracy w Gnieźnie. Na podstawie zawartego między stro-
nami porozumienia z dnia 30 czerwca 2003 r. pozwana cofnęła oświadczenie o wy-
powiedzeniu umowy o pracę, a powód wyraził na to zgodę. W związku z tym powód
cofnął pozew i postępowanie w sprawie zostało umorzone postanowieniem Sądu
Rejonowego w Gnieźnie z dnia 19 sierpnia 2003 r. Jednak pismem z dnia 27
czerwca 2003 r. pozwana dokonała ponownego wypowiedzenia umowy o pracę ze
skutkiem na dzień 31 grudnia 2003 r. Pozwana nie przeprowadziła odrębnej konsul-
tacji związkowej, a pismo wypowiadające umowę o pracę miało treść identyczną jak
pismo z dnia 17 marca 2003 r. Oceniając ten stan faktyczny Sąd uznał, że wypowie-
dzenie umowy o pracę zostało dokonane z naruszeniem art. 38 k.p. Pozwana miała
obowiązek przeprowadzić ponowną konsultację związkową, mimo tej samej przyczy-
ny wypowiedzenia co poprzednio. Poprzednia czynność prawna - wypowiedzenie
umowy o pracę - została skutecznie dokonana i skutecznie cofnięta, zatem konsulta-
cja związkowa została już skonsumowana. Ponadto wypowiedzenie umowy o pracę
było nieuzasadnione. Wprawdzie zostało dokonane w ramach redukcji zatrudnienia
na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakła-
du pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.), jednak nie ma
uzasadnienia wybór powoda do zwolnienia. Pozwana miała wybór między dwoma
pracownikami, co do których nie było różnic w zakresie posiadanych kwalifikacji i
oceny pracy. Była natomiast różnica w stażu pracy, który w przypadku powoda był
ponad dwukrotnie dłuższy. Z tych przyczyn Sąd uznał za zasadne żądanie przywró-
cenia do pracy na podstawie art. 45 § 1 k.p.
W apelacji od tego wyroku pozwana zarzuciła, że strony zawarły porozumienie
co do rozwiązania umowy o pracę, zatem nie było potrzeby ponownej konsultacji
związkowej. Ponadto zarzuciła, że nie było podstaw do zastosowania art. 45 § 1 k.p.
i przywrócenia powoda do pracy, lecz w sytuacji, gdy stanowisko powoda zostało
zlikwidowane, należało zastosować przepis art. 45 § 2 k.p.
3
Wyrokiem z dnia 19 marca 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Sąd
Okręgowy nie uwzględnił zarzutu pozwanej, że rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło
na mocy porozumienia stron. Pismo rozwiązujące umowę o pracę nosi nazwę wypo-
wiedzenia i zostało przygotowane przez pracodawcę. Wyrazem jego zakwestiono-
wania przez pracownika jest złożenie pozwu. Ponadto zarzut ten pojawił się dopiero
w środku odwoławczym. Rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło przez złożenie przez
pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu z podaniem skonkretyzowanej przyczy-
ny wypowiedzenia. Konsultacja ze związkiem zawodowym została przeprowadzona
w marcu 2003 r. Nie można podzielić poglądu Sądu Rejonowego, iż między konsul-
tacją a faktycznym wręczeniem wypowiedzenia upłynął zbyt długi okres albo że
zmianie uległa przyczyna wypowiedzenia, jego tryb lub rodzaj wypowiedzenia. Co
prawda, pozwana cofnęła wypowiedzenie dokonane w marcu 2003 r., które niewąt-
pliwie konsultowała z organizacją związkową, jednakże kolejne wypowiedzenie miało
miejsce w czerwcu 2003 r. W ocenie Sądu Okręgowego w okresie trzech miesięcy
nie nastąpiły żadne okoliczności, które można uznać za zmianę trybu, formy lub
przyczyny wypowiedzenia. Wręcz przeciwnie, pismo zawierało dokładnie taką samą
treść. Zgodnie zaś z przyjętym stanowiskiem judykatury i piśmiennictwa tylko wcze-
śniejsze niż konsultacja wypowiedzenie narusza tryb przewidziany w art. 38 k.p. W
analizowanym przypadku podstawą wypowiedzenia są te same przekształcenia,
które wskazane zostały wcześniej jako przyczyna zwolnienia powoda (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 grudnia 1997 r., I PKN 438/97, OSNAPiUS 1998 nr 21, poz.
629). Ponowne zwrócenie się do zakładowej organizacji związkowej jest wymagane
wtedy, gdy pracodawca dokonuje wypowiedzenia umowy po przywróceniu pracow-
nika do pracy z innej przyczyny niż podana poprzednio (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 12 stycznia 1998 r., I PKN 454/97, OSNAPiUS 1998 nr 22, poz. 654). Prawdzi-
wość i konkretność podstawy wypowiedzenia nie budziła wątpliwości Sądu Okręgo-
wego. Pozostawiony pracownik ma kwalifikacje równe posiadanym przez powoda,
jego staż pracy nie jest krótki, zaś wybór pracownika należy do pracodawcy; ograni-
czany jest tylko względami niedyskryminacji i przepisami prawa.
Wyrok ten zaskarżył kasacją powód i opierając kasację na obu podstawach
wymienionych w art. 3931
k.p.c. wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania ewentualnie o jego zmianę i
oddalenie apelacji. Przepisem prawa materialnego, który zdaniem skarżącego został
4
naruszony, jest art. 38 § 1 k.p., a naruszenie to polega na uznaniu wypowiedzenia
umowy o pracę za zgodne z prawem mimo nieprzeprowadzenia konsultacji związko-
wej. Kolejnym naruszonym przepisem jest § 12 ust. 1 układu zbiorowego pracy za-
wierający zakaz wypowiedzenia umowy o pracę, jeżeli są możliwości zatrudnienia
pracownika na innym stanowisku po przekwalifikowaniu. W związku z tym nastąpiło
naruszenie art. 7 ust. 1 ustawy o języku polskim przez przyjęcie, że pismo pozwanej
z dnia 17 marca 2003 r. stanowi przewidzianą w § 12 ust. 1 układu zbiorowego pracy
propozycję szkolenia. W ocenie powoda ze względu na zawarcie w tej propozycji
sformułowań obcojęzycznych nie może być mowy o takim rozumieniu pisma. Sta-
nowi to jednocześnie naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., przez błędne uznanie za ustalo-
ny faktu, że powodowi zaproponowano podjęcie szkolenia.
W uzasadnieniu kasacji powód podniósł, że pozwana złożyła dwa kolejne
oświadczenia woli. Przepisy prawa pracy nie przewidują, że w razie dokonania kolej-
nego wypowiedzenia w krótkim czasie po dokonaniu poprzedniego, pozostaje w
mocy część lub całość czynności podejmowanych przy wykonywaniu pierwszego z
wypowiedzeń. Powołane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku orzeczenia Sądu
Najwyższego nie potwierdzają przyjętej przez Sąd Okręgowy tezy. Z wyroku z dnia
10 marca 1978 r., I PRN 22/78 wynika tylko tyle, że pracodawca nie może dokonać
wypowiedzenia do czasu wyczerpania konsultacji związkowej. W kolejnym wyroku z
dnia 17 grudnia 1997 r., I PKN 438/97, Sąd Najwyższy stwierdził, że ponowne zwró-
cenie się do zakładowej organizacji związkowej wymagane jest w przypadku zmiany
okoliczności. Sąd Najwyższy powołał się w nim na uchwałę z dnia 19 maja 1978 r., V
PZP 6/77, OSNCP 1978 nr 8, poz. 127), stwierdzającą, że upływ czasu dzielący za-
kończenie postępowania przewidzianego w art. 38 k.p. od mającego nastąpić wypo-
wiedzenia pracownikowi przez kierownika zakładu pracy umowy o pracę może uza-
sadniać konieczność ponownego zawiadomienia rady zakładowej o zamiarze wypo-
wiedzenia (z reguły orientacyjnym terminem do uznania takiego upływu czasu jest
termin miesięczny). W dalszej części uzasadnienia kasacji wymienione są inne orze-
czenia Sądu Najwyższego - wyrok z dnia 1 grudnia 1978 r., I PR 84/78 (niepubliko-
wany), wyrok z dnia 7 lipca 1981 r., I PRN 30/81, OSNCP 1981 nr 12, poz. 248) -
prezentujące pogląd o konieczności ponowienia konsultacji w razie znacznego
upływu czasu lub zmiany okoliczności. Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie
kasacji skarżący przedstawił następujące zagadnienie prawne: „czy w każdym przy-
padku ponownego dokonywania wypowiedzenia, w sytuacji gdy przy uprzednio do-
5
konanym wypowiedzeniu, które utraciło moc obowiązującą wskutek jego cofnięcia,
dokonano w sposób właściwy konsultacji określonej w art. 38 k.p., koniecznym jest
ponowne przeprowadzenie konsultacji”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia § 12 układu zbiorowego pracy i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia
7 października 1999 r. o języku polskim (Dz.U. Nr 90, poz. 999 ze zm.) są nietrafione
o tyle, że Sąd Okręgowy w ogóle nie zajmował się kwestią ewentualnego zapropo-
nowania powodowi przez pozwaną innego stanowiska pracy po odbyciu szkolenia.
Można natomiast uznać za uzasadniony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., w tym
sensie, iż ustalenie Sądu Okręgowego, że między konsultacją związkową w marcu
2003 r. a wypowiedzeniem umowy o pracę w czerwcu 2003 r. nie zaszły żadne nowe
okoliczności wymagające ponownej konsultacji, jest dowolne. Sąd ten ograniczył się
bowiem do tego, że pozwana w piśmie wypowiadającym umowę o pracę podała tę
samą przyczynę, co poprzednio i że przyczyna ta była rzeczywista. Pominął nato-
miast fakt, że między konsultacją związkową a dokonaniem wypowiedzenia musiały
wystąpić okoliczności, które spowodowały cofnięcie przez pozwaną wypowiedzenia.
Przyczyną cofnięcia wypowiedzenia mogły być uzgodnienia między stronami, w wy-
niku których zostało podpisane porozumienie. Sąd Okręgowy nie zajął się przyczy-
nami, które doprowadziły do zawarcia porozumienia, a jedynie dokonał analizy jego
treści dochodząc do słusznego wniosku, że nie można go uznać za zgodne oświad-
czenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę za porozumieniem stron w trybie art. 30 §
1 pkt 1 k.p. Innych elementów tego porozumienia nie badał. Są to jednak kwestie
mniej istotne, gdyż przy przyjęciu, że pozwana dokonała wypowiedzenia umowy o
pracę w czerwcu 2003 r., należało uznać to wypowiedzenie za niezgodne z prawem
z powodu braku konsultacji związkowej.
Przepis art. 38 § 1 k.p. wymaga, aby każde wypowiedzenie umowy o pracę
poprzedzała konsultacja związkowa. Nie ma żadnych powodów, aby uznać, że wy-
powiedzenie umowy o pracę dokonane po skutecznym cofnięciu poprzedniego wy-
powiedzenia takiej konsultacji nie wymaga. Treść przepisu nie upoważnia do wnio-
sku, że obowiązek przeprowadzenia konsultacji lub brak takiego obowiązku uzależ-
niony jest od upływu czasu lub zmiany okoliczności. Powołane w uzasadnieniu za-
skarżonego wyroku oraz w kasacji orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczą sytuacji, w
6
której zamiar wypowiedzenia umowy o pracę pracodawca skonsultował z organizacją
związkową, natomiast nie złożył pracownikowi oświadczenia o wypowiedzeniu nie-
zwłocznie, lecz po upływie pewnego czasu. Ponieważ przepis określa jedynie termin
początkowy, w którym pracodawca może złożyć oświadczenie o wypowiedzeniu - po
wyczerpaniu trybu konsultacji - a nie określa terminu końcowego, powstał problem,
czy pracodawca w każdym czasie może dokonać wypowiedzenia z powołaniem się
na uprzednio przeprowadzoną konsultację. W tym zakresie Sąd Najwyższy zajmował
stanowisko, że przyczyny, z jakich pismo wypowiadające umowę o pracę zostało
doręczone po upływie dłuższego czasu i okoliczności jakie wystąpiły między prze-
prowadzeniem konsultacji a doręczeniem pisma, mogą decydować o konieczności
przeprowadzenia ponownej konsultacji. W niniejszej sprawie nie wystąpiła sytuacja,
której dotyczą te orzeczenia. Po konsultacji przeprowadzonej w marcu 2003 r. praco-
dawca niezwłocznie (w tym samym miesiącu) wypowiedział powodowi umowę o
pracę. Ponowne wypowiedzenie umowy o pracę mogło nastąpić tylko po przeprowa-
dzeniu konsultacji związkowej, której nie można uważać za „ponowną konsultację”.
Przepis art. 38 § 1 k.p. stanowi, że o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi
umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie
reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę
uzasadniającą rozwiązanie umowy. Z treści tego przepisu wynika, że najpierw praco-
dawca podejmuje zamiar wypowiedzenia umowy o pracę konkretnemu pracowni-
kowi, a następnie o tym zamiarze zawiadamia organizację związkową. W sytuacji,
gdy po skutecznym cofnięciu wypowiedzenia umowy o pracę pracodawca - uznając,
że przyczyna poprzedniego wypowiedzenia nadal istnieje, zamierza wypowiedzieć
pracownikowi umowę o pracę, to musi o tym zamiarze zawiadomić organizację
związkową. Zacytowany przepis nie zwalnia go od tego obowiązku, gdyż każdy za-
miar wypowiedzenia umowy o pracę musi być skonsultowany niezależnie od przy-
czyny wypowiedzenia. Powoływanie się na tę samą przyczynę, która była przedmio-
tem konsultacji wypowiedzenia skutecznie cofniętego, nie wystarczy do uznania wy-
konania omawianego obowiązku, skoro nowy zamiar powzięty po cofnięciu wypo-
wiedzenia nie był konsultowany. Należy zatem uznać, że wypowiedzenie umowy o
pracę dokonane po skutecznym cofnięciu przez pracodawcę wcześniejszego wypo-
wiedzenia skonsultowanego z organizacją związkową musi być poprzedzone kon-
sultacją w trybie art. 38 § 1 k.p., nawet wówczas, gdy przyczyna wypowiedzenia po-
7
zostaje niezmieniona. Jest to bowiem inne wypowiedzenie podlegające wszystkim
rygorom przewidzianym przepisami prawa, w tym rygorom określonym w art. 38 k.p.
Kwestia obowiązku konsultacji z organizacją związkową innego wypowiedze-
nia, niż skonsultowane poprzednio, była przedmiotem kilku orzeczeń Sądu Najwyż-
szego prezentujących poglądy zbieżne z wyżej przedstawionym stanowiskiem. W
wyroku z dnia 7 lipca 1981 r., I PRN 30/81 (OSNCP 1981 nr 12, poz. 248) Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że, ponowienie trybu konsultacji przewidzianej w art. 38 k.p. jest
konieczne, gdy kierownik zakładu pracy - mimo niezgłoszenia przez radę zakładową
zastrzeżeń co do zamierzonego wypowiedzenia zmieniającego - zmienia swą decy-
zję i zamiast zmieniającego dokonuje definitywnego wypowiedzenia umowy o pracę.
Teza ta dotyczy sytuacji, gdy pracodawca dokonuje wypowiedzenia innego rodzaju
niż skonsultowane z organizacją związkową. Inny wyrok - z dnia 19 października
1976 r., I PR 146/76 (PiZS 1978 nr 5, s.68) - dotyczy sytuacji, w której pracodawca
dokonuje wypowiedzenia umowy o pracę po skutecznym cofnięciu poprzedniego wy-
powiedzenia. Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że zawiadomienie przez kierownika
zakładu pracy rady zakładowej o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o
pracę nie może służyć za dowód dopełnienia obowiązku powiadomienia rady zakła-
dowej o drugim zamierzonym wypowiedzeniu temu pracownikowi umowy o pracę,
jeżeli pierwsze wypowiedzenie zostało cofnięte („uznane za bezskuteczne"). Takie
samo stanowisko Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 6 lipca 1976 r., I PR
117/76 (OSNCP1977 nr 5-6, poz. 90), stwierdzając, że oświadczenie rady zakłado-
wej, złożone w związku z pierwotnym zamierzeniem wypowiedzenia pracownikowi
umowy o pracę nie zwalnia kierownika zakładu od obowiązku konsultacji z tym orga-
nem związkowym ponownego zamiaru dokonania tej czynności. O istnieniu obowiąz-
ku konsultacji związkowej w przypadku, gdy prawidłowe i zgodne z prawem wypo-
wiedzenie nie doprowadziło do ustania stosunku pracy wypowiedział się Sąd Naj-
wyższy w wyroku z dnia 5 maja 1976 r. I PZP 9/76 (LEX nr 14308), stwierdzając, że
jeżeli po upływie okresu wypowiedzenia pracownik jest nadal zatrudniony w zakła-
dzie pracy, przy czym istnienie tego stosunku nie zostało uzależnione od końcowego
terminu jego trwania, to należy przyjąć, że w sposób domniemany został nawiązany
stosunek pracy na czas nieokreślony. Ten nowy stosunek pracy, gdy ma ulec roz-
wiązaniu, wymaga wypowiedzenia z zachowaniem trybu określonego w art. 38 k.p.
W świetle przedstawionych poglądów należało uznać, że wypowiedzenie po-
wodowi umowy o pracę nastąpiło z naruszeniem prawa wobec niezastosowania
8
trybu konsultacji przewidzianego w art. 38 § 1 k.p. Podniesiony w kasacji zarzut na-
ruszenia tego przepisu okazał się uzasadniony. Fakt, że istniała rzeczywista przy-
czyna wypowiedzenia umowy - likwidacja stanowiska pracy - nie pozbawia powoda
roszczeń z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę, natomiast mo-
głoby to uzasadniać zastosowanie art. 45 § 2 k.p., na który to przepis pozwana po-
woływała się w apelacji.
Ponieważ kasacja w zakresie naruszenia art. 38 § 1 k.p. jest uzasadniona,
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę
przekazał Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.
========================================