I UK 195/04
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 16 marca 2005 r.
I UK 195/04
Niewywiązanie się rolnika z obowiązku informowania o okolicznościach
mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności
(art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników, jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie ma znaczenia dla
oceny podlegania ubezpieczeniu społecznemu, powodującemu obowiązek
opłacania składek.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie: SN Roman Kuczyński,
SA Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 marca 2005 r. sprawy
z wniosku Krzysztofa Jerzego S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego-Oddziałowi Regionalnemu w B. o składki na ubezpieczenie społeczne, na
skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z
dnia 22 kwietnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku zmienił decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego-Oddziału Regionalnego w B. z dnia 13 sierpnia 2003 r. i ustalił, iż Krzysztof
Jerzy S. nie jest zobowiązany do zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne za
drugi, trzeci i czwarty kwartał 1997 r., a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie
wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2004 r. oddalił
apelację organu rentowego, przyjmując dokonaną przez Sąd pierwszej instancji
ocenę prawidłowości zaskarżonej decyzji w aspekcie ustalonego przez Sąd Okręgo-
wy i niespornego stanu faktycznego sprawy.
2
Wnioskodawca od dnia 8 stycznia 1997 r. stał się właścicielem działek rolnych
o powierzchni 6,19 ha. Do ubezpieczenia społecznego rolników zgłosił się w dniu 29
stycznia 2003 r. Decyzją z dnia 19 lutego 2003 r. organ rentowy stwierdził podleganie
przez niego ubezpieczeniu rolniczemu w okresach od 30 czerwca 1995 r. do 31
marca 1997 r., od 30 maja 1997 r. do 31 marca 1998 r., od 3 stycznia 1999 r. do 30
września 1999 r., od 31 października 2001 r. do 31 marca 2002 r. oraz od 3 paź-
dziernika 2002 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że składka od II
kwartału do 1995 r. do I kwartału 1998 r. nie podlega dochodzeniu z uwagi na
przedawnienie. Następnie zaskarżoną decyzją z dnia 13 sierpnia 2003 r. uchylił de-
cyzję z dnia 19 lutego 2003 r. i zobowiązał wnioskodawcę do zapłaty zaległych skła-
dek od dnia 29 maja 1997 r.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wnioskodawca - z uwagi na upływ przedawnie-
nia - nie jest zobowiązany do zapłaty zaległych składek za rok 1997. Stosownie do
art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia
2002 r., który to przepis znajduje w sprawie zastosowanie poprzez art. 52 ust. 1
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), należności z tytułu składek na ubezpie-
czenie społeczne ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat od dnia, w którym stały się
wymagalne. Po zmianie wskazanego przepisu, dokonanej z dniem 1 stycznia 2003 r.
ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2064), należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat
licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Ustawa ta nie zawiera przepisu przej-
ściowego, regulującego wymagalność należności powstałych za okres 5 lat wstecz
przed wejściem w życie art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
nowym brzmieniu. Instytucja przedawnienia wywołuje ujemne dla uprawnionego
skutki w postaci niemożności dochodzenia roszczenia w związku z niewykonaniem
przez niego prawa w terminie przez czas oznaczony w ustawie, a w rozpoznawanej
sprawie od objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem do daty wydania decyzji stwier-
dzającej istnienie zaległości w opłaceniu składek niewątpliwie upłynął okres powyżej
pięciu lat, zaś organ rentowy nie podjął w tym czasie żadnych czynności zmierzają-
cych do ich ściągnięcia, co oznacza, iż bieg terminu przedawnienia nie został prze-
rwany. Przedawnienie przewidziane w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
3
społecznych ma charakter materialnoprawny, a więc z upływem terminu roszczenie
wygasa i nie można go dochodzić. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w
którym roszczenie stało się wymagalne, a kończy z upływem oznaczonego terminu.
Przepis art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obo-
wiązującym przed dniem 1 stycznia 2003 r. jednoznacznie wskazuje, że należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat,
licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Termin płatności składek na ubezpie-
czenie społeczne rolników za IV kwartał 1997 r. przypadał dla wnioskodawcy najpóź-
niej na dzień 31 października 2002 r. (prawidłowo 1997 r.), a zatem z dniem 31 paź-
dziernika 2002 r. roszczenie organu rentowego o zapłatę składek na ubezpieczenie
społeczne rolników za II, III i IV kwartał 1997 r. wygasło. Natomiast zmiana przepi-
sów wydłuża okres przedawnienia wyłącznie do należności nieprzedawnionych, nie
może zaś wywoływać skutków do należności przedawnionych, tj. takich, które wyga-
sły. W tej sytuacji bezprzedmiotowa jest podnoszona przez organ rentowy kwestia, iż
w myśl art. 37 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wnioskodawca
obowiązany był, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłosić Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego osoby podlegające ubezpieczeniu w gospodarstwie
oraz poinformować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpie-
czeniu i o zmianach tych okoliczności oraz że art. 39 ust. 4 ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych dawał organowi rentowemu podstawy do wydania w miejsce
decyzji z dnia 19 lutego 2003 r. nowej decyzji z dnia 13 sierpnia 2003 r., będącej
przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie.
W kasacji od powyższego wyroku organ rentowy, w ramach podstawy z art.
3931
pkt 1 k.p.c., zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego przez niezasto-
sowanie art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych
ustaw, zgodnie z którym to uregulowaniem należności z tytułu składek ulegają
przedawnieniu po upływie 10 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne i który
to przepis powinien być zastosowany w sprawie na mocy art. 52 ust. 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz poprzez niezastoso-
wanie art. 37 ust. 1 i art. 39 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
pomimo iż to z powodu niezachowania przez wnioskodawcę wynikającego z art. 37
ust. 1 tej ustawy 14-dniowego terminu zgłoszenia celem ustalenia podlegania ubez-
4
pieczeniu rolniczemu nie doszło przed dniem 1 stycznia 2003 r. do wydania decyzji
stwierdzającej takie podleganie, a tym samym do czasu wydania decyzji w tym
przedmiocie składki na ubezpieczenie nie były wymagalne. Skoro zaś wymagalność
składek wynika z decyzji wydanych po ostatnio wskazanej dacie, przeto ma do nich
zastosowanie 10-letni okres przedawnienia.
Wskazując na powyższą podstawę skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku przez uwzględnienie apelacji organu rentowego oraz zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego i apelacyjnego.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono, iż objęcie wnioskodawcy obowiązkowym
ubezpieczeniem rolniczym nastąpiło w oparciu o stan prawny obowiązujący od dnia 1
stycznia 2003 r., albowiem wymagalność należności z tytułu składek na ubezpiecze-
nie rolnicze, stosownie do art. 39 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków, wynika dopiero z prawomocnej decyzji ustalającej podleganie temu ubezpie-
czeniu. Oznacza to, iż przed wydaniem decyzji ustalającej podleganie przez wnio-
skodawcę ubezpieczeniu rolniczemu składki na to ubezpieczenie nie mogły być wy-
magalne, a tym samym nie mogło wygasnąć roszczenie organu rentowego o ich za-
płatę za okres nie przekraczający 10 lat wstecz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przez Sądy obu instancji przepisów prawa materialnego
poprzez niezastosowanie art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 grudnia
2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie nie-
których innych ustaw jest nieuzasadniony, albowiem przepis ten w ogóle w niniejszej
sprawie nie znajduje zastosowania. Stosownie do art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obowiązują-
cym przed dniem 2 maja 2004 r., w sprawach nie uregulowanych w ustawie stosuje
się przepisy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, a ponadto do
składek na ubezpieczenie stosuje się odpowiednio przepisy o zobowiązaniach po-
datkowych. Ustawa z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) obowiązywała do dnia 31 grud-
nia 1997 r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60), stanowiąc w art. 341, iż
5
jeżeli obowiązujące przepisy powołują się na ustawę o zobowiązaniach podatkowych
lub odsyłają ogólnie do przepisów o zobowiązaniach podatkowych, stosuje się prze-
pisy działu III niniejszej ustawy. Z kolei ustawa z dnia 25 listopada 1986 r. o organi-
zacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25,
poz. 137 ze zm.) utraciła moc z dniem 1 stycznia 1999 r., kiedy to weszła w życie
ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie
z art. 122 ust. 3 pkt 1 ostatnio powołanej ustawy, ilekroć przepisy odsyłają do przepi-
sów o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych lub do przepisów o ubez-
pieczeniach społecznych pracowników - należy przez to rozumieć odesłanie do
przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.
Błędne jest prezentowane zarówno przez Sądy obu instancji, jak i skarżącego
stanowisko, iż do składek na ubezpieczenie społeczne rolników znajdują zastosowa-
nie przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, a jedynie w kwestiach w niej nie uregulowanych, odpowiednio przepisy o zo-
bowiązaniach podatkowych. Brzmienie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznych rolników wskazuje bowiem jednoznacznie, iż w zakresie, w
jakim przepisy tej ustawy nie regulują kwestii dotyczących składek na ubezpieczenie,
stosuje się odpowiednio przepisy o zobowiązaniach podatkowych. Gdyby było ina-
czej, przepis art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zawierałby
podwójne odesłanie - do ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych, a w kwestiach dotyczących składek w ustawie tej nieuregulowanych - do prze-
pisów o zobowiązaniach podatkowych. Zresztą w takim przypadku przepis art. 52
ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w ogóle byłby zbędny,
gdyż przepisy o zobowiązaniach podatkowych znajdowałyby wówczas zastosowanie
poprzez odpowiednie odesłanie zawarte zarówno w przepisach ustawy o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych, jak i następnie ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych (np. art. 34 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych i art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Należy wreszcie
zauważyć, iż od dnia 2 maja 2004 r. ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników zawiera samodzielną regulację w zakresie składek na
ubezpieczenie, stanowiąc w art. 52 ust. 1 pkt 1, iż w sprawach nieuregulowanych w
ustawie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, a ponadto do składek na ubezpieczenie stosuje się odpowiednio, enumeratyw-
nie wymienione w tym przepisie, uregulowania ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
6
Ordynacja podatkowa. Potwierdza to tezę, że przed dniem 2 maja 2004 r. w spra-
wach nieuregulowanych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników w zakresie
składek na ubezpieczenie stosowało się odpowiednio przepisy ustawy o zobowiąza-
niach podatkowych, a następnie, od dnia 1 stycznia 1998 r., przepisy działu III
ustawy - Ordynacja podatkowa.
W myśl art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ubezpie-
czeniu podlega się z mocy ustawy albo na wniosek. Stosownie do art. 7 ust. 1 pkt 1
tej ustawy ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega
z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powy-
żej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, jeżeli rolnik ten nie podlega innemu
ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty. Z
kolei w myśl art. 16 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy rolnik, którego gospodarstwo
obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,
podlega z mocy ustawy ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Przepisu tego nie
stosuje się do osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma
ustalone prawo do emerytury lub renty (ust. 3). Obowiązek podlegania ubezpieczeniu
społecznemu powstaje z mocy samej ustawy w przypadku zaistnienia określonych w
niej warunków, zaś jego konsekwencją jest (określony w art. 4 ust. 2 ustawy) obowią-
zek opłacania składki, który powstaje z pierwszym dniem kwartału, w którym po-
wstało ubezpieczenie. Oznacza to, iż co prawda rolniczy organ rentowy wydaje de-
cyzje w sprawach podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpieczenia (art. 36 ust.
1 pkt 1 ustawy), jednakże decyzja taka nie ma charakteru konstytutywnego, lecz de-
klaratoryjny i jako taka nie rodzi stanu prawnego, a tylko stwierdza jego istnienie. W
przypadku bowiem kiedy mamy do czynienia z obowiązkiem bądź prawem wynikają-
cym wprost z ustawy (z mocy prawa), skutek prawny następuje z datą spełnienia się
warunków ustalonych w tej ustawie, natomiast decyzja, jako akt konkretyzujący
przedmiot i skierowana do indywidualnego adresata, ma charakter deklaratoryjny.
Decyzje deklaratoryjne ustalają jedynie istnienie i zakres jakiegoś stosunku prawne-
go, który powstał wcześniej z mocy przepisów prawnych. Skutki prawne w tego typu
sytuacjach powstają więc ex tunc, jako skutki ziszczenia się określonych w przepi-
sach prawa warunków, a nie ex nunc jako skutki prawne decyzji deklaratoryjnej. Jest
to podstawowa cecha różniąca decyzje deklaratoryjne od decyzji konstytutywnych,
które same określają datę, od której następują skutki prawne. Decyzje deklaratoryjne
7
mogą być zatem wydawane w każdym czasie, jako że nie kreują nowych stanów
prawnych, a tylko stwierdzają ich istnienie.
W tej sytuacji nieuzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sądy obu instancji
art. 37 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, zgodnie z którym rolnik
jest obowiązany, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać osoby podle-
gające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie oraz informować Kasę o okoliczno-
ściach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności
oraz art. 39 ust. 3 tej ustawy, w myśl którego z prawomocnej decyzji ustalającej
podleganie ubezpieczeniu wynika obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie w
wysokości i w terminach wynikających z ustawy. Niewywiązanie się rolnika z obo-
wiązku wynikającego z art. 37 ust. 1 ustawy, podobnie jak wydanie decyzji ustalają-
cej podleganie ubezpieczeniu, nie wpływa bowiem w jakikolwiek sposób na powsta-
nie obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu i w konsekwencji obowiązku
opłacania składki na to ubezpieczenie oraz jej wymagalność. Tę ostatnią kwestię
reguluje art. 40 ust. 1 ustawy stanowiąc, że składki na ubezpieczenie opłaca się co
kwartał, zaś termin płatności przypada ostatniego dnia pierwszego miesiąca danego
kwartału. W tym właśnie dniu składka na ubezpieczenie za dany kwartał staje się
wymagalna, niezależnie od daty wydania przez rolniczy organ rentowy decyzji usta-
lającej podleganie ubezpieczeniu.
Zobowiązanie wnioskodawcy z tytułu zapłaty składek na obowiązkowe ubez-
pieczenie rolnicze za II, III i IV kwartał 1997 r. stało się zatem wymagalne odpowied-
nio w dniach 30 kwietnia, 31 lipca i 31 października 1997 r., pod rządami ustawy z
dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych, znajdującej zastosowanie
poprzez art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis
art. 30 ust. 1 wskazanej na wstępie ustawy stanowił, iż zobowiązania podatkowe
przedawniają się z upływem 5 lat - licząc od końca roku, w którym upłynął termin
płatności podatku, czego konsekwencją jest ich wygaśnięcie (art. 26 ust. 1 ustawy).
Tak samo kwestia ta uregulowana została w art. 59 § 1 i art. 70 § 1 obowiązującej od
dnia 1 stycznia 1998 r. Ordynacji podatkowej. Odpowiednie zastosowanie powyż-
szych przepisów do składek na ubezpieczenie społeczne rolników oznacza, iż zobo-
wiązanie z tytułu ich zapłaty wygasa wskutek przedawnienia z upływem 5 lat - licząc
od końca kwartału, w którym upłynął termin płatności składki. W konsekwencji zobo-
wiązanie wnioskodawcy do zapłaty składek za sporne okresy wygasło z powodu
przedawnienia z upływem 30 czerwca, 30 września i 31 grudnia 2002 r.
8
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, iż zaskarżony wyrok -
mimo błędnego uzasadnienia - ostatecznie odpowiada prawu i orzekł na podstawie
art. 39312
k.p.c.
========================================
I UK 195/04
Niewywiązanie się rolnika z obowiązku informowania o okolicznościach
mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności
(art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rol-
ników, jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie ma znaczenia dla
oceny podlegania ubezpieczeniu społecznemu, powodującemu obowiązek
opłacania składek.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie: SN Roman Kuczyński,
SA Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 marca 2005 r. sprawy
z wniosku Krzysztofa Jerzego S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego-Oddziałowi Regionalnemu w B. o składki na ubezpieczenie społeczne, na
skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z
dnia 22 kwietnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku zmienił decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo-
łecznego-Oddziału Regionalnego w B. z dnia 13 sierpnia 2003 r. i ustalił, iż Krzysztof
Jerzy S. nie jest zobowiązany do zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne za
drugi, trzeci i czwarty kwartał 1997 r., a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie
wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2004 r. oddalił
apelację organu rentowego, przyjmując dokonaną przez Sąd pierwszej instancji
ocenę prawidłowości zaskarżonej decyzji w aspekcie ustalonego przez Sąd Okręgo-
wy i niespornego stanu faktycznego sprawy.
2
Wnioskodawca od dnia 8 stycznia 1997 r. stał się właścicielem działek rolnych
o powierzchni 6,19 ha. Do ubezpieczenia społecznego rolników zgłosił się w dniu 29
stycznia 2003 r. Decyzją z dnia 19 lutego 2003 r. organ rentowy stwierdził podleganie
przez niego ubezpieczeniu rolniczemu w okresach od 30 czerwca 1995 r. do 31
marca 1997 r., od 30 maja 1997 r. do 31 marca 1998 r., od 3 stycznia 1999 r. do 30
września 1999 r., od 31 października 2001 r. do 31 marca 2002 r. oraz od 3 paź-
dziernika 2002 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że składka od II
kwartału do 1995 r. do I kwartału 1998 r. nie podlega dochodzeniu z uwagi na
przedawnienie. Następnie zaskarżoną decyzją z dnia 13 sierpnia 2003 r. uchylił de-
cyzję z dnia 19 lutego 2003 r. i zobowiązał wnioskodawcę do zapłaty zaległych skła-
dek od dnia 29 maja 1997 r.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wnioskodawca - z uwagi na upływ przedawnie-
nia - nie jest zobowiązany do zapłaty zaległych składek za rok 1997. Stosownie do
art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia
2002 r., który to przepis znajduje w sprawie zastosowanie poprzez art. 52 ust. 1
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), należności z tytułu składek na ubezpie-
czenie społeczne ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat od dnia, w którym stały się
wymagalne. Po zmianie wskazanego przepisu, dokonanej z dniem 1 stycznia 2003 r.
ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2064), należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat
licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Ustawa ta nie zawiera przepisu przej-
ściowego, regulującego wymagalność należności powstałych za okres 5 lat wstecz
przed wejściem w życie art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
nowym brzmieniu. Instytucja przedawnienia wywołuje ujemne dla uprawnionego
skutki w postaci niemożności dochodzenia roszczenia w związku z niewykonaniem
przez niego prawa w terminie przez czas oznaczony w ustawie, a w rozpoznawanej
sprawie od objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem do daty wydania decyzji stwier-
dzającej istnienie zaległości w opłaceniu składek niewątpliwie upłynął okres powyżej
pięciu lat, zaś organ rentowy nie podjął w tym czasie żadnych czynności zmierzają-
cych do ich ściągnięcia, co oznacza, iż bieg terminu przedawnienia nie został prze-
rwany. Przedawnienie przewidziane w art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
3
społecznych ma charakter materialnoprawny, a więc z upływem terminu roszczenie
wygasa i nie można go dochodzić. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w
którym roszczenie stało się wymagalne, a kończy z upływem oznaczonego terminu.
Przepis art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obo-
wiązującym przed dniem 1 stycznia 2003 r. jednoznacznie wskazuje, że należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat,
licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Termin płatności składek na ubezpie-
czenie społeczne rolników za IV kwartał 1997 r. przypadał dla wnioskodawcy najpóź-
niej na dzień 31 października 2002 r. (prawidłowo 1997 r.), a zatem z dniem 31 paź-
dziernika 2002 r. roszczenie organu rentowego o zapłatę składek na ubezpieczenie
społeczne rolników za II, III i IV kwartał 1997 r. wygasło. Natomiast zmiana przepi-
sów wydłuża okres przedawnienia wyłącznie do należności nieprzedawnionych, nie
może zaś wywoływać skutków do należności przedawnionych, tj. takich, które wyga-
sły. W tej sytuacji bezprzedmiotowa jest podnoszona przez organ rentowy kwestia, iż
w myśl art. 37 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wnioskodawca
obowiązany był, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłosić Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego osoby podlegające ubezpieczeniu w gospodarstwie
oraz poinformować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpie-
czeniu i o zmianach tych okoliczności oraz że art. 39 ust. 4 ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych dawał organowi rentowemu podstawy do wydania w miejsce
decyzji z dnia 19 lutego 2003 r. nowej decyzji z dnia 13 sierpnia 2003 r., będącej
przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie.
W kasacji od powyższego wyroku organ rentowy, w ramach podstawy z art.
3931
pkt 1 k.p.c., zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego przez niezasto-
sowanie art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych
ustaw, zgodnie z którym to uregulowaniem należności z tytułu składek ulegają
przedawnieniu po upływie 10 lat licząc od dnia, w którym stały się wymagalne i który
to przepis powinien być zastosowany w sprawie na mocy art. 52 ust. 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz poprzez niezastoso-
wanie art. 37 ust. 1 i art. 39 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników,
pomimo iż to z powodu niezachowania przez wnioskodawcę wynikającego z art. 37
ust. 1 tej ustawy 14-dniowego terminu zgłoszenia celem ustalenia podlegania ubez-
4
pieczeniu rolniczemu nie doszło przed dniem 1 stycznia 2003 r. do wydania decyzji
stwierdzającej takie podleganie, a tym samym do czasu wydania decyzji w tym
przedmiocie składki na ubezpieczenie nie były wymagalne. Skoro zaś wymagalność
składek wynika z decyzji wydanych po ostatnio wskazanej dacie, przeto ma do nich
zastosowanie 10-letni okres przedawnienia.
Wskazując na powyższą podstawę skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku przez uwzględnienie apelacji organu rentowego oraz zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego i apelacyjnego.
W uzasadnieniu kasacji podniesiono, iż objęcie wnioskodawcy obowiązkowym
ubezpieczeniem rolniczym nastąpiło w oparciu o stan prawny obowiązujący od dnia 1
stycznia 2003 r., albowiem wymagalność należności z tytułu składek na ubezpiecze-
nie rolnicze, stosownie do art. 39 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków, wynika dopiero z prawomocnej decyzji ustalającej podleganie temu ubezpie-
czeniu. Oznacza to, iż przed wydaniem decyzji ustalającej podleganie przez wnio-
skodawcę ubezpieczeniu rolniczemu składki na to ubezpieczenie nie mogły być wy-
magalne, a tym samym nie mogło wygasnąć roszczenie organu rentowego o ich za-
płatę za okres nie przekraczający 10 lat wstecz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przez Sądy obu instancji przepisów prawa materialnego
poprzez niezastosowanie art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 grudnia
2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie nie-
których innych ustaw jest nieuzasadniony, albowiem przepis ten w ogóle w niniejszej
sprawie nie znajduje zastosowania. Stosownie do art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obowiązują-
cym przed dniem 2 maja 2004 r., w sprawach nie uregulowanych w ustawie stosuje
się przepisy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, a ponadto do
składek na ubezpieczenie stosuje się odpowiednio przepisy o zobowiązaniach po-
datkowych. Ustawa z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) obowiązywała do dnia 31 grud-
nia 1997 r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60), stanowiąc w art. 341, iż
5
jeżeli obowiązujące przepisy powołują się na ustawę o zobowiązaniach podatkowych
lub odsyłają ogólnie do przepisów o zobowiązaniach podatkowych, stosuje się prze-
pisy działu III niniejszej ustawy. Z kolei ustawa z dnia 25 listopada 1986 r. o organi-
zacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25,
poz. 137 ze zm.) utraciła moc z dniem 1 stycznia 1999 r., kiedy to weszła w życie
ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie
z art. 122 ust. 3 pkt 1 ostatnio powołanej ustawy, ilekroć przepisy odsyłają do przepi-
sów o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych lub do przepisów o ubez-
pieczeniach społecznych pracowników - należy przez to rozumieć odesłanie do
przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.
Błędne jest prezentowane zarówno przez Sądy obu instancji, jak i skarżącego
stanowisko, iż do składek na ubezpieczenie społeczne rolników znajdują zastosowa-
nie przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, a jedynie w kwestiach w niej nie uregulowanych, odpowiednio przepisy o zo-
bowiązaniach podatkowych. Brzmienie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznych rolników wskazuje bowiem jednoznacznie, iż w zakresie, w
jakim przepisy tej ustawy nie regulują kwestii dotyczących składek na ubezpieczenie,
stosuje się odpowiednio przepisy o zobowiązaniach podatkowych. Gdyby było ina-
czej, przepis art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników zawierałby
podwójne odesłanie - do ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych, a w kwestiach dotyczących składek w ustawie tej nieuregulowanych - do prze-
pisów o zobowiązaniach podatkowych. Zresztą w takim przypadku przepis art. 52
ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w ogóle byłby zbędny,
gdyż przepisy o zobowiązaniach podatkowych znajdowałyby wówczas zastosowanie
poprzez odpowiednie odesłanie zawarte zarówno w przepisach ustawy o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych, jak i następnie ustawy o systemie ubezpie-
czeń społecznych (np. art. 34 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych i art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Należy wreszcie
zauważyć, iż od dnia 2 maja 2004 r. ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpiecze-
niu społecznym rolników zawiera samodzielną regulację w zakresie składek na
ubezpieczenie, stanowiąc w art. 52 ust. 1 pkt 1, iż w sprawach nieuregulowanych w
ustawie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, a ponadto do składek na ubezpieczenie stosuje się odpowiednio, enumeratyw-
nie wymienione w tym przepisie, uregulowania ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
6
Ordynacja podatkowa. Potwierdza to tezę, że przed dniem 2 maja 2004 r. w spra-
wach nieuregulowanych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników w zakresie
składek na ubezpieczenie stosowało się odpowiednio przepisy ustawy o zobowiąza-
niach podatkowych, a następnie, od dnia 1 stycznia 1998 r., przepisy działu III
ustawy - Ordynacja podatkowa.
W myśl art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ubezpie-
czeniu podlega się z mocy ustawy albo na wniosek. Stosownie do art. 7 ust. 1 pkt 1
tej ustawy ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega
z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powy-
żej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny, jeżeli rolnik ten nie podlega innemu
ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty. Z
kolei w myśl art. 16 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy rolnik, którego gospodarstwo
obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,
podlega z mocy ustawy ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Przepisu tego nie
stosuje się do osoby, która podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub ma
ustalone prawo do emerytury lub renty (ust. 3). Obowiązek podlegania ubezpieczeniu
społecznemu powstaje z mocy samej ustawy w przypadku zaistnienia określonych w
niej warunków, zaś jego konsekwencją jest (określony w art. 4 ust. 2 ustawy) obowią-
zek opłacania składki, który powstaje z pierwszym dniem kwartału, w którym po-
wstało ubezpieczenie. Oznacza to, iż co prawda rolniczy organ rentowy wydaje de-
cyzje w sprawach podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpieczenia (art. 36 ust.
1 pkt 1 ustawy), jednakże decyzja taka nie ma charakteru konstytutywnego, lecz de-
klaratoryjny i jako taka nie rodzi stanu prawnego, a tylko stwierdza jego istnienie. W
przypadku bowiem kiedy mamy do czynienia z obowiązkiem bądź prawem wynikają-
cym wprost z ustawy (z mocy prawa), skutek prawny następuje z datą spełnienia się
warunków ustalonych w tej ustawie, natomiast decyzja, jako akt konkretyzujący
przedmiot i skierowana do indywidualnego adresata, ma charakter deklaratoryjny.
Decyzje deklaratoryjne ustalają jedynie istnienie i zakres jakiegoś stosunku prawne-
go, który powstał wcześniej z mocy przepisów prawnych. Skutki prawne w tego typu
sytuacjach powstają więc ex tunc, jako skutki ziszczenia się określonych w przepi-
sach prawa warunków, a nie ex nunc jako skutki prawne decyzji deklaratoryjnej. Jest
to podstawowa cecha różniąca decyzje deklaratoryjne od decyzji konstytutywnych,
które same określają datę, od której następują skutki prawne. Decyzje deklaratoryjne
7
mogą być zatem wydawane w każdym czasie, jako że nie kreują nowych stanów
prawnych, a tylko stwierdzają ich istnienie.
W tej sytuacji nieuzasadniony jest zarzut naruszenia przez Sądy obu instancji
art. 37 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, zgodnie z którym rolnik
jest obowiązany, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać osoby podle-
gające ubezpieczeniu w jego gospodarstwie oraz informować Kasę o okoliczno-
ściach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianach tych okoliczności
oraz art. 39 ust. 3 tej ustawy, w myśl którego z prawomocnej decyzji ustalającej
podleganie ubezpieczeniu wynika obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie w
wysokości i w terminach wynikających z ustawy. Niewywiązanie się rolnika z obo-
wiązku wynikającego z art. 37 ust. 1 ustawy, podobnie jak wydanie decyzji ustalają-
cej podleganie ubezpieczeniu, nie wpływa bowiem w jakikolwiek sposób na powsta-
nie obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu i w konsekwencji obowiązku
opłacania składki na to ubezpieczenie oraz jej wymagalność. Tę ostatnią kwestię
reguluje art. 40 ust. 1 ustawy stanowiąc, że składki na ubezpieczenie opłaca się co
kwartał, zaś termin płatności przypada ostatniego dnia pierwszego miesiąca danego
kwartału. W tym właśnie dniu składka na ubezpieczenie za dany kwartał staje się
wymagalna, niezależnie od daty wydania przez rolniczy organ rentowy decyzji usta-
lającej podleganie ubezpieczeniu.
Zobowiązanie wnioskodawcy z tytułu zapłaty składek na obowiązkowe ubez-
pieczenie rolnicze za II, III i IV kwartał 1997 r. stało się zatem wymagalne odpowied-
nio w dniach 30 kwietnia, 31 lipca i 31 października 1997 r., pod rządami ustawy z
dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych, znajdującej zastosowanie
poprzez art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis
art. 30 ust. 1 wskazanej na wstępie ustawy stanowił, iż zobowiązania podatkowe
przedawniają się z upływem 5 lat - licząc od końca roku, w którym upłynął termin
płatności podatku, czego konsekwencją jest ich wygaśnięcie (art. 26 ust. 1 ustawy).
Tak samo kwestia ta uregulowana została w art. 59 § 1 i art. 70 § 1 obowiązującej od
dnia 1 stycznia 1998 r. Ordynacji podatkowej. Odpowiednie zastosowanie powyż-
szych przepisów do składek na ubezpieczenie społeczne rolników oznacza, iż zobo-
wiązanie z tytułu ich zapłaty wygasa wskutek przedawnienia z upływem 5 lat - licząc
od końca kwartału, w którym upłynął termin płatności składki. W konsekwencji zobo-
wiązanie wnioskodawcy do zapłaty składek za sporne okresy wygasło z powodu
przedawnienia z upływem 30 czerwca, 30 września i 31 grudnia 2002 r.
8
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, iż zaskarżony wyrok -
mimo błędnego uzasadnienia - ostatecznie odpowiada prawu i orzekł na podstawie
art. 39312
k.p.c.
========================================