Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 kwietnia 2005 r.
I UK 233/04
Stosownie do art. 52 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), do
składek na ubezpieczenie społeczne rolników odpowiednie zastosowanie miały
kolejno: przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatko-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.), następnie od 1
stycznia 1998 r. - ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), natomiast od 2 maja 2004 r. -
przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), w brzmieniu określonym w art. 1 pkt
45 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873 ze
zm.).
Przewodniczący SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2005 r.
sprawy z wniosku Anny T. i Włodzimierza T. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w B. o składki, na skutek kasacji or-
ganu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 maja 2004 r.
[...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w B. decyzją z dnia 18 kwietnia
2003 r. stwierdziła obowiązek podlegania przez Włodzimierza T. ubezpieczeniu spo-
łecznemu rolników w poszczególnych okresach na przestrzeni pomiędzy 1 grudnia
2
1992 r. do 31 marca 1998 r., a także od dnia 31 października 1998 r. oraz obciążyła
Włodzimierza T. i jego żonę Annę składkami z tego tytułu w wysokości 11.383,20 zł.
W wyniku odwołania Anny i Włodzimierza T., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 18 grudnia 2003 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję ustalając, że nie są oni zobowiązani do opłacenia skła-
dek z tytułu ubezpieczenia społecznego Włodzimierza T. za okresy: 1 - 2 grudnia
1992 r., 3 grudnia 1993 r. - 5 kwietnia 1994 r. i 7 lipca 1994 r. - 21 kwietnia 1996 r.
Sąd ten uwzględniając odwołanie ubezpieczonych uznał, że zgodnie z art. 24 ust. 4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 37, poz. 887 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową) w brzmieniu obowiązują-
cym do dnia 31 grudnia 2002 r. należności z tytułu składek na ubezpieczenie spo-
łeczne ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat od dnia, w którym stały się wyma-
galne. Sąd przyjął, że 10-letni termin przedawnienia należności z tytułu składek na
rolnicze ubezpieczenie społeczne, wprowadzony ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o
zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074 ze zm., zwanej dalej ustawą zmieniającą) ma
zastosowanie tylko do należności wymagalnych po dniu 1 stycznia 2003 r. Na tej
podstawie prawnej - zdaniem Sądu - należności z tytułu składek od Włodzimierza T.
za lata 1992 - 1996 uległy przedawnieniu 5-letniemu.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 27 maja 2004 r. [...] oddalił apelację organu rentowego. W bezspornym
stanie faktycznym Sąd Apelacyjny stwierdził, że zaskarżony wyrok, nie narusza
wskazanych w apelacji przepisów prawa materialnego. Sąd Apelacyjny pogłębiając
jego podstawę prawną podkreślił, że decydujące dla istnienia zobowiązania Anny i
Włodzimierza T. do opłacania składek na rolnicze ubezpieczenie społeczne jest roz-
strzygnięcie dotyczące daty jego wymagalności i w związku z tym uznał, że na pod-
stawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm., zwanej dalej ustawą o
u.s.r.) w sprawach nieuregulowanych w ustawie należy stosować przepisy ustawy z
dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.), a od 1 stycznia 1999 r. przepisy
ustawy systemowej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy
systemowej, należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegały
przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, zaś od
3
dnia 1 stycznia 2003 r. - po upływie 10 lat od dnia, w którym stały się wymagalne.
Sąd nie podzielił stanowiska organu rentowego, iż datę wymagalności obowiązku
opłacenia składek określa data wydania przez organ rentowy decyzji o objęciu ubez-
pieczeniem społecznym. Jego zdaniem, datą wymagalności jest powstanie obo-
wiązku opłacania składek, a skoro zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu
rolniczym obowiązek ten powstaje z pierwszym dniem kwartału, w którym powstało
ubezpieczenie, a ustaje z ostatnim dniem kwartału, w którym ustało ubezpieczenie,
to w stosunku do ubezpieczonego obowiązek opłacenia składki na społeczne ubez-
pieczenie rolników za czwarty kwartał 1992 r. powstał z dniem 1 października 1992
r., a ustał z dniem 30 czerwca 1996 r., a więc nieuiszczone dotąd należności uległy
przedawnieniu po upływie 5 lat.
W kasacji organ rentowy, skarżąc wyrok w całości, wniósł o jego zmianę po-
przez uwzględnienie apelacji organu rentowego w całości i zasądzenie na jego rzecz
kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego. Powtarzając zarzuty apelacyjne,
zaskarżonemu wyrokowi zarzucił: „naruszenie art. 24 ust. 4 ustawy systemowej po
zmianie dokonanej na mocy art. 1 pkt 9 litera a ustawy zmieniającej przez jego nie-
zastosowanie i art. 39 ust. 3 w związku z art. 40 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu rolni-
czym poprzez przyjęcie, że wymagalność składek nie wynika z prawomocnej decyzji
ustalającej podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników". Skarżący zarzucił też
„naruszenie art. 4 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu rolniczym poprzez przyjęcie, że
przepis ten określa datę wymagalności składek na ubezpieczenie rolnicze, jak i naru-
szenie art. 24 ust. 4 i ust. 5b w związku z art. 52 ustawy systemowej przez przyjęcie,
iż obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników za IV kwartał
1992 r. ustał z dniem 30 czerwca 1996 r.”, podczas gdy w ocenie skarżącej „odwoła-
nie ubezpieczonego od decyzji zawiesiło bieg przedawnienia od dnia wpływu odwo-
łania do organu rentowego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania są-
dowego”. Ponadto, opierając kasację także na naruszeniu przepisów postępowania,
organ rentowy zarzucił „naruszenie art. 47713
k.p.c. poprzez nieumorzenie postępo-
wania w części dotyczącej podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników od 1
października 2003 r., skoro na mocy decyzji z 2 października 2003 r. stwierdzono
ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w odniesieniu do Włodzimierza T. od
dnia 1 października 2003 r. w związku z zaprzestaniem prowadzenia działalności
rolniczej z powodu przekazania gospodarstwa rolnego dzierżawcy na podstawie no-
tarialnej umowy dzierżawy z dnia 15 września 2003 r.". Jako okoliczność uzasadnia-
4
jącą rozpoznanie przedmiotowej kasacji, wskazano wystąpienie w sprawie istotnego
zagadnienia prawnego, dotyczącego „wymagalności składek na ubezpieczenie spo-
łeczne rolników i związane z tym wątpliwości, czy wymagalność tych składek jest
związana z wydaniem decyzji, stwierdzającej podleganie ustawowemu ubezpiecze-
niu społecznemu rolników, czy też wymagalność ta wiąże się tylko ze spełnieniem
przesłanek określonych w art. 7 i art. 16 ustawy o ubezpieczeniu rolniczym". Zda-
niem organu rentowego, „zaskarżone orzeczenie, w sposób oczywisty narusza art.
24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2003 r.
w związku z art. 52 ust. 1 i art. 39 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu rolniczym przez nie-
przyjęcie 10-letniego okresu przedawnienia, a wykładnia dotycząca stosowania w/w
przepisów, zwłaszcza art. 24 ust. 4 ustawy systemowej wywołuje rozbieżności w
orzecznictwie Sądów w Białymstoku obu instancji, które orzekały w niniejszej sprawie
i w sprawach podobnych przedmiotowo".
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Wobec przytoczenia w kasacji obydwu podstaw wskazanych w art. 3931
pkt 1 i
2 k.p.c., w pierwszej kolejności ocenie podlegają zarzuty naruszenia przepisów po-
stępowania. Jedyny zarzut naruszenia przepisów postępowania - art. 47713
k.p.c. -
jest nie tylko pozbawiony znaczenia prawnego, ale i bezsensowny. Zgodnie z tym
przepisem, „zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem
sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części
żądanie strony - powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza
tym zmiana lub wykonanie decyzji nie ma wpływu na bieg sprawy." Nieumorzenie
postępowania w części dotyczącej podlegania wnioskodawcy Włodzimierza T. od 1
października 2003 r., nie ma i nie może mieć żadnego wpływu na wynik sprawy,
skoro przedmiotem rozpoznania Sądu był obowiązek opłacenia przez niego składki w
poszczególnych okresach pomiędzy 1 grudnia 1992 r. a 21 kwietnia 1996 r. Istnienie
lub też nieistnienie obowiązku ubezpieczenia wnioskodawcy w 2003 r. nie ma więc w
sprawie żadnego znaczenia.
Co do zarzutu naruszenia prawa materialnego przez niezastosowanie art. 24
ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w jego brzmieniu obowiązującym
w dacie wydania zaskarżonej decyzji, to jest on jest bezzasadny. Nowelizacja tego
przepisu, wprowadzająca - w miejsce pięcioletniego - dziesięcioletni okres przedaw-
5
nienia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne weszła w życie z
dniem 1 stycznia 2003 r. W rozpoznawanej sprawie zobowiązanie ubezpieczonego
za lata 1992 - 1996 przedawniło się przed 31 grudnia 2002 r. W tym okresie, na pod-
stawie art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o u.s.r., do składek na ubezpieczenie społeczne
zastosowania nie miały przepisy ustawy systemowej lecz stosować należało ustawę
o zobowiązaniach podatkowych, natomiast od 1 stycznia 1998 r. - przepisy Ordynacji
podatkowej, zgodnie z jej art. 341. Dopiero po nowelizacji przepisu art. 52 u.s.r., do-
konanej ustawą z 2 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 873), z dniem 2 maja 2004 r.
do składek na ubezpieczenie społeczne nie ma juź odpowiedniego zastosowania art.
70 Ordynacji podatkowej, określający terminy przedawnienia zobowiązań podatko-
wych. Przepis zmieniający termin przedawnienia nie może mieć zastosowania do
zobowiązań, które uległy przedawnieniu przed tą zmianą. Truizmem jest przypo-
mnienie, konieczne jednak z uwagi na wywód kasacji, że zgodnie z art. 88 Konstytu-
cji Rzeczypospolitej Polskiej warunkiem wejścia w życie aktów normatywnych, także
ustaw, jest ich ogłoszenie. Oznacza to, że tylko ustawa może ustanowić stosowanie
przepisu wcześniejsze, niż dzień jego ogłoszenia.
Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że zastosowanie przez Sąd drugiej instancji w
rozpoznawanej sprawie przepisu art. 24 ustawy systemowej „w brzmieniu obowiązu-
jącym do 31 grudnia 2002 r." było wadliwe, jednakże mimo tego błędu zaskarżony
wyrok odpowiada prawu.
Zaprezentowany w kasacji pogląd organu rentowego, że „wymagalność skła-
dek na ubezpieczenie społeczne wynika z prawomocnej decyzji ustalającej podlega-
nie ubezpieczeniu, w związku z czym skoro zaskarżona decyzja została wydana po 1
stycznia 2003 r., to należało zastosować dziesięcioletni termin przedawnienia", czyli,
że przed wydaniem decyzji składki nie były wymagalne, jest błędny, nie został w ka-
sacji poparty żadnym wywodem prawnym, zdaje się wynikać z arbitralnego przeko-
nania o konstytutywnej mocy decyzji organów rentowych. Przekonanie to nie znaj-
duje oparcia w żadnym uregulowaniu roli organu rentowego. Obowiązek opłacania
składki, stosownie do art. 4 ust.2 ustawy o u.s.r., powstaje z pierwszym dniem kwar-
tału, w którym powstało ubezpieczenie. Obowiązek więc powstaje i staje się wyma-
galny z mocy ustawy, a decyzja zakładu tylko stwierdza jego istnienie. Konstatacja,
że decyzja organu rentowego ma charakter deklaratoryjny, nie wzbudza wątpliwości
ani w świetle doktryny ani orzecznictwa.
6
Nie tylko chybionym, ale i absurdalnym jest natomiast wyrażony w kasacji po-
gląd, że odwołanie, które wpłynęło od „decyzji organu rentowego ustalającej podle-
ganie ubezpieczeniu rolniczemu, zawiesiło bieg przedawnienia od dnia wpływu od-
wołania do organu rentowego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania
sądowego". Pogląd ten ewidentnie wykazuje, że autorka kasacji nie rozróżnia prze-
rwy biegu przedawnienia uregulowanej w art. 123-124 k.c. od jego zawieszenia.
Żadna z przesłanek wymienionych w pkt 1-4 art. 121 k.c., a powodujących, że bieg
przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, nie występuje w
rozpoznawanej sprawie.
Pozostałe wywody kasacji, co do sposobu obliczenia przez Sąd Apelacyjny
terminów płatności składki, z którym skarżąca się nie zgadza, oraz co do znaczenia
odwołania wniesionego od decyzji z 18 kwietnia 2003 r., pozbawione są doniosłości
prawnej, ponieważ dotyczą one zobowiązania, które wygasło przed dniem wydania
tej decyzji. Roszczenie wygasłe nie ulega restytucji wskutek zmiany stanu prawnego,
także w zakresie określenia terminów przedawnienia.
Odpowiadając na przedstawione zagadnienie, Sąd Najwyższy wyraża pogląd,
że stosownie do art. 52 ust. 1 ustawy o u.s.r. do składek na ubezpieczenie społeczne
rolników do dnia 2 maja 2004 r. odpowiednie zastosowanie miały kolejno: przepisy o
zobowiązaniach podatkowych, od 1 stycznia 1998 r. - Ordynacji podatkowej, nato-
miast, stosownie do art. 1 pkt. 45 ustawy z 2 kwietnia 2004 r. ustawy o zmianie
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 91 poz. 873) - od 2 maja
2004 r. przepisy ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych.
Wydanie przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzji o podle-
ganiu ubezpieczeniu społecznemu w okresie, za który należność z tytułu składek
uległa przedawnieniu na podstawie przepisów obowiązujących przed 2 maja 2004 r,
nie uprawnia do stosowania dziesięcioletniego przedawnienia przewidzianego w art.
24 ustawy systemowej w związku z art. 52 ustawy o u.s.r.
Mając powyższe na uwadze, skoro przytoczone podstawy kasacyjne są nie-
usprawiedliwione, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł jak w senten-
cji wyroku.
========================================