Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 16 marca 2005 r., IV CK 675/04
1. Do wszczęcia postępowania w sprawach, o których mowa w art. 635 §
2 i art. 655 § 1 k.p.c., uprawniony jest Skarb Państwa działający przez
właściwy urząd skarbowy.
2. Tytułami wykonawczymi w rozumieniu art. 56 ustawy z dnia 20
sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. 2001 r. Nr 17, poz. 209
ze zm.) są także administracyjne tytuły wykonawcze, o których mowa w art. 27
ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji (Dz.U. 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm.).
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa – Trzeciego Urzędu
Skarbowego w B. przy uczestnictwie Wiesława C. o wpis do rejestru dłużników
niewypłacalnych, na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 marca
2005 r. na skutek kasacji uczestnika postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 3 czerwca 2003 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 27 listopada 2002 r.
utrzymał w mocy postanowienie referendarza sądowego o dokonaniu wpisu
uczestnika postępowania do rejestru dłużników niewypłacalnych.
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 3 czerwca 2003 r.
oddalił apelację od tego orzeczenia, nie podzielając zarzutu naruszenia art. 56
ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst:
Dz.U. 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm. – dalej: „u.K.Rej.S.”) przez przyjęcie, że
przepis ten umożliwia wpisanie do rejestru dłużników niewypłacalnych osób
fizycznych, których zaległości podatkowe zostały stwierdzone tytułem
wykonawczym wydanym w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. 2002 r. Nr 110, poz. 968 ze zm. –
dalej: „u.p.e.a.”). Sąd Okręgowy podkreślił, że skoro ustawa o Krajowym Rejestrze
Sądowym nie definiuje pojęcia „tytuł wykonawczy”, to przyjąć należy, że jest nim nie
tylko tytuł egzekucyjny zaopatrzony w sądową klauzulę wykonalności (art. 777 i 776
k.p.c.), ale także administracyjny tytuł wykonawczy (art. 27 u.p.e.a.).
Kasacja uczestnika postępowania oparta została na podstawie naruszenia art.
64, 65 § 1 i art. 199 pkt 3 k.p.c. przez uznanie, że wnioskodawca, którym jest Trzeci
Urząd Skarbowy w B. ma zdolność sądową i procesową oraz naruszenia art. 379
pkt 2 k.p.c. przez wydanie zaskarżonego orzeczenia w warunkach nieważności
postępowania. Skarżący oparł kasację także na podstawie naruszenia art. 56
u.K.Rej.S. przez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że przepis ten
stanowi podstawę wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych osób fizycznych,
których zaległości podatkowe stwierdzone zostały tytułem wykonawczym wydanym
w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Skarżący wnosił o
uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu Rejonowego i
odrzucenie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się do najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania przede
wszystkim stwierdzić należy, że kodeksowa definicja zdolności sądowej (art. 64 § 1
i 2 k.p.c.) jest niewystarczająca dla oceny, czy określony podmiot ma przymiot
pozwalający na przeprowadzenie z jego udziałem – jako strony, interwenienta
ubocznego, uczestnika postępowania nieprocesowego, zabezpieczającego,
egzekucyjnego, upadłościowego lub układowego – ważnego postępowania
sądowego. (...)
W świetle przepisów ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej
w województwie (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 80, poz. 872 ze zm.) oraz ustawy
dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (jedn. tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 121, poz. 1267 ze zm.) urząd skarbowy jest jednostką wojewódzkiej
administracji niezespolonej utworzoną w ramach administracji publicznej rządowej.
Wymienienie urzędu skarbowego w art. 635 § 2 i art. 655 § 1 k.p.c. interpretować
zatem należy tylko jako wskazanie stationis fisci Skarbu Państwa. W konsekwencji
przyjąć należy, że urząd skarbowy jako państwowa jednostka organizacyjna w
rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c. nie ma samodzielnej pozycji w postępowaniu sądowym
także w sprawach wymienionych w art. 635 § 2 i art. 655 § 1 k.p.c. Skoro urząd
skarbowy nie ma zdolności sądowej nawet w sprawach, w których na podstawie
wymienionych przepisów wskazany został jako podmiot uprawniony do wszczęcia
postępowania, to tym bardziej nie może jej mieć w sprawach, w których przepisy
prawa nie wymieniają go jako podmiotu uprawnionego do wszczynania
postępowania sądowego.
W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca oznaczony został jako „Trzeci Urząd
Skarbowy w B.”. W judykaturze prezentowane jest stanowisko, że sąd nie jest
władny oznaczyć Skarbu Państwa jako strony powodowej wówczas, gdy żądanie
oparte zostało na twierdzeniu, że jednostka wskazana jako strona powodowa jest
podmiotem odrębnym od Skarbu Państwa (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19
kwietnia 2001 r., III CZP 10/01, OSNC 2001, nr 10, poz. 147). W rozpoznawanej
sprawie naczelnik Trzeciego Urzędu Skarbowego w B., wprawdzie we wniosku
sporządzonym na urzędowym formularzu w rubryce „oznaczenie wnioskodawcy”
siebie wskazał jako wnioskodawcę, ale żądania nie opierał na twierdzeniu, że jest
podmiotem odrębnym od Skarbu Państwa, ani też nie twierdził, iż Trzeciemu
Urzędowi Skarbowemu w B. przysługuje przymiot zdolności sądowej.
Wnioskodawcą w tej sprawie w istocie jest Skarb Państwa reprezentowany przez
Trzeci Urząd Skarbowemu w B. Istniały więc, na podstawie art. 350 k.p.c.,
podstawy do uściślenia oznaczenia wnioskodawcy przez oba orzekające Sądy (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1998 r., II CKN 817/97,OSNC 1999, nr
1, poz. 16). Nie ma żadnych przeszkód, aby nie mógł tego dokonać Sąd Najwyższy
w postępowaniu kasacyjnym, skoro na podstawie art. 350 k.p.c. nie dochodzi do
podmiotowego przekształcenia powództwa, z obejściem właściwych w tej mierze
przepisów (art. 194-198 w związku z art. 391 § 2 i art. 39319
k.p.c.). Skarb Państwa
jako osoba prawna ma zdolność sądową, postępowanie nie było zatem – wbrew
zarzutom – dotknięte nieważnością.
Skarżący, uzasadniając zarzut naruszenia art. 56 u.K.Rej.S., podniósł, że
użyty w tym przepisie termin „tytuł wykonawczy”, stanowiący podstawę wpisu w
rejestrze dłużników niewypłacalnych nie został zdefiniowany, a zatem pojęcie to
powinno być wykładane przy uwzględnieniu treści art. 41 u.K.Rej.S. Wobec tego, że
w przepisie tym wymienione zostały „zaległości podatkowe i celne objęte
egzekucją”, „należności, do których poboru jest obowiązany Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, objęte egzekucją”, oraz „wierzytelności objęte tytułem
wykonawczym”, to tytułem wykonawczym w rozumieniu ustawy o Krajowym
Rejestrze Sądowym nie mogą być tytuły wystawione na podstawie ustawy o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Według uczestnika, tylko takie
rozumowanie uzasadnia istnienie art. 41 pkt 1 i 2 u.K.Rej.S. Przy rozumowaniu
przeciwnym wystarczyłby tylko art. 41 pkt 3 u.K.Rej.S., a termin „tytuł wykonawczy”
obejmowałby także tytuł wystawiony na podstawie ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji.
Odnosząc się do przedstawionej w kasacji wykładni przepisów ustawy o
Krajowym Rejestrze Sądowym podnieść należy, że utworzony na jej podstawie
Krajowy Rejestr Sądowy obejmuje trzy odrębne rejestry: rejestr przedsiębiorców,
rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz
publicznych zakładów opieki zdrowotnej, rejestr dłużników niewypłacalnych. Każdy
z tych rejestrów ma odrębne zasady dotyczące wpisu poszczególnych danych.
Zostały one określone w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz w
rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie
szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego
Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz.U. Nr
117, poz. 1237 ze zm.). Uczestnik postępowania wpisany został do rejestru
dłużników niewypłacalnych, a nie do rejestru przedsiębiorców.Podstawę wpisu do
rejestru dłużników niewypłacalnych należy zatem badać stosując przepisy rozdziału
4 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, a więc art. 55-60. Interpretacji tych
przepisów – wbrew założeniu przyjętemu w kasacji – nie należy dokonywać przy
pomocy terminów i pojęć użytych w przepisach poświeconych obu pozostałym
rejestrom.
Każdy z rejestrów spełnia inne funkcje i służy różnym celom. Ustawodawca,
określając kryteria, według których dokonywany jest wpis do rejestru dłużników
niewypłacalnych, nie rozróżnił podstaw wpisu opartych na okolicznościach
zawinionych i niezawinionych przez dłużnika. Rejestrem dłużników niewypłacalnych
objęci są zarówno ci, którzy postępują w interesach nieuczciwie, jak i ci, którym się
nie powiodło. Rejestr dłużników niewypłacalnych – w przeciwieństwie do rejestru
przedsiębiorców, którego funkcją jest przede wszystkim ujawnienie bieżącej
informacji o sytuacji przedsiębiorcy i jego ewentualnym zadłużeniu – ma charakter
sankcyjny. Dlatego do rejestru dłużników niewypłacalnych, oprócz podmiotów
wpisywanych z urzędu, a wymienionych w art. 55 u.K.Rej.S., wpisywane są –
zgodnie z art. 56 u.K.Rej.S. – na wniosek wierzyciela także osoby fizyczne, które w
terminie 30 dni od daty wezwania do spełnienia świadczenia nie zapłaciły
należności stwierdzonej tytułem wykonawczym. Z przytoczonych względów uznać
należy, że tytułami wykonawczymi w rozumieniu art. 56 u.K.Rej.S. lege non
distinguente są wszystkie tytuły wykonawcze, a więc nie tylko zaopatrzone w
klauzulę wykonalności tytuły egzekucyjne wymienione w art. 777 k.p.c. (art. 776
k.p.c.), ale także m.in. administracyjne tytuły wykonawcze, o których mowa w art. 27
u.p.e.a.
Z tych względów kasację należało oddalić (art. 39312
k.p.c.).