Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 czerwca 2005 r.
II PK 270/04
Ocena dydaktycznych i metodologicznych umiejętności nauczyciela do-
konywana przez szkołę w granicach określonych w art. 9b ust. 1 i art. 9c ust. 6
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) jest działaniem w ramach obowiązującego po-
rządku prawnego i nie może stanowić podstawy zasądzenia odszkodowania z
tytułu naruszenia dóbr osobistych pracownika.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Maria Tyszel, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Małgorzaty M. przeciwko Państwowej Szkole Muzycznej I
Stopnia [...] w W. o naruszenie dóbr osobistych i zadośćuczynienie, na skutek kasacji
powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6 kwietnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 17 grudnia 2003 r. [...] oddalił powództwo Małgorzaty M. przeciwko Pań-
stwowej Szkole Muzycznej [...] w W. o naruszenie dóbr osobistych i zadośćuczynie-
nie. Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych. Małgorzata M.
była zatrudniona w Państwowej Szkole Muzycznej [...] w W. jako stażysta na pod-
stawie umowy o pracę zawartej na czas określony od dnia 1 września 2000 r. do dnia
31 sierpnia 2001 r. Uprzednio powódka była zatrudniona w Operze W., gdzie za po-
rozumieniem stron rozwiązała umowę o pracę i rozpoczęła współpracę z Operą W.
na podstawie umowy zlecenia od dnia 2 października 2000 r. Zamiarem powódki
było podjęcie nauczania w szkole i stopniowe przeniesienia swego zaangażowania
artystycznego z opery do szkoły. W chwili zawierania umowy o pracę z pozwaną
2
szkołą, powódka została zobligowana do uzyskania kwalifikacji pedagogicznych
umożliwiających przystąpienie do egzaminu na nauczyciela kontraktowego. Do dnia
20 czerwca 2001 r. Małgorzata M. nie uzyskała koniecznych kwalifikacji pedagogicz-
nych, co spowodowało przerwanie przez dyrektora szkoły procedury związanej z
awansem na nauczyciela kontraktowego, mimo że powódka czyniła starania celem
zdobycia stosownego wykształcenia pedagogicznego. W dniu 11 lipca 2001 r. dy-
rektor szkoły poinformował powódkę, że nie zgadza się na ponowne zawarcie z nią
umowy o pracę na czas określony i odbycie stażu w szkole z uwagi (między innymi)
na brak kwalifikacji pedagogicznych, brak doświadczenia w doborze programu, sto-
sowane przez nią metody gry na skrzypcach i „nielogiczny rozwój techniczny ucznia”.
Stosunki pomiędzy powódką a opiekunką stażu Ryszardą K., nie układały się najle-
piej z uwagi na różnice w poglądach na temat techniki gry na skrzypcach. Od maja
2001 r. powódka pozostaje pod opieką poradni zdrowia psychicznego ze względu na
zaburzenia adaptacyjne.
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy uznał, że powódka nie wykazała, jakie
jej dobra osobiste zostały konkretnie naruszone przez pozwaną. Jedyne spójne
stwierdzenie, jakim powódka posługiwała się przy określeniu sposobu naruszenia jej
dóbr osobistych, było powołanie się na rozprawie w dniu 21 listopada 2002 r. na
stwierdzenie strony pozwanej, że powódka „uznawała za jedynie słuszne metody,
którymi sama była uczona”. W ocenie Sądu Okręgowego trudno w tym stwierdzeniu
dopatrywać się naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego, ponieważ element
oceny zawarty w tym stwierdzeniu odnosi się do metod gry na skrzypcach, a nie do
dóbr osobistych powódki. Stan zdrowia powódki nie ma związku z działaniem po-
zwanej. Działanie to, dotyczące oceny sposobu odbywania stażu zawodowego po-
wódki, było prawidłowe.
W apelacji powódka zarzucała nieważność umowy o pracę, domagała się za-
sądzenia zadośćuczynienia łącznie w kwocie 55.756 zł, w tym 20.000 zł za doznane
krzywdy przez naruszenie jej dóbr osobistych. Powódka zarzuciła naruszenie przepi-
sów postępowania przez oddalenie jej wniosku o powołanie biegłego na okoliczność
prawidłowości przebiegu stażu oraz podejmowanie przez Sąd czynności niemają-
cych związku z istotą sprawy.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 6 kwietnia 2004 r. oddalił apelację powódki, podnosząc, że wbrew zarzu-
tom apelacji Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych i wyczerpujących ustaleń faktycz-
3
nych, wyciągnął z nich zasadniczo trafne wnioski, prawidłowo kwalifikując podstawę
prawną rozstrzygnięcia, zaś zebrany w sprawie materiał dowodowy został oceniony
właściwie w granicach swobodnej oceny dowodów. Zdaniem Sądu, oceny sposobu
gry na skrzypcach nie można uznać za naruszenie dóbr osobistych w sferze twór-
czości artystycznej, ponieważ dotyczyła ona metody nauczania, a nie sposobu gry
powódki jako solistki. Skoro nie było czynu niedozwolonego ze strony pozwanej, nie
ma podstaw do żądania zadośćuczynienia, a do rozwiązania stosunku pracy z po-
przednim pracodawcą (Operą W.) doszło na wniosek powódki.
Kasację od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego wniosła powódka, która
skarżąc w całości powyższy wyrok, wniosła o jego uchylenie oraz uchylenie poprze-
dzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpo-
znania „równorzędnemu sądowi rejonowemu”.
W kasacji zarzucono: 1) nieważność postępowania, ze względu na okolicz-
ność, że wyrok Sądu pierwszej instancji wydał ten sam sędzia, który brał udział
uprzednio w wydaniu postanowienia, którym wyłączono do odrębnego rozpoznania
sprawę powódki o odszkodowanie za naruszenie przepisów o rozwiązywaniu umów
o pracę, 2) naruszenie przepisów postępowania: art. 461 § 11
k.p.c., poprzez fakt
wyłączenia do odrębnego rozpoznania przez Sąd Okręgowy sprawy o roszczenia
powódki ze stosunku pracy, podczas gdy roszczenie o odszkodowanie za rozwiąza-
nie umowy o pracę z Operą W. powinno zostać rozpoznane przez Sąd Pracy; art.
328 § 2 k.p.c., „przez uchybienie w ustaleniach dotyczących treści umowy o pracę
zawartej między stronami procesu”; art. 233 § 1 k.p.c., „przez błędne przyjęcie, że
ustalenia Sądu I instancji znajdują oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym”;
art. 244 § 1 k.p.c., „przez zmianę treści dokumentu urzędowego” i „przez niewłaściwe
określenie skutków procesowych jakie przepis wiąże z czynnością procesową uzna-
nia za udowodnione tego, co zaświadcza dokument urzędowy” w zakresie treści
umowy o pracę, treści świadectwa pracy oraz umowy o współpracy z Operą na za-
sadzie zlecenia; art. 380 k.p.c., „przez niedopuszczenie dowodów na sporne między
stronami okoliczności, a mające istotne znaczenie dla sprawy”; art. 316 § 1 k.p.c.,
„przez pominięcie okoliczności faktycznych sprawy, których nie uwzględniono w do-
tychczasowym postępowaniu, a wpływ tych zdarzeń na wynik sprawy jest zasadni-
czy”, przy czym okoliczności te dotyczą możliwości uzupełnienia przez powódkę
kwalifikacji pedagogicznych; art. 380 k.p.c. oraz art. 248 k.p.c., „przez oddalenie
wniosku powódki o zarządzenie od pozwanej wniesienia do sprawy akt osobowych
4
powódki, stanowiących dowód faktów istotnych i niepodważalnych dla rozstrzygnię-
cia sprawy”; art. 278 k.p.c., „przez oddalenie przez Sąd Apelacyjny i Sąd I instancji
wniosku powódki o powołanie biegłego sądowego na okoliczność stwierdzenia dla
sprawy prawidłowości przebiegu jej stażu”; art. 245 k.p.c., „przez pominięcie istot-
nego dowodu jako zbędnego, mimo niewyjaśnienia sprawy zgodnie z twierdzeniem
powódki”. Jako naruszenie prawa materialnego wskazano: art. 9a, 9b, 9c, 10 ustawy
z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118,
poz. 1112 ze zm.), „przez błędną wykładnię tych przepisów”; art. 65 k.c. „przez błąd
w wykładni oświadczenia pozwanej”; art. 23 i 24 k.c. w związku z art. 11 k.p., „przez
błąd w subsumcji i mylną ocenę związku przyczynowego między przepisem prawa
chroniącym dobra osobiste powódki a błędnym ustaleniem stanu faktycznego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena podstaw kasacji w postaci naruszenia przytoczonych licznych przepi-
sów postępowania oraz prawa materialnego jest utrudniona przez to, że w kasacji
zarzuty naruszenia przepisów postępowania zostały przemieszane z zarzutami naru-
szenia prawa materialnego (i odwrotnie) oraz przez to, iż w wielu elementach wycho-
dzą one poza przedmiot sporu.
Nie jest usprawiedliwiony zarzut nieważności postępowania z powodu wyda-
nia przez sędziego, który zarządził rozłączenie spraw do odrębnego postępowania,
wyroku w sprawie wyłączonej. Zgodnie z art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. sędzia jest wyłączo-
ny z mocy samej ustawy w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wy-
daniu zaskarżonego orzeczenia. W myśl art. 379 pkt 4 k.p.c. nieważność postępo-
wania zachodzi, jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy
ustawy. W wyroku z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02 (OTK-A 2004 nr 7, poz. 67), Try-
bunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 48 § 1 pkt 5 w związku z art. 401 pkt 1 i art.
379 pkt 4 k.p.c. w zakresie, w jakim ogranicza wyłączenie sędziego z mocy samej
ustawy tylko do spraw, w których rozstrzyganiu brał udział w instancji bezpośrednio
niższej, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Celem art. 48 k.p.c. jest zapobie-
żenie sytuacji , w której sędzia dokonywałby samokontroli własnego orzeczenia. Nie
dotyczy to jednak sytuacji, kiedy we wcześniejszej fazie postępowania sędzia w
ogóle nie dokonywał merytorycznej oceny sprawy i w konsekwencji jej nie rozstrzygał
5
i nie wydał orzeczenia, a jedynie dokonał czynności techniczno-prawnej w zakresie
proceduralnym.
Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 461 § 11
k.p.c. przez rozpoznanie sprawy
przez Sąd Okręgowy zamiast przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia IV Wydział Pracy.
Stosownie do art. 17 k.p.c. do właściwości sądów okręgowych należą między innymi
sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe.
Żądanie zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych należy do spraw o
prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenie majątkowe (art. 17 pkt 1
k.p.c.). Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w któ-
rych wartość przedmiotu zaskarżenia przewyższa trzydzieści tysięcy złotych. Powód-
ka domagała się zadośćuczynienia w kwocie 35.756 zł tytułem utraty pracy w Operze
D., utraty widoków na przyszłość oraz utraty pełnych dochodów za dwa lata przeby-
wania na rencie i zwolnieniu lekarskim.
Przechodząc do zarzutów kasacji naruszenia pozostałych, wymienionych w
niej przepisów postępowania, należy ponownie podkreślić, że przedmiotem żądania
powódki było zadośćuczynienie z tytułu naruszenia przez stronę pozwaną dóbr oso-
bistych nazwiska, zdrowia, twórczości artystycznej poprzez określenie metody nauki
gry na skrzypcach powódki jako metody, którą sama była uczona oraz zadośćuczy-
nienia za utratę pracy w Operze D. W ostatnio wymienionej kwestii Sądy orzekające
uznały roszczenie powódki za bezzasadne, ponieważ powódka z własnej woli zrezy-
gnowała z pracy w Operze. Skarżąca powołuje w kasacji jako podstawę odpowie-
dzialności strony pozwanej art. 471 k.c., roszczenie odszkodowawcze wywodzi na-
tomiast z przepisu art. 448 k.c. [...]. Pomijając nietrafność takiej konstrukcji prawnej
należy stwierdzić, że powódka nie wykazała podstaw ewentualnej odpowiedzialności
strony pozwanej za „utratę miejsca pracy” w Operze ani w postaci niewykonania lub
nienależytego wykonania obowiązku umownego, ani też w postaci czynu niedozwo-
lonego. Skoro zatem przedmiotem sporu w pozostałym zakresie jest żądanie za-
dośćuczynienia z powodu naruszenia dóbr osobistych, zarzuty kasacji naruszenia
przepisów postępowania - zwłaszcza przepisów art. 233 i 328 k.p.c. w zakresie
ustalenia treści umowy o pracę, obowiązków strony pozwanej w zakresie organizacji
przebiegu stażu pracy, prawidłowości rozwiązania umowy o pracę, a więc kwestii
niezwiązanych z przedmiotem sporu - mogą zostać pominięte. Również rozważanie
zarzutów kasacji dotyczących naruszenia prawa materialnego odnoszących się do
zasad odbywania stażu , względnie - posługując się sformułowaniem kasacji - prze-
6
rwania biegu awansu zawodowego i niezaliczenia odbytego stażu (art. 9 ust. 2, 9h
ust. 2, 9a ust. 10 ust. 2 Karty Nauczyciela), jako wykraczających poza przedmiot
sporu, może zostać pominięte. Jeśliby natomiast liczne odniesienia w kasacji do wy-
mienionych kwestii rozumieć jako rozszerzenie żądań pozwu, względnie wystąpienie
z nowymi roszczeniami, to takie rozszerzenie żądań pozwu w postępowaniu kasa-
cyjnym jest oczywiście niemożliwe (art. 39319
w związku z art. 383 k.p.c.). Kwestie te,
wbrew stanowisku kasacji, nie pozostają też w związku z żądaniem pozwu. W kon-
sekwencji Sąd Najwyższy nie znajduje podstaw do ich rozważenia.
W istotnej sprawie zadośćuczynienia za naruszenie godności osobistej za-
gadnienie sprowadza się do kwestii istnienia podstaw do żądania przez powódkę
takiego zadośćuczynienia. Przesłankami zadośćuczynienia z tytułu naruszenia god-
ności osobistej są: naruszenie dobra osobistego oraz bezprawność działania w po-
staci naruszenia tego dobra. Odnośnie do pojęcia naruszenia dóbr osobistych (po-
gląd ten można odnieść również do naruszenia dóbr osobistych pracownika) Sąd
Najwyższy stwierdził, że ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, jakim
jest stan uczuć, godność osobista i nietykalność cielesna nie może być dokonana
według miary indywidualnej wrażliwości zainteresowanego (ocena subiektywna) po-
nieważ może ona być szczególnie dużą z uwagi na cechy osobnicze, uwarunkowa-
nia chorobowe itp. Kryteria oceny naruszenia muszą zatem być poddane obiektywi-
zacji, a mianowicie uwzględnić trzeba uczucia szerszego grona uczestników i po-
wszechnie przyjmowane, a zasługujące na akceptację, normy postępowania. Nie jest
przy tym bez znaczenia motywacja działań sprawcy naruszenia (wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 11 marca 1997 r., III CKN 33/97, OSNC 1997 nr 6-7, poz. 93). Sta-
nowisko to, które zasadniczo znajduje akceptację w doktrynie prawa, należy podzie-
lić. Stwierdzenie, że powódka uczy gry na skrzypcach metodą, którą sama była
uczona, zostało sformułowane jako element oceny jej umiejętności dydaktycznych
oraz metodologicznych i już z tego punktu widzenia można mieć uzasadnione wąt-
pliwości, czy wymienione określenie w ogóle można ocenić jako naruszenie dóbr
osobistych powódki. Gdyby jednak nawet uznać, że doszło do naruszenia dobra
osobistego powódki, niezbędną przesłanką odpowiedzialności z tego tytułu jest bez-
prawność działania. Działanie jest bezprawne, gdy pozostaje w obiektywnej sprzecz-
ności z zasadami porządku prawnego, to jest z regułami postępowania wyznaczo-
nymi zarówno przez normy prawne, jak i przez zasady współżycia społecznego.
Działanie strony pozwanej mieściło się w ramach obowiązującego porządku prawne-
7
go, wyznaczonego przez przepisy ustawy Karta Nauczyciela. Stosownie do art. 9b
ust. 1 Karty Nauczyciela warunkiem nadania nauczycielowi kolejnego awansu zawo-
dowego jest spełnienie wymagań kwalifikacyjnych, odbycie stażu zakończonego
pozytywną oceną dorobku zawodowego nauczyciela. Przepis art. 9c ust. 6 przewi-
duje, że ocenę dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu ustala, z uwzględ-
nieniem stopnia realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela dyrektor szkoły: w
przypadku nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego - po zapoznaniu się z
projektem oceny opracowanym przez opiekuna stażu. Określenie dotyczące sposobu
nauczania gry na skrzypcach zawarte w projekcie oceny opracowanym przez opie-
kuna stażu zostało sformułowane w wykonaniu obowiązku opiekuna stażu przygoto-
wania projektu oceny dorobku zawodowego nauczyciela stażysty. Sąd Najwyższy
wielokrotnie podkreślał, że nie noszą cech bezprawności podejmowane w ramach
istniejącego porządku prawnego działania pracodawcy dotyczące czynów, zachowań
pracownika, jego postawy, mimo iż przypisywane pracownikowi czyny nie zostały
przez niego popełnione. Na przykład w uchwale z dnia 30 marca 1994 r., I PZP 9/94
(OSNAPiUS 1994 nr 2, poz. 26), Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest bezprawnym
działanie pracodawcy zmierzające do ustalenia, czy pracownik popełnił przestęp-
stwo, mimo że okazało się, iż przypisywane pracownikowi przestępstwo nie zostało
popełnione; wyjątkiem może być sytuacja, kiedy zostanie nadany przestępstwu roz-
głos przekraczający przeciętną miarę. W orzeczeniu z dnia 23 września 1997 r., I
PKN 287/97 (OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 419), Sąd Najwyższy uznał, że nie nosi
cech bezprawności działanie pracodawcy, który w piśmie do zarządu zakładowej or-
ganizacji związkowej, w związku z zamierzonym zwolnieniem pracownika z pracy,
wskazał na jego nieprzydatność na zajmowanym stanowisku. W sumie należało
dojść do przekonania, że nawet gdyby uznać (co jest wysoce wątpliwe), że sporne
sformułowanie dotyczące sposobu nauczania gry na skrzypcach naruszało godność
powódki, to ocena ta została sformułowana w ramach obowiązku pracodawcy doko-
nania oceny dorobku zawodowego nauczyciela stażysty, co wyłącza bezprawność
działania pracodawcy. Skoro działanie strony pozwanej nie nosiło znamion działania
bezprawnego, nie ma podstaw prawnych do zasądzenia odszkodowania z tytułu na-
ruszenia dóbr osobistych powódki .
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39312
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.
========================================