Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 czerwca 2005 r.
I UK 280/04
Korzystanie z urlopu wychowawczego lub pobieranie zasiłku macierzyń-
skiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) stanowi odrębny tytuł obowiązkowego ubezpie-
czenia społecznego (art. 9 ust. 6 tej ustawy), co w razie prowadzenia działalno-
ści pozarolniczej rodzi obowiązek opłacania składek z tytułu tej działalności,
bez względu na równoczesne pozostawanie w stosunku pracy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski, Roman
Kuczyński (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 czerwca 2005 r.
sprawy z odwołania Beaty R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w Ł. o podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia dzia-
łalności gospodarczej, na skutek kasacji odwołującej od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Łodzi z dnia 22 czerwca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. decyzją z dnia 4 czerwca 2003
r. stwierdził, że Beata R. od dnia 20 sierpnia 2000 r. do dnia 17 lutego 2001 r. nie
podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu,
wypadkowemu i chorobowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w
P.P.H.U. „T.”, nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu i rento-
wym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, natomiast podlegała w tym okresie
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadko-
wemu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
2
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 10 lipca 2003r. oddalił odwołanie ubezpieczonej od wyżej wymienionej decyzji.
Sąd pierwszej instancji wywiódł, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 1 i 5 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.) obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym podlegają między innymi pra-
cownicy oraz osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współ-
pracujące. Jednakże osoby będące pracownikami i spełniające jednocześnie warunki
do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z innych ty-
tułów, są obejmowane ubezpieczeniami tylko z tytułu stosunku pracy.
Sąd Okręgowy uznał, że w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego Beata
R. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia, ale z uwagi na
inny tytuł rodzący obowiązek ubezpieczenia, tj. prowadzenie pozarolniczej działalno-
ści, miała obowiązek opłacania składek.
Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 22 czerwca 2004 r. oddalił apelację
ubezpieczonej, podzielając w pełni argumentację Sądu pierwszej instancji.
W kasacji ubezpieczonej od powyższego orzeczenia zarzucono naruszenie
prawa materialnego, tj. art. 9 ust. 6 w związku z art. 9 ust. 1 ustawy z 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przez niesłuszne uznanie, że inne ty-
tuły rodzące obowiązek ubezpieczeń społecznych, o których jest mowa w pierwszym
wyżej powołanym przepisie, nie obejmują obowiązku ubezpieczenia z tytułu pozosta-
wania w stosunku pracy, jeżeli osoba pobierająca zasiłek macierzyński jednocześnie
pozostaje w stosunku pracy i prowadzi działalność gospodarczą, oraz niesłuszne
uznanie, że ubezpieczona pobierając zasiłek macierzyński w okresie 20 sierpnia
2000 r. - 17 lutego 2001 r. i jednocześnie będąc w tym samym czasie pracownikiem
w P.P.H.U. „T.” oraz prowadząc działalność gospodarczą w ramach spółki cywilnej
„B.” podlegała ubezpieczeniu nie z tytułu pozostawania w stosunku pracy, lecz ubez-
pieczeniu z tytułu działalności gospodarczej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spór w niniejszej sprawie sprowadza się w istocie do ustalenia, czy odwołują-
ca korzystając z urlopu macierzyńskiego i prowadząc w tym samym czasie pozarol-
niczą działalność gospodarczą podlega z tego tytułu obowiązkowemu ubezpieczeniu
emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu, i czy w związku z tym zobowiązana jest
3
do uiszczenia zaległych składek wraz z należnymi odsetkami za zwłokę, zgodnie z
decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Ł. Ponadto w ocenie Sądu Najwyż-
szego w niniejszej sprawie należy ustalić, czy na podstawie unormowań ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych pobierany zasiłek
macierzyński stanowi odrębny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.
Zakres podmiotowy przymusu ubezpieczeń emerytalnego i rentowego wyznaczają
art. 6, 8 i 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych. Obowiązkowym ubezpieczeniom podlegają (między innymi) „osoby fizyczne,
które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami” (art. 6 ust. 1 pkt 1), a
także te, które są „osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą”
(art. 6 ust. 1 pkt 5) oraz również osoby przebywające na urlopach wychowawczych
lub pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyń-
skiego (art. 6 ust. 1 pkt 19). Ustawodawca przyjął zasadę przymusu ubezpieczeń z
jednego tytułu. Dlatego też, zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy, osoby będące pracowni-
kami, „spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpiecze-
niami emerytalnym i rentowym z innych tytułów”, są obejmowane ubezpieczeniami
tylko z jednego tytułu. Jak wynika z art. 9 ust. 6 ustawy w związku z jej art. 6 ust. 1
pkt 19, przymus ubezpieczenia w odniesieniu do osób pobierających zasiłek macie-
rzyński istnieje tylko wtedy, gdy „nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i
nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych”. Z powoła-
nych przepisów nie wynika przymus ich ubezpieczenia z tych innych tytułów. Wynika
z nich tyle tylko, że względem osób przebywających na urlopach macierzyńskim i
wychowawczym mających inny niż korzystanie z tych urlopów tytuł rodzący obowią-
zek ubezpieczenia, nie powstaje obowiązek ubezpieczeń na podstawie art. 6 ust. 1
pkt 19 ustawy.
Zasadniczą dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy jest kwestia, czy wnio-
skodawczyni korzystająca z urlopu macierzyńskiego miała w tym okresie inny tytuł
ubezpieczenia niż opisany w art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy, czy nie, a jeżeli miała - to z
którego tytułu obowiązana była do uiszczenia składek z ubezpieczenia społecznego.
W konsekwencji, czy będąc pracownikiem i podlegając z tego tytułu przymusowi
ubezpieczenia, powinna być objęta obowiązkiem ubezpieczeń z tytułu jednoczesne-
go prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Urlop macierzyński (art.
180 k.p.) jest obligatoryjnym dla pracodawcy okresem zwolnienia pracownika z obo-
wiązku świadczenia pracy i jest zwolnieniem od pracy, podczas którego pracownik
4
nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Utrata możliwości zarobkowania rekom-
pensowana jest świadczeniami z zabezpieczenia społecznego - zasiłkiem macie-
rzyńskim z chorobowego ubezpieczenia społecznego zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z
dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze
zm.). Skoro pracownik podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego nie zachowuje
prawa do wynagrodzenia, a zgodnie z art. 16 ust 2 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenie społeczne
pracowników finansują - w przypadku ubezpieczenia chorobowego w całości z wła-
snych środków ubezpieczeni; w przypadku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego
w równych częściach ubezpieczony i płatnik (pracodawca); w przypadku ubezpie-
czenia wypadkowego w całości płatnik (pracodawca) składek, mając jednocześnie na
uwadze, że na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zasiłek ma-
cierzyński jest objęty ubezpieczeniem chorobowym, to należy się zgodzić, że ustał
tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych ze stosunku pracy. Tak więc prze-
rwy w świadczeniu pracy z tytułu urodzenia dziecka i sprawowania nad nim osobistej
opieki mają skutek - po stronie pracownika - w postaci braku środków na uiszczenie
składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, które pochodzą w części z wynagro-
dzenia za pracę. Natomiast po stronie pracodawcy ze względu na brak świadczenia
pracy przez pracownika, odpada tytuł do ponoszenia kosztów składki ubezpieczenia
emerytalnego i rentowego z art. 16 ust. 8 ustawy systemowej, który stanowi, że w
przypadku osób pobierających zasiłek macierzyński składki ubezpieczenia emerytal-
nego i rentowego finansuje w całości budżet państwa. Z powyższego wynika, że
ustawodawca na czas opieki nad dzieckiem w miejsce stosunku pracy wprowadził
odrębny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w postaci zasiłku macie-
rzyńskiego. Natomiast ze względu na przedmiot ubezpieczenia chorobowego,
ochrony takich zdarzeń jak wypadki przy pracy i choroby zawodowe, w czasie opieki
nad dzieckiem podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego osoby te nie podlegają
ubezpieczeniu wypadkowemu zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy systemowej.
Dlatego mając na uwadze art. 9 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych, który stanowi, że osoby przebywające na urlopach wychowawczych podle-
gają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, jeżeli nie mają
ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obo-
5
wiązek ubezpieczeń społecznych oraz art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy obejmujący obo-
wiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym osoby fizyczne, które na ob-
szarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
gospodarczą oraz osobami z nimi współpracującymi - obowiązek ubezpieczenia
emerytalno-rentowego wnioskodawczyni przestał od dnia 20 sierpnia 2000 r. do 17
lutego 2001 r., wypływać z zatrudnienia, a powstał - z uwagi na korzystanie z urlopu
wychowawczego - z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Podobny pogląd
wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 marca 2003 r., II UK
157/02.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================