Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 12 maja 2005 r.
I UZP 1/05
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szew-
czyka, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 12 maja 2005 r. sprawy z
wniosku Piotra K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w R. o
wysokość świadczenia, na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego postano-
wieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 lutego 2005 r. [...]
„Czy dla skutecznego zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości
renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową na podstawie art. 50 ust. 2 w związku z art. 17 ust. 3 ustawy z 30 paź-
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych wystarczy, aby był on oparty na dotychczasowej podstawie wymiaru
pobieranego już świadczenia, przyjętej bez ograniczenia wskaźnika jej wysokości, o
której mowa w art. 15 ust. 5 ustawy z 17. 12. 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS,
czy też warunkiem uwzględnienia takiego wniosku jest przedstawienie przez osobę
uprawnioną nowej (innej niż dotychczas) podstawy wymiaru świadczenia, dla której
wskaźnik wysokości byłby wyższy od poprzednio obliczonego ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Do ustalenia wysokości renty z tytułu choroby zawodowej przyznanej na
podstawie uprzednio obowiązujących przepisów na podstawie art. 50 ust. 2
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), z
uwzględnieniem zasady określonej w art. 17 ust. 3 tej ustawy, nie jest wymaga-
ne przedstawienie nowej podstawy wymiaru świadczenia, której wskaźnik wy-
sokości byłby wyższy od przyjętego poprzednio.
2
U z a s a d n i e n i e
Piotr K. - uprawniony równocześnie do emerytury i renty z tytułu niezdolności
do pracy z powodu choroby zawodowej, przyznanej na podstawie ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), wyliczonych od pod-
stawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z lat 1986-88 - złożył wniosek o
ponowne ustalenie wysokości świadczeń na podstawie ustawy z dnia 30 październ-
ika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm., przytaczanej dalej jako „ustawa o ubez-
pieczeniu wypadkowym”). Wniosek taki, przewidziany w art. 50 ust. 2 tej ustawy,
wywołuje ponowne ustalenie wysokości świadczeń przyznanych z mocy dotychcza-
sowych przepisów, z uwzględnieniem zasady określonej w art. 17 ust. 3 ustawy, czyli
bez ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru, o którym mowa w art. 15
ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., przyta-
czanej dalej jako „ustawa o emeryturach i rentach z FUS”). Decyzją z dnia 14 sierp-
nia 2003 r. ZUS Oddział w R. zastosował tę zasadę i, uwzględniając wskaźnik równy
393,33%, ustalił podstawę wymiaru na kwotę 2.625,35 zł, którą zwaloryzował i wyli-
czył rentę od dnia 1 marca 2003 r. w kwocie 5.183,36 zł. Kolejną decyzją z dnia 26
stycznia 2004 r. dokonał z urzędu ograniczenia wysokości wskaźnika podstawy wy-
miaru renty do 250%, przyznając po zwaloryzowaniu świadczenie w kwocie 3.294,53
zł.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach wyrokiem
z dnia 23 marca 2004 r. zmienił decyzję Oddziału ZUS i ustalił wysokość renty
wskaźnikiem wynoszącym 393,33%, bez ograniczenia wynikającego z art.15 ust. 5
ustawy o emeryturach i rentach.
Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 lutego 2005 r. powstało
przy rozpoznaniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R., w której
organ rentowy stwierdził, że przewidziane w art. 17 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu
wypadkowym odstąpienie od określonego w art. 15 ust. 5 ustawy emerytalnej ograni-
czenia podstawy wymiaru możliwe jest wyłącznie po przedstawieniu przy wniosku
przewidzianym w art. 50 ust. 2 tej ustawy dokumentacji zarobków pozwalającej na
3
ustalenie podstawy wymiaru świadczenia zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 1 w związku z
art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, czyli „na nowo”. Według organu ubez-
pieczeń społecznych, jeżeli przy ustaleniu podstawy wymiaru doszło do jej „przeję-
cia” z wcześniej pobieranego świadczenia (art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej), to
wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty - także z tytułu choroby zawodowej -
nie może przekraczać 250%. Racja tego poglądu została podbudowana wykładnią
woli ustawodawcy wyrażoną w zmianie art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS i nadaniu mu brzmienia, zgodnie z którym „podstawę wymiaru eme-
rytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności
do pracy stanowi podstawa wymiaru renty, z zastrzeżeniem art. 15 ust. 5” (art. 1 pkt
9 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych
ustaw, Dz.U. Nr 121, poz. 1264).
Sąd Apelacyjny dostrzegł, że stanowisko organu rentowego prowadzi do ne-
gacji uznania przepisu art. 50 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym za samo-
dzielną podstawę uwzględnienia wniosku o ponowne ustalenie wysokości renty z
przyjęciem wskaźnika wysokości jej podstawy bez ograniczenia do 250%. Miał na
względzie także to, że stosowanie omawianego przepisu w sposób przedstawiony
przez organ rentowy powoduje nieuzasadnione zróżnicowanie ubezpieczonych, któ-
rych świadczenia zostały ustalone przed i po wejściu w życie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Jednocześnie jed-
nak, odwołując się do użytego w art. 50 ust. 2 ustawy sformułowania „ponowne
ustalenie wysokości świadczenia”, wykluczył powiązanie art. 50 ust. 2 ustawy o
ubezpieczeniu wypadkowym z art. 15 w związku z art. 21 ustawy o emeryturach i
rentach, które dotyczą wniosków o ustalenie prawa do świadczeń zgłaszanych po raz
pierwszy. Przy uwzględnieniu, że ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym nie zawiera
własnej regulacji ustalania świadczeń, doszedł natomiast do wniosku o konieczności
zastosowania przepisów Działu VIII, rozdziału 3 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, regulującego zmiany w prawie do świadczeń i ich wysokości, a w szczególno-
ści art. 110 i 111 tej ustawy. Stwierdził jednak, że przepisy te pozwalają na uwzględ-
nienie wniosku o przeliczenie świadczeń jedynie wówczas, gdy wskaźnik wysokości
podstawy wymiaru okaże się wyższy od przyjętego poprzednio, tymczasem w rozpo-
znawanej sprawie ubezpieczony już do ustalenia emerytury wskazał najwyższą z
4
możliwych podstawę wymiaru, której wskaźnik wysokości znacznie przekraczał
250%.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, która weszła w życie w dniu 1 stycznia
2003 r., przewiduje nowe, odmienne od ustalonych w ustawie z dnia 12 czerwca
1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zasady
ustalania wysokości świadczeń. W szczególności dotyczy to określonego w art. 17
ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym niestosowania ograniczenia wskaźnika
wysokości podstawy wymiaru renty, o którym mowa w art. 15 ust. 5 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS, co oznacza, że od wejścia jej w życie wskaźnik wysokości
podstawy wymiaru rent z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych wyra-
ża w przybliżeniu zawsze rzeczywisty stosunek przeciętnej podstawy wymiaru skła-
dek do przeciętnego wynagrodzenia, bez redukcji do 250 %. Stosownie do art. 17
ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym, zasady ustalania wysokości świadczeń
regulowane są przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stosowanymi do
świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych odpowiednio. Renty
przyznawane po raz pierwszy ustalane są więc według zasady przewidzianej w art.
15 ust. 1 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, czyli stosownie do wysokości
składek na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych
przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat poprzedzających rok zgłoszenia wniosku,
lub 20 lat przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku z całego okresu ubezpie-
czenia. Jeżeli ubezpieczony miał już wcześniej ustalone prawo do emerytury, to pod-
stawa jego renty z tytułu niezdolności do pracy może być ustalona na podstawie art.
21 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, na nowo w ten właśnie sposób
(art. 15), lub jak stanowi art. 21 ust. 2 pkt 2, w kwocie równej podstawie wymiaru
renty, z uwzględnieniem rewaloryzacji i wszystkich kolejnych waloryzacji przypadają-
cych w okresie następującym po ustaleniu prawa do emerytury, czyli przez „przeję-
cie” podstawy wymiaru emerytury przyznanej wcześniej
Unormowania zawarte w art. 17 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym obej-
mują świadczenia przyznane z tytułu wypadków przy pracy, które nastąpiły począw-
szy od dnia 1 stycznia 2003 r., i chorób zawodowych, gdy uszczerbek na zdrowiu
5
nimi spowodowany stwierdzony został po dniu 31 grudnia 2002 r. (art. 49a ustawy o
ubezpieczeniu wypadkowym). Ze względu na to, że unormowania te nie odnoszą się
wprost do rent przyznanych na podstawie przepisów dotychczasowych, przewidziany
został międzyczasowy przepis art. 50, który ma zastosowanie do tych właśnie świad-
czeń i realizuje cel, polegający na dostosowaniu wysokości świadczeń pobieranych
w dniu wejścia w życie ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym do wysokości świad-
czeń nabywanych na podstawie tej ustawy. Należy podkreślić, że w przepisie tym nie
przewidziano dodatkowego mechanizmu ustalania podstawy wymiaru świadczeń,
poza „uwzględnieniem zasady określonej w art. 17 ust. 3 ustawy”. Jest to zatem re-
gulacja wyczerpująca, nieodwołująca się do innych sposobów przeliczania świad-
czeń przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Odpowiednie jednak
stosowanie przepisów tej ustawy powoduje, że przewidziane w niej zasady ustalania
wysokości świadczeń dotyczą świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, z wyjąt-
kiem tej jednej, która stanowi o ograniczeniu wskaźnika wysokości podstawy wymia-
ru. Reguła ta została wyraźnie wyłączona w art. 17 ust 3 ustawy o ubezpieczeniu
wypadkowym i nie znajduje zastosowania do rent przysługujących z tego ubezpie-
czenia. Konsekwentnie, nie może być również stosowana przy rozpoznaniu przewi-
dzianego w art. 50 ust. 2 tej ustawy wniosku o ponowne ustalenie wysokości świad-
czeń przyznanych na podstawie przepisów wymienionych w art. 61.
W art. 17 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym przewidziano wszystkie od-
rębności ustalania wysokości świadczeń wobec stosowanych odpowiednio zasad
obwiązujących w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, a art. 50 ust. 2 odwołuje się
tylko do zasady określonej w art. 17 ust. 3, co potwierdza wniosek, że przy ponow-
nym ustaleniu wysokości świadczeń na podstawie art. 50 ust. 2 nie mają zastosowa-
nia przepisy art. 15 i 21 ustawy emerytalnej. W sprawie, w której przedstawiono roz-
strzygane zagadnienie prawne organ rentowy pominął, że art. 21 ustawy o rentach i
emeryturach z FUS był już zastosowany przy obliczeniu renty ubezpieczonego. Nie
ma żadnego powodu do stosowania go przy obecnym ustalaniu wysokości świad-
czenia, wzgląd zaś na nakazane w art. 17 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu wypadko-
wym „odpowiednie” stosowanie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS do
zasad ustalania wysokości świadczeń z tytułu choroby zawodowej dyktuje niestoso-
wanie tych przepisów, które - jako sprzeczne z art. 17 ust. 3 ustawy - zobowiązują do
ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do 250%. Niezależnie też od
tego, w jaki sposób ustalona była wcześniej po raz pierwszy podstawa wymiaru tych
6
świadczeń, zgodnie z art. 15, czy 21 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
ponowne ustalenie świadczeń na zasadzie określonej w art. 50 ust. 2 ustawy o
ubezpieczeniu wypadkowym dokonywane jest bez ograniczenia wskaźnika wysoko-
ści podstawy wymiaru do 250%. Przeliczenie dokonywane jest na podstawie prze-
pisu przejściowego, mającego na celu zrównanie sytuacji prawnej uprawnionych do
rent na podstawie poprzedniej i nowej ustawy.
Sąd Apelacyjny nie zwrócił natomiast uwagi, że wniosek zgłoszony na pod-
stawie art. 50 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym nie jest wnioskiem o po-
nowne ustalenie wysokości świadczenia, podobnym do przewidzianego w art. 109
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, na zasadach wynikających z art. 110-113
ustawy o emeryturach i rentach o ponowne ustalenie wysokości świadczenia, lecz
dotyczy rent, które z mocy art. 50 ust. 1 stały się rentami z nowej ustawy o ubezpie-
czeniu wypadkowym i mają być obliczone według nowoobowiązujących, korzystniej-
szych zasad. Nie chodzi tu o takie przeliczenie, które przewidywał art. 180 ust. 7
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, czyli zgłoszenie wniosku o ponowne ustale-
nie wysokości świadczenia przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas okresów
składkowych lub nieskładkowych według reguł art. 112 i 113 ustawy lub zmianę
okresu przyjmowanego za podstawę wymiaru świadczeń, według stosowanych od-
powiednio art. 110 lub 111 ustawy. Sposób regulacji przewidziany w art. 50 ustawy o
ubezpieczeniu wypadkowym jest zwykle stosowanym przez ustawodawcę trybem
wdrożenia nowych zasad ustalania wysokości świadczeń wprowadzanych zmianami
w prawie ubezpieczeń społecznych. Przykładem może tu być zbliżony treścią art.
332
, wprowadzony do ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur
i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
Nr 104, poz. 450 ze zm.) z dniem 1 stycznia 1996 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 138, poz.
681), przewidujący ustalenie podstawy wymiaru świadczeń na nowo w myśl art. 7,
gdy nowy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru okaże się wyższy od poprzednio
obliczonego. Na tle tego przepisu Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lutego 1998 r.,
II UKN 334/97 (OSNAPiUS 1999 nr 3, poz. 99) wskazał na analogiczny do rozpatry-
wanego wypadku cel przepisu, czyli zrównanie sytuacji emerytów i rencistów pobie-
rających już świadczenia z sytuacją osób składających po dniu 31 grudnia 1995 r.
wnioski o przyznanie takiego świadczenia.
Tylko taka wykładnia ujętych w zagadnieniu prawnym przepisów pozwala na
respektowanie w pełni zasady równego traktowania ubezpieczonych, wyrażonej w
7
art. 2a ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), w zakresie ustalania wysokości świad-
czeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, których wskaźnik wysoko-
ści podstawy wymiaru nie jest ograniczany do 250%. Ubezpieczeni uzyskujący
świadczenia na podstawie nowych i dawnych przepisów traktowani są jednakowo,
zarówno wtedy, gdy podstawa wymiaru ich świadczeń zostanie obliczona na pod-
stawie art. 21 ust. 1 pkt 1, jak też na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS, w każdym bowiem wypadku - stosownie do art. 17 ust. 3
ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym - wskaźnik wysokości jego podstawy nie bę-
dzie ograniczony stosownie do art. 21 ust. 1, ani 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================