Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 czerwca 2005 r.
II PK 276/04
Umowa o pracę zawarta z członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpo-
wiedzialnością przez zgromadzenie wspólników, a nie przez pełnomocnika po-
wołanego uchwałą zgromadzenia wspólników, jest bezwzględnie nieważna (art.
58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 210 k.s.h.).
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Maria Tyszel, Andrzej
Wasilewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Pawła M. przeciwko H.P. Spółce z o.o. w J. o przywrócenie do
pracy i zapłatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu
z dnia 28 maja 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 28 maja 2004 r. [...] oddalił apelację powoda - Pawła M. od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Grodzisku Wielkopolskim z dnia 23 marca 2004 r. [...] odda-
lającego jego powództwo przeciwko H.P. Spółce z o.o. w J. (zwanej nadal pozwaną
spółką) o przywrócenie do pracy i zapłatę oraz zasądził od powoda na rzecz strony
pozwanej kwotę 900 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego za instancję od-
woławczą. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy stwierdził w szczególności,
że Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Grodzisku Wielkopolskim przeprowadził przewód są-
dowy w sposób prawidłowy, a zebrane dowody poddał wnikliwej i obiektywnej oce-
nie, stąd też ustalenia faktyczne i wywody prawne przedstawione w uzasadnieniu
wyroku Sądu pierwszej instancji Sąd Okręgowy przyjął za własne. W szczególności,
Sąd Okręgowy uznał, iż - w związku z żądaniem powoda, który w uzasadnieniu po-
wództwa podał, iż na mocy ustnej umowy o pracę zawartej pomiędzy pozwaną
2
spółką a powodem-członkiem zarządu tej spółki, pozwana spółka była zobowiązana
do wypłaty na rzecz powoda wynagrodzenia i nie wywiązała się z tego we wskaza-
nym w pozwie okresie, natomiast rozwiązała z powodem umowę o pracę w ostatnim
dniu urlopu wypoczynkowego, wskazując iż powód porzucił pracę - Sąd pierwszej
instancji dokonał właściwej interpretacji art. 210 k.s.h., a także „właściwie nakreślił
rolę norm zawartych w art. 163 k.s.h. oraz art. 210 k.s.h. Pierwszy z nich jako ele-
ment niezbędny do powstania spółki, a więc i zaciągania przez nią zobowiązań
wskazuje m.in. moment wpisu do KRS, drugi zaś spełnia szczególnie istotną rolę
zarówno z punktu widzenia potrzeby ochrony interesów spółki, zagrożonych ze
strony działań podejmowanych przez członków jej zarządu, jak i z uwagi na koniecz-
ność ochrony interesów osób trzecich. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem (...) za-
warcie umowy o pracę przez spółkę z naruszeniem art. 203 Kodeksu handlowego
(art. 210 k.s.h.) powoduje jej nieważność (art. 58 § 1 k.c.). Art. 210 k.s.h. musi być
traktowany jako lex specialis dla art. 31
§ 1 k.p. oraz art. 29 § 1 k.p. Skoro zatem w
pozwanej spółce nie było organu w postaci rady nadzorczej, to dla ważności umów z
poszczególnymi członkami zarządu winna ona była ustanowić mocą uchwały zgro-
madzenia pełnomocnika dla tej czynności prawnej. Wobec powyższego, wywód
powoda, że „jeżeli zgromadzenie wspólników, jako najwyższa władza Spółki, ma
prawo powołać pełnomocnika do zawarcia umowy o pracę z członkiem zarządu, to
tym bardziej może tą umowę zawrzeć samodzielnie” jest w ocenie Sądu odwo-
ławczego całkowicie pozbawiony podstaw. Skoro bowiem pozwana spółka nie była
należycie reprezentowana, to nie mogła w świetle art. 210 k.s.h. zawierać jakiejkol-
wiek umowy z osobą, która pełniła funkcje członka zarządu. Wobec powyższego nie
mogą tu mieć żadnego znaczenia ustne obietnice z założycielami pozwanej Spółki w
przedmiocie zatrudnienia powoda, bądź też wypłacenia mu określonego wynagro-
dzenia, skoro osoby te nie mogły zawierać z powodem - jako członkiem zarządu ja-
kichkolwiek umów. Fakt opłacania składek ZUS od wynagrodzenia za pracę otrzy-
mywanego przez powoda, wykorzystane prawo do urlopu, podjęcie przez pozwane-
go decyzji o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia w dniu
16.IX.2003 r. ani nawet wydanie świadectwa pracy nie mogą świadczyć o skutecznie
zawartym pomiędzy stronami stosunku pracy, skoro czynność prawna, w wyniku
której ów stosunek miał być zawarty była bezwzględnie nieważna. Sąd Rejonowy w
sposób nie budzący wątpliwości Sądu II instancji wykazał, iż powód nie był nikomu
podległy w Polsce, sam decydował o kluczowych dla siebie kwestiach i nie miał
3
zwierzchnika w swoim miejscu pracy. W ocenie Sądu Okręgowego nawet gdyby nie
był on członkiem zarządu, a umów pomiędzy nim a spółką nie obowiązywał szcze-
gólny reżim kontraktowania z art. 210 k.s.h., to trudno z istnienia powyższych faktów
wywodzić wniosek o istnieniu stosunku pracy, skoro zależały one wyłącznie od woli
powoda.”
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Okręgowego pełnomocnik powoda
zarzucił naruszenie: po pierwsze - art. 210 k.s.h. i art. 58 § 1 k.c. oraz niezastosowa-
nie art. 60 k.c. w związku z art. 29 § 3 k.p., ponieważ w opinii powoda „Zgromadzenie
Wspólników pozwanej Spółki uchwałą z dnia 8 sierpnia 2002 r. zawarło z powodem
umowę o pracę, ze skutkiem od dnia 1 lipca 2002 r., na czas nieokreślony”; po drugie
- popełnienie przez Sąd drugiej instancji istotnych błędów „w ustaleniach faktycznych
oraz w prawidłowej ocenie roszczeń powoda, czemu dał wyraz na str. 13-14 uzasad-
nienia wyroku. Zarówno w pozwie, jak i w apelacji powód swoje roszczenia opiera na
dwóch podstawach faktycznych - pierwszy okres od dnia 15 marca 2002 r., tj. od
dnia zawarcia aktu notarialnego, którym Spółka została założona do 30 czerwca
2002 r. - drugi okres od 1 lipca 2002 r., tj. od kiedy na mocy Zgromadzenia Wspólni-
ków z dnia 8 sierpnia 2002 r. obowiązywała strony umowa o pracę”. Równocześnie,
jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpoznania pełnomocnik powo-
da wskazał „istotny problem prawny na gruncie art. 210 k.s.h. (...) zdaniem powoda
jeżeli Zgromadzenie Wspólników ma prawo powołać pełnomocnika do zawarcia
umowy z członkiem Zarządu Spółki, to tym bardziej ma prawo zawrzeć umowę o
pracę z tym członkiem zarządu. Inna interpretacja tego przepisu jest nielogiczna.
Należy podkreślić, że intencją ustawodawcy było uniemożliwienie zawierania umów o
pracę między członkami zarządu i przekazanie uprawnień do ich zawierania radzie
nadzorczej i Zgromadzeniu Wspólników poprzez ustanowienie pełnomocnika.” W
konsekwencji, w kasacji sformułowany został wniosek o „1. zmianę zaskarżonego
wyroku w całości i uwzględnienie powództwa powoda w całości, 2. Zasądzenie od
pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancje
oraz kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie kasacyjne”, względnie o
„uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania Sądowi Okręgowemu w Poznaniu.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Stosownie do dyspozycji art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów pow-
szechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), która weszła w życie z dniem 6 lutego
2005 r. (art. 6 tej ustawy), do złożenia i rozpoznania kasacji od orzeczenia wydanego
przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, a także do odmowy przyjęcia kasacji
do rozpoznania, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej
podstaw (art. 39311
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.). Oznacza to, że w sytuacji, gdy w ka-
sacji podniesione zostały wyłącznie zarzuty dotyczące naruszenia przepisów prawa
materialnego, Sąd Najwyższy rozpoznając kasację związany jest ustaleniami fak-
tycznymi oraz oceną zebranego materiału dowodowego dokonaną w tej sprawie
przez sąd drugiej instancji.
W rozpoznawanej sprawie w kasacji nie zostały powołane podstawy kasacji
mające wskazywać na naruszenie przepisów postępowania (art. 3933
§ 1 pkt 2 w
związku z art. 3931
pkt 2 k.p.c.), podniesiony został wyłącznie zarzut naruszenia
przepisów prawa materialnego, a w szczególności zarzut naruszenia art. 210 k.s.h. w
związku z art. 58 § 1 k.c., a w konsekwencji także zarzut niezastosowania w sprawie
art. 60 k.c. w związku z art. 29 § 3 k.p., bowiem w opinii powoda: „jeżeli Zgromadze-
nie Wspólników ma prawo powołać pełnomocnika do zawarcia umowy z członkiem
Zarządu Spółki, to tym bardziej ma prawo zawrzeć umowę o pracę z tym członkiem
zarządu. Inna interpretacja tego przepisu jest nielogiczna.”
Przepis art. 210 k.s.h. stanowi, że „w umowie między spółką a członkiem za-
rządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik po-
wołany uchwałą zgromadzenia wspólników.” Przepis ten - podobnie, jak poprzedza-
jący go art. 209 k.s.h. oraz następujący po nim art. 211 k.s.h. - odnosi się do sytuacji,
w której możliwa jest kolizja interesów pomiędzy spółką z ograniczoną odpowiedzial-
nością i członkiem jej zarządu; z tej właśnie przyczyny, ustawodawca expressis ver-
bis przesądził o tym, że jeżeli w spółce tej nie została ustanowiona rada nadzorcza
(co jest możliwe w świetle dyspozycji art. 213 § 1 k.s.h.), to wówczas umowę pomię-
dzy członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością a tą spółką może
zawrzeć wyłącznie reprezentujący tę spółkę „pełnomocnik powołany uchwałą zgro-
madzenia wspólników.” Trafnie wywodzi Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżo-
nego wyroku, że art. 210 k.s.h. (podobnie, jak uprzednio art. 203 k.h.) ma w tym za-
kresie znamiona lex specialis względem ogólnie obowiązującej regulacji prawnej wy-
5
nikającej z art. 31
§ 1 oraz art. 29 § 1 k.p. Tym samym, niedopuszczalne i sprzeczne
z dyspozycją art. 210 k.s.h. jest - przedstawione w uzasadnieniu rozpoznawanej ka-
sacji - wnioskowanie a fortiori (argumentum a minori ad maius), wedle którego, skoro
umowę z członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może zawrzeć
pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników, to tym bardziej może to
uczynić samo zgromadzenie wspólników. Przeciwnie, umowa o pracę zawarta przez
spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z członkiem zarządu tej spółki z narusze-
niem wymagania formalnego, o którym mowa w art. 210 k.s.h., jest bezwzględnie
nieważna (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że: (a) powód był członkiem
zarządu pozwanej spółki w organizacji począwszy od dnia 15 marca 2002 r. i brał
czynny udział w pracach zmierzających do jej rejestracji, co nastąpiło w dniu 6 maja
2002 r.; w tej też dacie pozwana spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powstała
(art. 163 k.s.h.), a jednym z dwóch członków zarządu pozwanej spółki został powód
(por. wyciąg z Krajowego Rejestru Sądowego); (b) z kolei, w dniu 8 sierpnia 2002 r.
zgromadzenie wspólników - udziałowców pozwanej spółki podjęło uchwałę, mocą
której między innymi: ba - ustaliło zakres zadań dwóch członków zarządu tej spółki,
w tym zakres zadań powoda; bb - ustaliło wysokość wynagrodzenia oraz minimal-
nych tantiem rocznych dla powoda jako członka zarządu spółki, począwszy od dnia 1
lipca 2002 r.; bc - zdecydowało o zatrudnieniu przez spółkę jej dwóch udziałowców i
równocześnie wskazało osobę, która została upoważniona do podpisania wszelkich
umów, ale wyłącznie z dwoma imiennie wskazanymi w protokole udziałowcami po-
zwanej spółki („Protokół ze zgromadzenia udziałowców HKL Polska w J. w dniu 08-
08-02”). Natomiast, zgromadzenie wspólników - udziałowców pozwanej spółki nie
podjęło uchwały w sprawie powołania pełnomocnika w celu zawarcia z powodem
(jako członkiem zarządu spółki) umowy o pracę, a tym samym - w świetle obowiązu-
jących wymagań formalnych określonych w art. 210 k.s.h. - nie mogło dojść i nie do-
szło do zawarcia umowy o pracę pomiędzy powodem (jako członkiem zarządu po-
zwanej spółki) a pozwana spółką, co też trafnie stwierdził Sąd Apelacyjny w uzasad-
nieniu zaskarżonego wyroku. Oznacza to, że przyznane powodowi (jako członkowi
zarządu pozwanej spółki) począwszy od dnia 1 lipca 2002 r. wynagrodzenie oraz
tantiemy roczne w żadnym razie nie mogły być traktowane jako składniki należnego
powodowi wynagrodzenia w ramach „umowy o pracę”, lecz stanowiły one wyłącznie
należne mu wynagrodzenie z tytułu jego działalności oraz czynności podejmowanych
6
na rzecz pozwanej spółki w ramach sprawowanej przezeń funkcji członka zarządu tej
spółki. Trafności powyższej oceny prawnej nie podważają również takie okoliczności
faktyczne sprawy, jak: (a) fakt opłacania składek ZUS od wynagrodzenia otrzymywa-
nego przez powoda od pozwanej spółki; (b) wykorzystane przez powoda prawo do
urlopu; (c) podjęcie przez pozwaną spółkę decyzji w sprawie rozwiązania z powodem
umowy o pracę bez wypowiedzenia; (d) wydanie powodowi przez pozwaną spółkę
świadectwa pracy. Bowiem uchybienie wymaganiu formalnemu określonemu w art.
210 k.s.h. w żadnym razie nie może być konwalidowane poprzez jakiekolwiek inne
czynności dorozumiane. Bez znaczenie jest w konsekwencji także i to, czy powód
(będąc członkiem zarządu pozwanej spółki) miał czy też nie miał zwierzchnika w
swoim miejscu pracy, bowiem - na co trafnie zwrócono uwagę w piśmiennictwie
prawniczym - status pracowniczy osób sprawujących funkcje organów zarządzają-
cych zakładami pracy (w danym wypadku: funkcję członka zarządu pozwanej spółki)
nie wynika z faktu spełniania przez te osoby wszystkich cech stosunku pracy z art.
22 § 1 k.p., lecz z decyzji ustawodawcy o włączeniu tych osób do kategorii pracowni-
ków, pomimo braku podporządkowania kierownictwu pracodawcy, jednakże zawsze
pod warunkiem, że w konkretnym wypadku spełnione zostały prawem określone
wymagania formalne (por. Z. Hajn: Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16
grudnia 1998 r., II UKN 394/98, OSP 2000 nr 12, poz. 177). I tak, w rozpoznawanej
sprawie rozstrzygające znaczenie ma to, że zgromadzenie wspólników (udziałowców
pozwanej spółki) nigdy nie podjęło uchwały o powołaniu pełnomocnika w celu zawar-
cia umowy z powodem jako członkiem zarządu pozwanej spółki, a tym samym nie
został spełniony wynikający z art. 210 k.s.h. bezwzględny wymóg prawny umożli-
wiający zawarcie umowy o pracę pomiędzy spółką a członkiem zarządu tej spółki.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================