Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 15 czerwca 2005 r.
II UZP 3/05
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Maria Tyszel (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kasz-
czyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 czerwca 2005 r. sprawy z wniosku
Jana Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o wysokość
emerytury, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 marca 2005 r. [...]
„Czy wskazanie we wniosku o emeryturę tych samych 20 lat kalendarzowych
z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, które zostały przyjęte do obliczenia pod-
stawy wymiaru uprzednio pobieranej renty oznacza, że podstawa wymiaru emerytury
winna być obliczona w myśl art. 21 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) ?”:
p o d j ą ł uchwałę:
Wskazanie we wniosku o emeryturę tych samych 20 lat kalendarzowych
z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, które zostały przyjęte do obliczenia
podstawy wymiaru uprzednio pobieranej renty oznacza, że podstawa wymiaru
emerytury może być obliczona w myśl art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 24 czerwca
2003 r., wykonując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 14 maja
2003 r., dokonał od dnia 1 grudnia 2002 r. przeliczenia emerytury ubezpieczonego
2
Jana Ł. Dla obliczenia podstawy wymiaru emerytury organ rentowy zastosował
uprzednio ustalony wskaźnik podstawy wymiaru renty wnioskodawcy pomnożony
przez kwotę bazową obowiązującą w dacie jej przyznania. Tak obliczoną podstawę
zwiększono o kolejne waloryzacje, natomiast do obliczenia socjalnej części emerytu-
ry organ rentowy przyjął kwotę bazową obowiązującą w dacie zgłoszenia wniosku.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy wyro-
kiem z dnia 14 listopada 2003 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego, stwierdzając, że
nie było podstawy prawnej do uwzględnienia w obliczeniu podstawy wymiaru eme-
rytury nowej kwoty bazowej obowiązującej w dacie zgłoszenia wniosku o emeryturę.
Zdaniem Sądu Okręgowego, ubezpieczony mógłby nabyć prawo do przeliczenia
podstawy wymiaru emerytury według nowej kwoty bazowej, gdyby wskazał do obli-
czenia tej podstawy wynagrodzenie z innego okresu, niż wskazany do obliczenia
renty.
Rozpoznający apelację ubezpieczonego, Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Gdańsku, powziął wątpliwość, którą wyraził w przedstawio-
nym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnieniu
prawnym o treści przytoczonej w sentencji.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Jan Ł. pobierał od 1994 r. rentę inwalidzką. Podstawa wymiaru tej renty zo-
stała przeliczona decyzją z dnia 18 stycznia 2000 r., według której w miejsce dotych-
czasowej podstawy wymiaru renty obliczonej z lat 1980-1984, przyjęto podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego
okresu podlegania ubezpieczeniu, czyli z lat 1967-1983 oraz 1985-1986, 1988 i
1991, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru ustalono na 142,67%. We wniosku o
emeryturę z dnia 10 czerwca 2002 r. ubezpieczony nie określił w ogóle sposobu obli-
czenia podstawy wymiaru emerytury, natomiast organ rentowy, przyznając emery-
turę, przyjął za podstawę jej wymiaru zwaloryzowaną podstawę wymiaru pobieranej
renty z uwzględnieniem ówczesnej kwoty bazowej, a jedynie do socjalnej części
emerytury przyjął kwotę bazową z daty zgłoszenia wniosku o emeryturę.
W tych okolicznościach faktycznych wątpliwości Sądu Apelacyjnego wzbudziła
praktyka organu rentowego polegająca na tym, że ustalenie podstawy wymiaru eme-
rytury „na nowo w myśl art. 15”, stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy o FUS,
3
może nastąpić tylko wówczas, gdy ubezpieczony, który przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę miał ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, wskaże do
podstawy emerytury kolejne lata kalendarzowe, inne od tych, z których podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie zostały przyjęte za podstawę wymiaru renty. Sąd
Apelacyjny, jak wynika z uzasadnienia postanowienia, skłania się do poglądu, że
ustawowy zwrot „podstawa wymiaru ustalona na nowo” oznacza „nowe obliczenie”
wysokości emerytury, a nie wskazanie „nowych lat kalendarzowych”.
Dla rozstrzygnięcia przedstawionej wątpliwości Sądu konieczne jest przyto-
czenie w całości przepisu art. 21 ust. 1 ustawy o FUS. Zgodnie z nim „podstawę wy-
miaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy, stanowi: 1) podstawa wymiaru renty - w wysokości uwzględ-
niającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie
następującym po ustaleniu prawa do renty, z zastrzeżeniem art. 15 ust. 5, albo 2)
podstawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15”.
Ustawodawca dopuścił więc dwa warianty ustalenia podstawy wymiaru eme-
rytury dla osób objętych dyspozycją art. 21 ust. 1. Pod względem gramatycznym
przepis ten jest zdaniem złożonym. Użycie pomiędzy jego dwoma członami spójnika
współrzędnego „albo” jednoznacznie wskazuje na ich równoważność (ekwiwalencję),
a to oznacza, że mają tę samą wartość. W omawianym zakresie przepis ten brzmi:
„podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do
renty z tytułu niezdolności do pracy, stanowi podstawa wymiaru ustalona na nowo w
myśl art. 15”. Wybór pomiędzy tymi wariantami ustawodawca pozostawił ubezpie-
czonemu.
Trafnie Sąd Apelacyjny podkreślił, że emerytura nie jest kontynuacją renty,
lecz innym świadczeniem, przyznawanym na mocy innych przepisów i na podstawie
innych przesłanek, a wysokość podstawy wymiaru emerytury „jest wynikiem konkret-
nych operacji matematycznych, w których uwzględnia się przeciętne podstawy wy-
miaru składek na ubezpieczenie z konkretnych lat, ustalając ich procentowy wskaź-
nik w stosunku do każdego roku, która jest następnie pomnożona przez kwotę bazo-
wą”. Sposób ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty wskazuje art. 15 ust. 4
ustawy o FUS. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela pogląd Sądu Apela-
cyjnego, że ani z art. 15, ani z żadnego innego przepisu ustawy o FUS, nie wynika,
że nie jest uprawniony do ustalenia na nowo podstawy wymiaru emerytury rencista,
który skorzystał z przewidzianej w art. 111 ust. 1 tej ustawy możliwości ponownego
4
obliczenia renty, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki na
ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie emerytalne i rentowe z lat kalendarzo-
wych wybranych w sposób wskazany w pkt 1-3 tego przepisu. Przepis ten nie za-
wiera zastrzeżenia, że muszą to być inne lata niż przyjęte do pierwszego obliczenia
świadczenia. Nie ulega wątpliwości, że celem tego przepisu jest umożliwienie eme-
rytom i rencistom uzyskania najkorzystniejszej wysokości należnego im świadczenia.
Temu samemu celowi służy omawiany art. 21 pkt 1; za podstawę wymiaru emerytury
przyjmuje się zwaloryzowaną podstawę renty wówczas, gdy dla ubezpieczonego jest
to korzystniejsze od jej ustalenia na podstawie art. 15. W ustawowym zwrocie „pod-
stawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15” przymiot „nowości” należy łączyć z
ustaleniem podstawy wymiaru nowego świadczenia, a nie z jednym z elementów
tego ustalenia, jakim jest wybór kalendarzowych lat, z których składka na ubezpie-
czenie ma wpływ na wysokość tej podstawy. Uzależnienie ustalenia podstawy wy-
miaru emerytury obliczonej stosownie do art. 15 ustawy o FUS od wskazania lat ka-
lendarzowych innych od tych, z których składka na ubezpieczenie stanowiła podsta-
wę wymiaru renty, jest wymaganiem pozaustawowym, nieznajdującym logicznego
uzasadnienia w powołanych przepisach. Prezentowane w sprawie stanowisko orga-
nu rentowego zaprzecza racjonalności ustawodawcy. Skoro bowiem ustawodawca
określił na 20 maksymalną liczbę lat kalendarzowych, z których podstawa składki na
ubezpieczenie może stanowić podstawę wymiaru zarówno emerytury, jak i renty, to
trudno przyjąć, że jego intencją było zwiększenie ilości tych lat w stosunku do osób,
które przed spełnieniem warunków do emerytury miały ustalone prawo do renty z
tytułu niezdolności do pracy.
Podkreślić należy, że przyjęta przez organ rentowy praktyka obliczenia wyso-
kości emerytury wnioskodawcy przy zastosowaniu różnych kwot bazowych; jednej do
podstawy wymiaru, drugiej - do jej części socjalnej, narusza nałożony na ten organ
ustawowy obowiązek działania z urzędu na korzyść osób uprawnionych do świad-
czeń. Wprawdzie nie ma to wpływu na rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia,
jednakże z uwagi na specyfikę działania organu rentowego Sąd Najwyższy przypo-
mina, że już w wyroku z 24 stycznia 1996 r., II URN 60/95 (OSNAPiUS 1997 nr 4,
poz. 53), wyjaśniał, że „jeżeli podstawa wymiaru emerytury lub renty może być usta-
lona w rozmaity sposób, to o sposobie decyduje żądanie ubezpieczonego, a dopiero
wówczas, gdy żądania takiego nie ma, decyduje o tym organ rentowy, który ma obo-
wiązek wyboru rozstrzygnięcia korzystniejszego dla osoby zainteresowanej”. Mimo
5
zmiany stanu prawnego, zasada ta obowiązuje nadal, ponieważ wynika z art. 95
ustawy o FUS.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================