Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 maja 2005 r.
I PK 241/04
Wierzytelność pracownika z tytułu wynagrodzenia za pracę wygasa w za-
kresie, w jakim pracodawca odprowadził składki na ubezpieczenie społeczne i
zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 maja 2005 r. sprawy z
powództwa Grzegorza R. przeciwko A.M. Spółce z o.o. w C. o wynagrodzenie za
pracę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach z dnia 28 stycznia 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Grzegorz R. dochodził od pozwanej A.M. Spółki z o.o. w C. kwoty
13.285,78 zł. tytułem wynagrodzenia za pracę na stanowisku prezesa zarządu, za
lipiec, sierpień i 1-24 września 2002, stosownie do umowy o pracę z dnia 1 listopada
1999 r. W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości,
podnosząc, iż z uwagi na złą kondycję finansową Spółki jej zarząd podjął uchwałę,
że do czasu jej poprawy członkowie zarządu nie będą pobierać wynagrodzenia, zaś
w pierwszej kolejności będą regulowane należności wobec ZUS, Urzędu Skarbowe-
go i pozostałych pracowników. Ponadto wskazano, iż w okresie objętym sporem po-
wód nie świadczył pracy i tylko przyjeżdżał czasami na kilka minut. Jeżeli chodzi o
wysokość wynagrodzenia powoda, to pozwana podniosła, że powód bezzasadnie
domaga się tej części wynagrodzenia, która podlegała odprowadzeniu na rzecz „Fi-
skusa” (Urzędu Skarbowego i ZUS).
2
Wyrokiem z dnia 16 maja 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Tarnowskich
Górach zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda całą dochodzoną kwotę
13.285,78 zł, z ustawowymi odsetkami: od kwoty 4.920,66 zł od dnia 11 sierpnia
2002 r.; od kwoty 4428,58 zł od dnia 11 września 2002 r.; od kwoty 3.936,53 zł od
dnia 11 października 2002 r. do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za pracę w
lipcu, sierpniu i wrześniu 2002 r. Zasądzając całe wynagrodzenie Sąd powołał się na
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 19 września 2002 r., III
PZP 18/02, zgodnie z którą „odsetki z tytułu opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia
za pracę przysługują pracownikowi za czas opóźnienia także w części, od której pra-
codawca odprowadził składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę
na podatek dochodowy od osób fizycznych”.
W apelacji pozwana zarzuciła sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią
zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że pozwana jest zo-
bowiązana do zapłaty powodowi wynagrodzenia za pracę w spornym okresie, pomi-
mo tego że powód nie świadczył pracy w miesiącach lipiec, sierpień i wrzesień 2002
r. Zdaniem pozwanej Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, że sporne wynagrodze-
nie należy się powodowi mimo tego że zarząd Spółki podjął uchwałę o wstrzymaniu
wynagrodzenia jego członków z uwagi na trudną sytuację finansową Spółki. Zarzu-
cono także pominięcie prowadzenia przez powoda jako prezesa zarządu Spółki
działalności konkurencyjnej na jej szkodę oraz że umowa o pracę z powodem została
zawarta wadliwie i podpisana przez osobę nieuprawnioną.
Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach (na podsta-
wie art. 385 k.p.c.) oddalił apelację strony pozwanej jako bezzasadną. Sąd drugiej
instancji przyjął ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji za własne. Rozwa-
żając zarzuty apelacji Sąd ten stwierdził, że stosunek pracy jest odrębnym stosun-
kiem prawnym od samego członkostwa w zarządzie spółki. Wprawdzie umowa o
pracę z powodem została zawarta niezgodnie z art. 210 k.s.h., to jednak w oparciu o
tę umowę powód został dopuszczony do pracy i jako prezes zarządu oraz jednocze-
śnie główny technolog świadczył ją i otrzymywał za nią wynagrodzenie. Prawo do
wynagrodzenia za pracę jest niezbywalne i wobec tego nie mogła wywrzeć skutku
ewentualna uchwała zarządu spółki o niepobieraniu przez jego członków wynagro-
dzenia za pracę; pozwana nie przedstawiła dowodów na okoliczność nieświadczenia
pracy przez powoda oraz podjęcia przedmiotowej uchwały o wstrzymaniu wypłaty
wynagrodzenia.
3
W odniesieniu do podnoszonego w apelacji zarzutu nieuwzględnienia przez
Sąd faktu prowadzenia przez powoda działalności konkurencyjnej Sąd drugiej in-
stancji stwierdził, że pozwana nie przedstawiła na tę okoliczność żadnych dowodów.
W kasacji od powyższego wyroku strona pozwana wniosła o jego uchylenie i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie
o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy przez od-
dalenie powództwa. W ramach podstawy dotyczącej przepisów prawa materialnego
(art. 3931
pkt 1 k.p.c.) strona pozwana przedstawiła zarzuty: 1) naruszenia art. 481
k.c., przez jego błędną wykładnię wynikającą z bezpodstawnego zasądzenia tej czę-
ści wynagrodzenia, którą pracodawca - jako płatnik - przekazał tytułem ubezpiecze-
nia społecznego i zdrowotnego powoda oraz przypadającej od niego zaliczki na po-
datek dochodowy od osób fizycznych; 2) naruszenia art. 203 § 1 k.s.h., przez błędną
interpretację i przyjęcie, że brak jakiejkolwiek umowy z członkiem zarządu pozwala
uznać, że należy stosować art. 29 § 4 k.p. tak jak w przypadku każdego innego pra-
cownika niebędącego prezesem zarządu oraz że umowa taka może być zawarta
przez czynności konkludentne, mimo iż istnieją inne prawne możliwości uregulowa-
nia tego stosunku prawnego; 3) błędną interpretację przepisów Kodeksu spółek han-
dlowych i Kodeksu pracy w zakresie kolejności ich stosowania i wzajemnej zależno-
ści w sytuacji, gdy z prezesem zarządu spółki została zawarta umowa o pracę z na-
ruszeniem art. 203 k.h.; 4) błędną interpretację art. 208 § 4 k.s.h., przez przyjęcie, że
sprzeciw członka zarządu w sprawie niewypłacenia wynagrodzenia wymaga uchwały
zarządu, mimo że z przepisu tego wynika, iż uchwały wymaga dopiero wykonanie
czynności a nie jej zaniechanie.
W ramach podstawy dotyczącej przepisów prawa procesowego (art. 3931
pkt
2 k.p.c.) skarżąca wskazała zarzuty: 1) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., przez przekro-
czenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na przyjęciu przez Sąd drugiej
instancji, że powód pełnił funkcję prezesa zarządu - głównego technologa, podczas
gdy Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był prezesem zarządu pozwanej Spółki.
W ten sposób - zdaniem skarżącej - Sąd drugiej instancji przyjmując ustalenia Sądu
pierwszej instancji za własne naruszył zasadę swobodnej oceny dowodów; 2) naru-
szenie art. 227 k.p.c. w związku z art. 6 k.c., przez przyjęcie, że to stronę pozwaną
obciążało przedstawienie dowodu negatywnego na fakt nieświadczenia pracy przez
powoda.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uchwale z dnia 19 września 2002 r., III PZP 18/02, Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że odsetki z tytułu opóźnienia w wypłacie wynagrodzenia za pracę przysługują pra-
cownikowi za czas opóźnienia także w części, od której pracodawca odprowadził
składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na podatek docho-
dowy od osób fizycznych. Nie wiadomo dlaczego - co w pełni zasadnie wytknięto w
kasacji - Sąd Okręgowy w Gliwicach uznał, że stanowisko powyższej uchwały podle-
ga prostemu zastosowaniu w rozpatrywanej sprawie. Tymczasem - wbrew wyrokowi
- nie zachodzi w sprawie ta podstawowa przesłanka stanowiska uchwały, która od-
nosi się do opóźnienia pracodawcy w wypłacie wynagrodzenia; to przecież ze
względu na opóźnienie dłużnika (niewykonywanie zobowiązania w terminie) powstał
wyjaśniony w uchwale Sądu Najwyższego problem zobowiązania pracodawcy z ty-
tułu odsetek, także od tej części wynagrodzenia, które pracodawca przekazuje - jako
płatnik - innym organom. W uchwale Sądu Najwyższego chodziło więc o sytuację, w
której pracodawca opóźnił się z wypłatą wynagrodzenia za pracę w całości (brutto) z
uwzględnieniem także tej części wynagrodzenia, która podlegała odprowadzeniu na
poczet należnych od pracownika składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne
oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Inna jest natomiast sytuacja
faktyczna rozpatrywanej sprawy, w której - z niespornych co do zasady twierdzeń
stron i odpowiadającemu im ustaleniu wyroku - wynika, że pracodawca (dłużnik)
spełnił - jak się wydaje w terminie - swe zobowiązanie z tytułu wynagrodzenia za
pracę należnego powodowi w części dotyczącej składek na ubezpieczenie społeczne
i zdrowotne oraz zaliczki na podatek. Jeżeli zaś dłużnik spełnił swe zobowiązanie - w
tym przypadku wykonując ustawowo określone obowiązki płatnika przekazał składki
na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od
osób fizycznych właściwym organom - to pracownik nie ma oczywiście żadnego
tytułu do tego żeby uzyskać od pracodawcy ponowne zaspokojenie swej wierzytel-
ności już zaspokojonej (wygasłej w tej części). Zasadność kasacji w powyższym za-
kresie spowodowała zastosowanie art. 39313
k.p.c., gdyż podstawa faktyczna wyroku
nie zawiera wystarczających ustaleń w zakresie terminu i kwot dotyczących odpro-
wadzanych przez pracodawcę składek i zaliczki.
Pozostałe natomiast zarzuty kasacji strony pozwanej Sąd Najwyższy uznał za
bezzasadne. Jeżeli chodzi o podstawę materialnoprawną (art. 3931
pkt 1 k.p.c.), to
5
kasacja - wbrew deklarowanemu zarzutowi - nie przestawiła problemów interpreta-
cyjnych dotyczących wskazanych w kasacji przepisów, lecz podjęła - niedopusz-
czalną w zakresie tej podstawy (por. art. 3931
pkt 1 i art. 39311
§ 2 k.p.c.) - polemikę
z ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Przed-
stawiając zarzut naruszenia art. 203 § 1 Kodeksu spółek handlowych skarżący zu-
pełnie bezpodstawnie sugeruje, że zaskarżony wyrok opiera się na sprzecznym z
tym przepisem założeniu jakoby członek zarządu musiał być pracownikiem spółki.
Takiego założenia w wyroku nie ma, natomiast Sąd ustalił, że w rozpatrywanym
przypadku powód wykonywał powierzone mu zatrudnienie na podstawie stosunku
pracy.
Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 203 Kodeksu handlowego przez jakieś
drugoplanowe jego zastosowanie „gdy z Prezesem Zarządu została zawarta umowa
o pracę niezgodnie z treścią art. 203 k.h. (obecnie art. 210 k.s.h.), a więc w sytuacji
gdy taka umowa nie istnieje”. Tymczasem w podstawach zaskarżonego wyroku są
wyraźnie wyodrębnione dwie sytuacje. Pierwsza z nich dotyczy stwierdzenia nieważ-
ności umowy o pracę zawartej 1 listopada 1999 r. - właśnie ze względu na nieza-
chowanie reprezentacji Spółki, wymaganej w art. 203 Kodeksu handlowego. Nato-
miast druga sytuacja dotyczy stanu faktycznego ukształtowanego między stronami
po 1 listopada 1999 r., że powód został dopuszczony do pracy, pracę tę świadczył i
otrzymywał za nią ustalone wynagrodzenie. W ten sposób obie strony ukształtowały
stosunek pracy według takich samych warunków jak w umowie z dnia 1 listopada
1999 r., ale nie na jej podstawie w sensie źródła stosunku pracy. Kwestie te były już
przedmiotem wyjaśnień w orzecznictwie Sądu Najwyższego między innymi w wyroku
z dnia 7 stycznia 2000 r., I PK 404/99, na który powołał się Sąd Okręgowy.
Jeżeli chodzi o zarzut dotyczący art. 208 § 4 Kodeksu spółek handlowych, to
skarżący powołuje się na nieustalony w sprawie fakt sprzeciwu jednego z członków
zarządu wobec podjęcia uchwały zarządu w przedmiocie wypłaty wynagrodzenia po-
wodowi, by na bazie takiego twierdzenia skonstruować niedopuszczalny zarzut ja-
koby w wyroku zawarta została interpretacja art. 208 § 4 k.s.h., zakładająca, że
„sprzeciw członka zarządu w sprawie nie wypłacenia wynagrodzenia wymaga
uchwały zarządu mimo, że z przepisu wynika, że uchwały wymaga dopiero wykona-
nie „czynności, a nie jej zaniechanie”. Należy zauważyć, że przedstawiony w kasacji
zarzut jest zupełnie oderwany od podstaw wyroku. Ostatnio poruszona kwestia wyni-
kła bowiem ze stanowiska strony pozwanej, która w odpowiedzi na pozew twierdziła,
6
iż „Zarząd Spółki podjął uchwałę, że do czasu poprawienia sytuacji Spółki członkowie
tego Zarządu nie będą pobierać wynagrodzenia. W przypadku gdy sytuacja Spółki
się poprawi wynagrodzenie zostanie wypłacone”. Tymczasem w kasacji strona po-
zwana zmienia swe własne twierdzenie faktyczne, podaje coś innego i dopiero tak
domniemany fakt przedstawia do oceny prawnej, którą przeciwstawia wyrokowi.
Wreszcie trzeba stwierdzić, że nie budzi żadnych zastrzeżeń stanowisko wyroku, iż
pracodawca w drodze jednostronnej czynności prawnej - w tym przypadku w drodze
uchwały zarządu - nie mógłby pozbawić pracownika prawa do wynagrodzenia za
pracę.
Jeżeli chodzi o podstawę procesową kasacji (art. 3931
pkt 2 k.p.c.), to - w od-
niesieniu do zarzutu dotyczącego art. 227 k.p.c. stanowiącego, że przedmiotem do-
wodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie i zarzutu doty-
czącego art. 6 k.c., ustalającego, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie,
która z faktu tego wywodzi skutki prawne - kasacja bezpodstawnie upatruje narusze-
nia tych przepisów, przez to, że w uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy uznał, że
strona pozwana nie przedstawiła też żadnego dowodu na okoliczność nieświadcze-
nia pracy przez powoda w spornym okresie. Niezasadność tego zarzutu wynika z
bezpodstawnego twierdzenia, jakoby brak dowodu nieświadczenia pracy przez po-
woda stanowił jedyną postawę dla ustalenia, że powód pracę wykonywał i że przy-
sługuje mu w związku z tym prawo do wynagrodzenia. Tymczasem taka sugestia jest
nieusprawiedliwiona w świetle uzasadnienia wyroku, z którego wynika, że brak do-
wodów przeciwnych podstawie faktycznej powództwa był jednym tylko z elementów,
które Sąd brał pod uwagę przede wszystkim pod kątem oceny wiarygodności i mocy
dowodów przedstawionych przez stronę powodową. Z tego punktu widzenia, w świe-
tle zasady swobodnej oceny dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia
zebranego materiału (art. 233 § 1 k.p.c.), a także przy wykorzystaniu konstrukcji do-
mniemań faktycznych (art. 231 k.p.c.), nie budzi żadnych zastrzeżeń ocena wyroku
(kierunek tej oceny) sytuacji procesowej, według której w toku postępowania w spra-
wie nie zostały ujawnione dowody, które byłyby przeciwne do tego, że strony były
związane stosunkiem pracy, że powód pracę wykonywał, że aż do spornego okresu
pracodawca takiego stanu rzeczy nie kwestionował, a nawet w spornym okresie wy-
konywał obowiązek wypłacenia części wynagrodzenia za pracę w zakresie składek
na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy, nato-
7
miast przestał wypłacać pozostałą część wynagrodzenia ze względu na swą trudną
sytuację finansową.
Rozważając zarzut dotyczący naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. zgodzić się należy
ze skarżącym, że w ustaleniu zaskarżonego wyroku, iż powód został zatrudniony na
stanowisku prezesa zarządu – „Głównego Technologa” budzi zastrzeżenia określe-
nie stanowiska powoda tytułem „głównego technologa”. W tym ustaleniu jest istotnie
niekonsekwencja w związku z podzieleniem przez Sąd drugiej instancji ustalenia
Sądu pierwszej instancji . Ponadto Sąd Okręgowy nie wyjaśnił podstaw zmiany w
tym zakresie faktu ustalonego przez Sąd Rejonowy. Stwierdzenie powyższego uchy-
bienia nie łączy się jednakże z zasadnością podstawy kasacyjnej w tym zakresie,
gdyż uchybienie to nie mogło mieć istotnego wpływu na wynik sprawy rozstrzygniętej
przez oddalenie apelacji.
Z przedstawionych przyczyn, uznając że kasacja miała usprawiedliwioną pod-
stawę tylko w zakresie zarzutu dotyczącego naruszenia art. 481 k.c., Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.
========================================