II PZP 5/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 7 lipca 2005 r.
II PZP 5/05
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Herbert
Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szew-
czyka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lipca 2005 r. sprawy z powództwa
Jacka K. przeciwko Zespołowi Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. o
wynagrodzenie, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu z dnia 7 kwiet-
nia 2005 r. [...]
„Czy zawarta w art. 73 ust. 7 zd. II ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Na-
uczyciela (t. j. Dz.U. z 2003 r., Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.) przesłanka odwołania
nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia w postaci podejmowania innego sto-
sunku pracy lub innej działalności zarobkowej obejmuje również stosunek pracy lub
działalność zarobkową rozpoczęte przed udzieleniem takiego urlopu ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Podstawą odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia może
być również kontynuowanie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy lub wy-
konywanie innej działalności zarobkowej rozpoczętych przed udzieleniem tego
urlopu (art. 73 ust. 7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu, rozpoznając
apelację Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Oleśnie z dnia 30 grudnia 2004 r. [...] stwierdził, iż w
sprawie wystąpiło powyższe zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości i
2
postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu pytanie prawne następującej treści:
„Czy zawarta w art. 73 ust. 7 zd. II ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczy-
ciela (t. j. Dz.U. z 2003r., Nr 118, poz. 1112 z późno zm.) przesłanka odwołania nau-
czyciela z urlopu dla poratowania zdrowia w postaci podejmowania innego stosunku
pracy lub innej działalności zarobkowej obejmuje również stosunek pracy lub działal-
ność zarobkową rozpoczęte przed udzieleniem takiego urlopu ?”
Stan faktyczny sprawy, w związku z którym powstało zagadnienie prawne,
przedstawia się następująco. Powód Jacek K. jest zatrudniony u pozwanego w Ze-
spole Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. od 1987 r. w charakterze na-
uczyciela. W okresie od dnia 1 września 1998 r. do końca sierpnia 2003 r. powód był
dyrektorem pozwanego, w tym czasie funkcję zastępcy dyrektora pełniła Barbara B.-
S., obecny dyrektor pozwanego. Pełniąc obowiązki dyrektora strony pozwanej, po-
wód w dniu 23 lipca 2001 r. podjął zatrudnienie na czas nieokreślony w wymiarze 1/2
etatu w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w W. O fakcie powyższym od momentu
podjęcia pracy w CKE zostały powiadomione zastępczynie powoda, w tym Barbara
B.-S. W czasie zatrudnienia powód korzystał z czterech urlopów dla poratowania
zdrowia: w okresie od dnia 5 kwietnia 2003 r. do dnia 9 maja 2003 r., w okresie od
dnia 10 maja 2003 r. do dnia 30 czerwca 2003 r., w okresie od dnia 1 września 2003
r. do dnia 30 czerwca 2004 r. Kolejny urlop zdrowotny został udzielony powodowi na
okres od dnia 1 września 2004 r. do dnia 30 czerwca 2005 r. decyzją pracodawcy z
dnia 1 września 2004 r. Każda decyzja pracodawcy o udzieleniu powodowi urlopu dla
poratowania zdrowia była poprzedzona orzeczeniem lekarskim o potrzebie jego
udzielenia. Ostatnie orzeczenie lekarskie, przed udzieleniem czwartego urlopu, za-
wierało adnotację o tym, iż w okresie urlopu nauczyciel nie powinien wykonywać
pracy dydaktyczno - wychowawczej i opiekuńczej oraz o braku przeciwwskazań do
pracy dodatkowej niezwiązanej z dydaktyką i wychowaniem. Strona pozwana uzy-
skała od CKE informacje z dnia 1 października 2003 r. i 11 października 2004 r. o
treści, że pan Jacek K. jest zatrudniony w CKE w W. od dnia 23 lipca 2001 r. na sta-
nowisku eksperta w wymiarze 1/2 etatu. Strona pozwana decyzją z dnia 24 paź-
dziernika 2003 r. odwołała powoda z trzeciego urlopu dla poratowania zdrowia i
wstrzymała wypłatę wynagrodzenia z tego tytułu. Jacek K. złożył w Sądzie Rejono-
wym w Oleśnie w dniu 15 grudnia 2003 r. pozew o zapłatę wynagrodzenia za mie-
siące listopad i grudzień 2003 r. Sprawa zawisła pod sygnaturą [...]. Przed pierwszą
rozprawą pozwany uregulował dochodzoną przez powoda należność oraz wypłacił
3
mu wynagrodzenie za miesiąc styczeń 2004 r. Wobec tego powód skutecznie cofnął
pozew i postępowanie zostało w sprawie umorzone. Jacek K. poza pracą w ramach
stosunku pracy na rzecz pozwanego i CKE w W. w czasie czwartego urlopu dla po-
ratowania zdrowia nie pozostawał w innym stosunku pracy, ani nie wykonywał żadnej
innej działalności gospodarczej. Decyzją z dnia 23 sierpnia 2004 r. powód uzyskał
prawo do kolejnego urlopu na okres do końca czerwca 2002 r. Z urlopu tego został
odwołany przez dyrektora Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących pi-
smem z dnia 19 października 2004 r. Powód wniósł o uznanie za bezskuteczne do-
konanego odwołania z urlopu dla poratowania zdrowia.
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2004 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Oleśnie za-
sądził od pozwanego Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. na
rzecz powoda Jacka K. kwotę 4.209,90 złotych, nadając w tej części wyrokowi rygor
natychmiastowej wykonalności co do kwoty 2.338,83 zł. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Rejonowy powołał się na przepisy art. 73 pkt 1 b ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r.
Karta Nauczyciela w brzmieniu sprzed dnia 31 sierpnia 2004 r. oraz po tej dacie, a
następnie wskazał na treść art. 8 ustawy z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy -
Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych ustaw, dochodząc do wniosku, iż w
świetle przepisów intertemporalnych nauczyciela przebywającego na urlopie dla po-
ratowania zdrowia po dniu 31 sierpnia 2004 r. można odwołać w razie ziszczenia się
przesłanek wymienionych art. 73 pkt 7 Karty Nauczyciela w jego obecnym brzmieniu.
Przepis art. 73 pkt 7 Karty Nauczyciela taksatywnie wymienia przesłanki dające dy-
rektorowi szkoły prawo do złożenia jednostronnego oświadczenia woli o odwołaniu
nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia. Przesłankami tymi są: podjęcie przez
nauczyciela w czasie urlopu innego stosunku pracy oraz podjęcie przez nauczyciela,
(w czasie urlopu) innej działalności zarobkowej. Wykładnia pojęcia „podjęcie" sto-
sunku pracy nie budzi wątpliwości, pojęcie to odnosi się do nowo nawiązanego sto-
sunku pracy. Nie jest natomiast podjęciem pracy fakt wykonywania zatrudnienia
podjętego przed udzieleniem urlopu dla poratowania zdrowia. Z porównania po-
przednio obowiązującego przepisu z obecnym, określającym przesłanki odwołania
nauczyciela z urlopu, wynika - zdaniem Sądu Rejonowego - iż intencją ustawodawcy
było ograniczenie sytuacji skutkujących odwołaniem nauczyciela z urlopu dla porato-
wania zdrowia tylko do takich przypadków, kiedy nauczyciel nawiązuje nowy stosu-
nek pracy, czy też podejmuje działalność gospodarczą w czasie urlopu. Pod rządami
poprzedniej regulacji było zakazane wykonywanie jakiegokolwiek zatrudnienia lub
4
działalności sprzecznej z celami udzielonego urlopu, obecnie ta okoliczność w ogóle
nie ma znaczenia i nie podlega ocenie sądu. Sąd nie ocenia, czy nauczyciel wyko-
rzystuje urlop zgodnie z jego przeznaczeniem. W aktualnym stanie prawnym liczba
przesłanek - dających możliwość podjęcia decyzji o odwołaniu z urlopu - została w
zasadniczy sposób przez ustawodawcę ograniczona - tylko do stosunku pracy i
działalności zarobkowej i to nowo nawiązanych. Z tych względów, w myśl dyspozycji
art. 73 ust. 5 ustawy Karta Nauczyciela, należało zasądzić od pozwanego na rzecz
powoda kwotę 4.209,90 złotych tytułem wymagalnych w dacie orzekania wynagro-
dzeń za miesiące listopad i grudzień 2004 r., wychodząc ponad żądanie, w oparciu o
treść art. 4771
§ 1 k.p.c. i mając na względzie okoliczność, że wynagrodzenie
nauczycielom jest wypłacane z góry. Orzeczenie w przedmiocie rygoru natychmia-
stowej wykonalności uzasadniono art. 4772
§ 1 k.p.c.
Powyższy wyrok zaskarżył pozwany Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólno-
kształcących w O. W swojej apelacji zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez
błędną wykładnię art. 73 ust. 7 ustawy Karta Nauczyciela, w brzmieniu nadanym
przez ustawę z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz o
zmianie niektórych innych ustaw, polegającą na bezasadnym przyjęciu, iż użyte w
powołanym przepisie określenie „podejmuje stosunek pracy lub inną działalność za-
robkową" dotyczy wyłącznie sytuacji rozpoczęcia dodatkowego zatrudnienia.
Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie
powództwa. W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem drugiej instancji.
Rozpoznając apelację, Sąd Okręgowy stwierdził, że istotna dla rozstrzygnięcia
niniejszego sporu pozostaje kwestia, czy w obowiązującym aktualnie stanie prawnym
dopuszczalne jest skuteczne odwołanie nauczyciela z urlopu dla poratowania zdro-
wia w przypadku stwierdzenia, iż w trakcie urlopu wykonuje on (podejmuje) pracę w
ramach innego stosunku pracy nawiązanego jeszcze przed udzieleniem mu tego
urlopu. Zagadnienie to nie pojawiło się dotychczas w orzecznictwie Sądu Najwyższe-
go, ani w piśmiennictwie prawniczym, natomiast - zdaniem Sądu Okręgowego – „bu-
dzi ono poważne wątpliwości”.
Materialnoprawna podstawa odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania
zdrowia jest zawarta w art. 73 ust. 7 zdanie 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela, który stanowi, iż w przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu
dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub inną działal-
5
ność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając termin, w
którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Powyższy przepis w zacy-
towanym brzmieniu wszedł w życie w dniu 31 sierpnia 2004 r., mocą ustawy z dnia
15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 179, poz. 1845). Wprawdzie powodowi, jak wynika z decyzji
pracodawcy z dnia 23 sierpnia 2004 r., udzielono urlopu dla poratowania zdrowia od
dnia 16 sierpnia 2004 r., to jednak znowelizowany art. 73 ust. 7 ustawy Karta Nau-
czyciela i tak miał wobec niego zastosowanie, a to na podstawie art. 8 wspomnianej
ustawy z dnia 15 lipca 2004 r., który przewiduje, iż nauczyciele, którzy w dniu wejścia
w życie ustawy przebywają na urlopach dla poratowania zdrowia, zachowują prawo
do tych urlopów do końca okresu, na jaki ich udzielono, chyba że wcześniej zostaną
odwołani z urlopu na podstawie art. 73 ust. 7 ustawy Karta Nauczyciela, w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 15 lipca 2004 r.
Punktem wyjścia przy interpretacji przepisu art. 73 ust. 7 zdanie 2 ustawy
Karta Nauczyciela w okolicznościach rozpatrywanej sprawy jest pytanie, czy jego
hipoteza oprócz stosunków pracy (lub innych działalności zarobkowych) podjętych po
dacie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, rozciąga się również na takie sto-
sunki (działalności zarobkowe), które podjęto przed dniem udzielenia urlopu. Prima
facie na to pytanie można odpowiedzieć przecząco, odwołując się zwłaszcza do ar-
gumentów z zakresu wykładni językowej. Wyrażeniu „podejmuje" na gruncie ustawy
nie nadano specjalnego znaczenia, skoro w katalogu definicji legalnych (art. 3) brak
takiego pojęcia, a zatem winno zostać mu przypisane znaczenie wynikające z języka
potocznego. W języku polskim wyraz „podejmować", jako forma niedokonana cza-
sownika „podjąć" oznacza tyle, co przedsięwziąć jakieś działanie, wziąć coś na sie-
bie; rozpocząć coś, szczególnie rozpocząć coś ponownie (Słownik języka polskiego,
pod red. M. Szymczaka, Tom II, Warszawa 1992, s. 732). W takiej sytuacji właściwy
byłby wniosek, iż w analizowanym przepisie mowa jest jedynie o stosunkach pracy i
działalnościach zarobkowych, które rozpoczęły się już po dniu udzielenia nauczycie-
lowi urlopu, względnie o tych aktywnościach zawodowych, które ubiegający się o
urlop nauczyciel zawiesił, a które podjął na nowo po rozpoczęciu urlopu. Zwraca jed-
nak uwagę, że ustawodawca posłużył się formą niedokonaną czasownika „podjąć".
Odwołanie z urlopu nie zachodzi wówczas, gdy nauczyciel „podjął" inną aktywność
zawodową, ale gdy taką „podejmuje". W związku z tym nasuwa się pytanie, czy taki
zabieg ma jedynie nieistotny charakter techniczno - redakcyjny, czy też kryje się za
6
nim określona treść normatywna, wyrażająca się w postawionym wcześniej pytaniu.
Powstałych wątpliwości nie rozwiewa, a wręcz je pogłębia, wynik wykładni systemo-
wej. Przyglądając się systematyce art. 73 ust. 7 ustawy zwraca uwagę fakt, iż jest on
zbudowany z dwóch zdań, co nakazywałoby odczytywanie przesłanek odwołania z
urlopu przez pryzmat obu zawartych w nich norm. W pierwszym zdaniu mowa jest o
tym, że w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie
może nawiązać stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej, w drugim -
jak wskazano wcześniej - jest mowa o odwołaniu w razie podejmowania przez nau-
czyciela innego stosunku pracy lub innej działalności zarobkowej. Podkreślenia wy-
maga, że hipotezy obu przepisów nie są tożsame, bo w pierwszym mowa jest o na-
wiązaniu stosunku pracy lub podjęciu działalności zarobkowej, zaś w drugim chodzi o
podejmowanie stosunku pracy lub działalności zarobkowej. Nie ma wątpliwości, że
zakaz zawarty w zdaniu pierwszym odnosi się do sytuacji, gdy nauczyciel przebywa-
jąc na urlopie dla poratowania zdrowia rozpoczyna zupełnie nową aktywność zawo-
dową - o nawiązaniu stosunku pracy nie można wszak mówić w razie kontynuowania
zatrudnienia na podstawie wcześniej zawartej umowy o pracę. Gdyby zatem zdanie
drugie miało stanowić proste doprecyzowanie sankcji wynikającej z naruszenia zaka-
zu ze zdania pierwszego, to najwłaściwszą formą byłoby konsekwentne brzmienie:
„w przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel
nawiązał inny stosunek pracy lub podjął inną działalność zarobkową". Tymczasem
zdanie drugie nie zawiera zwykłego powtórzenia hipotezy ze zdania pierwszego.
Skoro zatem ustawodawca posłużył się terminem „podejmuje" zrelacjonowanym
zarówno do stosunku pracy, jak i działalności zarobkowej, to należy przyjąć, iż nie
stanowi to jedynie rezultatu naruszenia pewnej „elegancji legislacyjnej”. W takim sta-
nie rzeczy uzasadniony byłby wniosek, iż chodzi o uzupełnienie zakazu rozpoczyna-
nia nowych aktywności zawodowych o sytuacje wykonywania zatrudnienia lub dzia-
łalności zarobkowych rozpoczętych przed udzieleniem urlopu, a kontynuowanych po
tej dacie. Konkluzja taka wynika stąd, że nauczycielowi można „prewencyjnie" zabro-
nić rozpoczynania nowej aktywności zawodowej po udzieleniu urlopu, jak to ma miej-
sce w zdaniu pierwszym. Jednak, co oczywiste, nie można tego uczynić wobec tych
aktywności, które już wcześniej zostały rozpoczęte - nie da się bowiem zabronić roz-
poczynania czegoś, co już zostało zainicjowane; w takiej sytuacji możliwe jest jedy-
nie sformułowanie określonej sankcji w przypadku, gdy z dniem udzielenia urlopu
nauczyciel już pozostaje w innym stosunku pracy lub prowadzi inną działalność za-
7
robkową. Dlatego zdanie pierwsze odnosiłoby się wyłącznie do sytuacji po udzieleniu
urlopu, zakazując podejmowania stosunków pracy i działalności zarobkowych, a
drugie, uprawniając do odwołania z urlopu, dotyczyło wszelkich- niezależnie od mo-
mentu rozpoczęcia - stosunków pracy i działalności zarobkowych realizowanych w
czasie trwania urlopu dla poratowania zdrowia.
Za powyższą interpretacją analizowanego przepisu przemawia również jego
wykładnia celowościowa. Przy odwoływaniu się do rationis legis tego uregulowania w
pierwszej kolejności zwrócić trzeba uwagę na poprzednie brzmienie przepisu zawie-
rającego przesłanki odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia. Obo-
wiązujący do dnia 31 sierpnia 2004 r. art. 73 ust. 1b ustawy Karta Nauczyciela sta-
nowił, że w przypadku stwierdzenia, iż w okresie płatnego urlopu dla poratowania
zdrowia nauczyciel wykonuje zatrudnienie lub prowadzi działalność sprzeczną z ce-
lami udzielonego urlopu, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając
termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Zwraca uwagę, że
warunek wykonywania zatrudnienia lub prowadzenia działalności powiązany był z
wymogiem sprzeczności z celami udzielonego urlopu. Oznacza to, że w poprzednim
stanie prawnym dopuszczalna była dodatkowa aktywność zawodowa nauczyciela w
czasie urlopu, byle nie stała ona w sprzeczności z celem urlopu. De lege lata cecha
sprzeczności z celem urlopu nie występuje w treści przepisu, co może prowadzić do
wniosku, że ustawodawca odchodząc od takiego kryterium a priori przyjął, iż każdy
inny stosunek pracy podejmowany w czasie urlopu sam przez się jest sprzeczny z
jego celem. Niezależnie od tego, czy opisanej zmianie towarzyszyły takie założenia,
konsekwencją dokonanej nowelizacji w istocie jest zaostrzenie warunków korzystania
z urlopu dla poratowania zdrowia, ponieważ obecnie niedopuszczalne jest rozpoczę-
cie jakiejkolwiek formy aktywności zawodowej. Jeśli zatem ratio legis art. 73 ust. 7
ustawy Karty Nauczyciela miało się wyrażać w poszerzeniu sytuacji upoważniających
dyrektora szkoły do odwołania nauczyciela z urlopu, to jako brak racjonalności w
działaniu ustawodawcy ocenić należałoby ograniczenie takich rygorów jedynie do
nowo nawiązywanych stosunków pracy czy działalności zarobkowych. W przeciw-
nym bowiem razie nawet całkowicie sprzeczny z celem urlopu stosunek pracy czy
działalność zarobkowa, rozpoczęte przed datą udzielenia urlopu, nie stanowiłyby
przesłanki dla odwołania z niego nauczyciela. W przypadku takich stanów faktycz-
nych zmiana Karty Nauczyciela zamiast ograniczać, de facto wprowadzałaby za-
ostrzenie rygorów odwołania nauczyciela z urlopu, wobec zniesienia kryterium
8
sprzeczności z celem urlopu trudno przyjąć, by ustawodawcy przyświecały takie in-
tencje. Z drugiej jednak strony wypada zauważyć, że treść art. 73 ust. 7 zdanie 2
Karty Nauczyciela można było ukształtować podobnie jak uprzedni art. 73 ust. 1b -
poprzez zawarcie stwierdzenia, iż odwołanie z urlopu następuje gdy „nauczyciel
wykonuje zatrudnienie lub prowadzi działalność", co w sposób jednoznaczny przesą-
dzałoby o objęciu taką hipotezą każdej aktywności zawodowej - rozpoczętej zarówno
przed, jak i po udzieleniu urlopu.
W podsumowaniu zaprezentowanych wątpliwości Sąd Okręgowy podkreślił, iż
dla kierunku rozstrzygnięcia przedmiotowego zagadnienia prawnego nie pozostają
bez znaczenia praktyczne konsekwencje, jakie wynikają z przyjęcia wykładni języko-
wej, z zarysowanymi wyżej wątpliwościami. Ograniczenie możliwości odwołania nau-
czyciela z urlopu do aktywności zawodowych rozpoczętych po dacie jego udzielenia
stanowiłoby niczym nieusprawiedliwione uprzywilejowanie tych nauczycieli, którzy
przed dniem 31 sierpnia 2004 r., a także później, lecz przed datą udzielenia urlopu
dla poratowania zdrowia, zdążyli nawiązać inne stosunki pracy, czy rozpocząć nowe
działalności zarobkowe, nawet ze swej istoty sprzeczne z celem tego urlopu, wobec
tych, którzy z takiej możliwości nie skorzystali. Nie bez znaczenia dla oceny całej
sytuacji musi wreszcie pozostawać okoliczność stosunkowo łatwego w praktyce omi-
nięcia takiego ograniczonego rygoru, bo wystarczałoby, aby nauczyciel, zamierzają-
cy skorzystać u danego pracodawcy z urlopu dla poratowania zdrowia, a nawet dys-
ponujący już wymaganym orzeczeniem lekarskim o potrzebie udzielania mu takiego
urlopu, przed jego udzieleniem przez pracodawcę zadbał o nawiązanie innego sto-
sunku pracy (lub zgłosił rozpoczęcie innej działalności zarobkowej), po czym mógłby
wykonywać to zatrudnienie (działalność) już po rozpoczęciu urlopu, bez obawy od-
wołania go z urlopu. Taka praktyczna łatwość obejścia zakazu z art. 73 ust. 7 Karty
Nauczyciela niweczy założenia przyjęte przez ustawodawcę przy nowelizowaniu tego
aktu prawnego.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o udzielenie odpowiedzi pozytywnej na
przedstawione zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z punktu widzenia przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia praw-
nego najistotniejsze znaczenie mają przepisy art. 73 ust. 1 i 7 ustawy Karta Nauczy-
9
ciela. Według powołanych przepisów nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymia-
rze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole, dy-
rektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia, w celu przeprowadzenia zale-
conego leczenia, w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku (ust. 1). W okre-
sie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może nawiązać
stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej. W przypadku stwierdzenia,
że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek
pracy lub inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu,
określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy (ust. 7).
Nie ulega wątpliwości, że przytoczony przepis art. 73 ust. 7 w przedmiocie określenia
wpływu nawiązania stosunku pracy (prowadzenia działalności gospodarczej) na od-
wołanie nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia jest niejasny. Sąd Okręgowy,
dokonując subtelnej analizy logiczno-językowej tego przepisu, wyraził pogląd, że
przepis ten należałoby interpretować w ten sposób, iż podstawą do odwołania nau-
czyciela z urlopu jest nie tylko nawiązanie stosunku pracy lub podjęcie innej działal-
ności gospodarczej w okresie przebywania na urlopie, ale również kontynuowanie
zatrudnienia (innej działalności gospodarczej), podjętych przed rozpoczęciem urlopu.
Brzmienie powołanego przepisu może uzasadniać jednak również inne stano-
wisko, mianowicie, że zdanie pierwsze powołanego przepisu przewiduje jedynie za-
kaz nawiązania stosunku pracy lub podjęcia innej działalności zarobkowej w okresie
przebywania na urlopie, a zdanie drugie, przewidujące odwołanie z urlopu nauczy-
ciela, który w okresie urlopu podejmuje inny stosunek pracy lub inną działalność za-
robkową, określa jedynie następstwa naruszenia zakazu sformułowanego w zdaniu
pierwszym.
Widać stąd, że wykładnia logiczno-językowa przepisu art. 73 ust. 7 nie prowa-
dzi do jednoznacznych rezultatów. W tej sytuacji, dokonując interpretacji wymienio-
nego przepisu, należy odwołać się do rezultatów płynących z innych rodzajów wy-
kładni. Mając na uwadze fakt, że przepis art. 73 Karty Nauczyciela był wielokrotnie
nowelizowany (w niektórych okresach nowelizacje były dokonywane co rok) istotne
mogą okazać się wnioski wynikające z wykładni historyczno-prawnej. Uwzględnić
należy również wnioski wynikające z wykładni systemowej oraz funkcjonalnej.
W wersji pierwotnej art. 73 Karty Nauczyciela przewidywał, że nauczycielowi
zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć, po przepracowaniu co najmniej 3 lat w
szkole, organ bezpośrednio nadzorujący szkołę udziela płatnego urlopu dla porato-
10
wania zdrowia na okres jednego roku, o ile organ społeczny służby zdrowia stwierdzi,
że stan zdrowia nauczyciela wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowa-
dzenia zaleconego leczenia. Kolejne zmiany treści art. 73 dotyczyły stażu wymaga-
nego dla ubiegania się o urlop, trybu stwierdzania potrzeby udzielenia urlopu, organu
udzielającego urlopu, przesłanek negatywnych, w razie zaistnienia których można
było odwołać nauczyciela z urlopu. W związku z ostatnio wymienioną kwestią należy
wskazać, że do 2000 r. art. 73 nie zawierał żadnych regulacji na ten temat. Dopiero
ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 239) został wprowadzony do tre-
ści art. 73 ustęp 1b, w myśl którego w przypadku stwierdzenia, iż w okresie płatnego
urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel wykonuje zatrudnienie lub prowadzi dzia-
łalność sprzeczną z celami udzielonego urlopu, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela
z urlopu, określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do
pracy. Równocześnie ustępem 4 minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumie-
niu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania został zobowiązany do
określenia, w drodze rozporządzenia, trybu orzekania o potrzebie udzielenia nau-
czycielowi urlopu, uwzględniając w szczególności podmiot uprawniony do orzekania
o stanie zdrowia i sposób prowadzenia dokumentacji oraz rodzaje zatrudnienia i
działalności sprzecznych z celami urlopu. Zgodnie z § 4 ust. 2 rozporządzenia Mini-
stra Zdrowia z dnia 23 listopada 2000 r. w sprawie trybu orzekania o potrzebie
udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. z 2001 r. Nr 1, poz.
13) w przypadku stwierdzenia potrzeby udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia,
lekarz wpisuje w dokumentacji medycznej nauczyciela orzeczenie o stanie zdrowia,
zalecone leczenie oraz informację dotyczącą zatrudnienia i działalności, których wy-
konywanie jest sprzeczne z celami tego urlopu. Zatrudnieniem lub działalnością nau-
czyciela sprzeczną z celami urlopu dla poratowania zdrowia jest wykonywanie każdej
pracy, która według oceny lekarza, wynikającej z wiedzy medycznej, może spowo-
dować opóźnienie lub brak skutków zaleconego leczenia.
Kolejnej zmiany art. 73 dokonano ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy o systemie oświaty, ustawy - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkol-
nego, ustawy Karta Nauczyciela oraz niektórych ustaw (Dz.U. Nr 111, poz. 1194 ze
zm.), wskazując w ustępie 4, określającym przedmiot i zakres rozporządzenia wyko-
nawczego, że orzeczenie o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu powinno
uwzględniać w szczególności indywidualne wskazanie rodzajów zatrudnienia i dzia-
łalności sprzecznych z celami urlopu dla poratowania zdrowia, jaki ma być udzielony
11
danemu nauczycielowi. Przepis art. 30 powołanej ustawy przewidywał, że przepisy
wykonawcze wydane przed dniem wejścia w życie ustawy, na podstawie upoważ-
nień, które zostały zmienione tą ustawą, zachowują moc do czasu wydania przepi-
sów wykonawczych na podstawie upoważnień w brzmieniu w niej ustalonym, nie
dłużej jednak niż 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Rozporządzenie Mini-
stra Zdrowia z dnia 23 listopada 2000 r. obowiązywało więc nadal i utraciło moc w
październiku 2002 r. Po utracie mocy obowiązującej tego rozporządzenia nie zostało
wydane nowe rozporządzenie wykonawcze.
Ustawą z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr
179, poz. 1845) została zmieniona treść art. 73 Karty. W szczególności uzyskał nowe
brzmienie przepis ustępu 7; jego treść została przytoczona powyżej. Co się tyczy
zakresu odesłania do rozporządzenia wykonawczego (ustęp 11) to miało ono obej-
mować tryb orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu, wzór orzeczenia i
sposób prowadzenia dokumentacji związanej z wydawaniem orzeczeń o potrzebie
udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia oraz organ odwoławczy od orzeczeń o
potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia.
Na tle przytoczonych uregulowań jest widoczne, że do czasu nowelizacji art.
73 Karty Nauczyciela w 2004 r. przepisy tej Karty wyraźnie dopuszczały w stosunku
do nauczycieli korzystających z urlopu dla poratowania zdrowia możliwość wykony-
wania w okresie urlopu zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności, wyłączając
jednak rodzaje zatrudnienia i działalności sprzeczne z celami urlopu, określone bądź
to ogólnie (2000 r.), bądź też z uwzględnieniem indywidualnych wskazań w orzecze-
niu o potrzebie udzielenia urlopu (2001 r.). Nowelizacja ustawy dokonana w 2004 r.
nie zawiera już tego rodzaju pozytywnej regulacji. Jednoznacznie natomiast formu-
łuje w ustępie 7 zdanie pierwsze zakaz nawiązania stosunku pracy lub podejmowa-
nia innej działalności zarobkowej w okresie przebywania na urlopie, bez względu na
ich rodzaj (charakter); nie mogą one zostać również wprowadzone w drodze rozpo-
rządzenia wykonawczego, ponieważ odpowiedni przepis (ustęp 11) nie przewidział
takiej kompetencji dla Ministra Zdrowia.
Z powyższego wynika jednoznacznie, że w porównaniu do wcześniejszych
uregulowań ustawodawca, w aspekcie możliwości łączenia zatrudnienia w ramach
stosunku pracy (lub innej działalności zarobkowej) z korzystaniem z urlopu, postano-
wił zaostrzyć warunki uzyskiwania przez nauczycieli urlopu dla poratowania zdrowia.
Jest to istotny wniosek, wskazujący na kierunek wykładni art. 73 ust. 7 Karty Nau-
12
czyciela. Równocześnie trudno byłoby przyjąć, że o ile każde nawiązanie stosunku
pracy lub podjęcie innej działalności zarobkowej w okresie przebywania na urlopie
(zdanie pierwsze art. 73 ust. 7) uzasadnia odwołanie nauczyciela z urlopu, to nie po-
woduje takich skutków żadne zatrudnienie w ramach stosunku pracy lub prowadze-
nie innej działalności zarobkowej podjęte przed rozpoczęciem urlopu, niezależnie od
ich charakteru. Pozostawałoby to w oczywistej sprzeczności z celem urlopu dla po-
ratowania zdrowia i wykładnia art. 73 ust. 7 Karty Nauczyciela dopuszczająca takie
jego rozumienie byłaby nie do przyjęcia.
Wniosek o celowym zaostrzeniu przez ustawodawcę warunków korzystania z
urlopu dla poratowania zdrowia znajduje dalsze potwierdzenie w nowym przepisie
art. 73 ust. 5, stabilizującym sytuację materialną nauczyciela w okresie korzystania z
urlopu. Zgodnie z tym przepisem nauczyciel w okresie przebywania na urlopie dla
poratowania zdrowia zachowuje prawo do miesięcznego wynagrodzenia zasadnicze-
go i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym
dodatków socjalnych, o których mowa w art. 54.
Jak wcześniej podkreślono, sens językowy przepisu art. 73 ust. 7 Karty Nau-
czyciela nie jest jednoznaczny. W tej sytuacji wykładnia funkcjonalna (celowościowa)
oraz systemowa, a także wnioski wynikające z wykładni historycznej, nakazują przy-
jąć znaczenie analizowanego przepisu jak w treści niniejszej uchwały.
========================================
II PZP 5/05
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Herbert
Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szew-
czyka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lipca 2005 r. sprawy z powództwa
Jacka K. przeciwko Zespołowi Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. o
wynagrodzenie, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu z dnia 7 kwiet-
nia 2005 r. [...]
„Czy zawarta w art. 73 ust. 7 zd. II ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Na-
uczyciela (t. j. Dz.U. z 2003 r., Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.) przesłanka odwołania
nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia w postaci podejmowania innego sto-
sunku pracy lub innej działalności zarobkowej obejmuje również stosunek pracy lub
działalność zarobkową rozpoczęte przed udzieleniem takiego urlopu ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Podstawą odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia może
być również kontynuowanie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy lub wy-
konywanie innej działalności zarobkowej rozpoczętych przed udzieleniem tego
urlopu (art. 73 ust. 7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu, rozpoznając
apelację Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Oleśnie z dnia 30 grudnia 2004 r. [...] stwierdził, iż w
sprawie wystąpiło powyższe zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości i
2
postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu pytanie prawne następującej treści:
„Czy zawarta w art. 73 ust. 7 zd. II ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczy-
ciela (t. j. Dz.U. z 2003r., Nr 118, poz. 1112 z późno zm.) przesłanka odwołania nau-
czyciela z urlopu dla poratowania zdrowia w postaci podejmowania innego stosunku
pracy lub innej działalności zarobkowej obejmuje również stosunek pracy lub działal-
ność zarobkową rozpoczęte przed udzieleniem takiego urlopu ?”
Stan faktyczny sprawy, w związku z którym powstało zagadnienie prawne,
przedstawia się następująco. Powód Jacek K. jest zatrudniony u pozwanego w Ze-
spole Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. od 1987 r. w charakterze na-
uczyciela. W okresie od dnia 1 września 1998 r. do końca sierpnia 2003 r. powód był
dyrektorem pozwanego, w tym czasie funkcję zastępcy dyrektora pełniła Barbara B.-
S., obecny dyrektor pozwanego. Pełniąc obowiązki dyrektora strony pozwanej, po-
wód w dniu 23 lipca 2001 r. podjął zatrudnienie na czas nieokreślony w wymiarze 1/2
etatu w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej w W. O fakcie powyższym od momentu
podjęcia pracy w CKE zostały powiadomione zastępczynie powoda, w tym Barbara
B.-S. W czasie zatrudnienia powód korzystał z czterech urlopów dla poratowania
zdrowia: w okresie od dnia 5 kwietnia 2003 r. do dnia 9 maja 2003 r., w okresie od
dnia 10 maja 2003 r. do dnia 30 czerwca 2003 r., w okresie od dnia 1 września 2003
r. do dnia 30 czerwca 2004 r. Kolejny urlop zdrowotny został udzielony powodowi na
okres od dnia 1 września 2004 r. do dnia 30 czerwca 2005 r. decyzją pracodawcy z
dnia 1 września 2004 r. Każda decyzja pracodawcy o udzieleniu powodowi urlopu dla
poratowania zdrowia była poprzedzona orzeczeniem lekarskim o potrzebie jego
udzielenia. Ostatnie orzeczenie lekarskie, przed udzieleniem czwartego urlopu, za-
wierało adnotację o tym, iż w okresie urlopu nauczyciel nie powinien wykonywać
pracy dydaktyczno - wychowawczej i opiekuńczej oraz o braku przeciwwskazań do
pracy dodatkowej niezwiązanej z dydaktyką i wychowaniem. Strona pozwana uzy-
skała od CKE informacje z dnia 1 października 2003 r. i 11 października 2004 r. o
treści, że pan Jacek K. jest zatrudniony w CKE w W. od dnia 23 lipca 2001 r. na sta-
nowisku eksperta w wymiarze 1/2 etatu. Strona pozwana decyzją z dnia 24 paź-
dziernika 2003 r. odwołała powoda z trzeciego urlopu dla poratowania zdrowia i
wstrzymała wypłatę wynagrodzenia z tego tytułu. Jacek K. złożył w Sądzie Rejono-
wym w Oleśnie w dniu 15 grudnia 2003 r. pozew o zapłatę wynagrodzenia za mie-
siące listopad i grudzień 2003 r. Sprawa zawisła pod sygnaturą [...]. Przed pierwszą
rozprawą pozwany uregulował dochodzoną przez powoda należność oraz wypłacił
3
mu wynagrodzenie za miesiąc styczeń 2004 r. Wobec tego powód skutecznie cofnął
pozew i postępowanie zostało w sprawie umorzone. Jacek K. poza pracą w ramach
stosunku pracy na rzecz pozwanego i CKE w W. w czasie czwartego urlopu dla po-
ratowania zdrowia nie pozostawał w innym stosunku pracy, ani nie wykonywał żadnej
innej działalności gospodarczej. Decyzją z dnia 23 sierpnia 2004 r. powód uzyskał
prawo do kolejnego urlopu na okres do końca czerwca 2002 r. Z urlopu tego został
odwołany przez dyrektora Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących pi-
smem z dnia 19 października 2004 r. Powód wniósł o uznanie za bezskuteczne do-
konanego odwołania z urlopu dla poratowania zdrowia.
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2004 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Oleśnie za-
sądził od pozwanego Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących w O. na
rzecz powoda Jacka K. kwotę 4.209,90 złotych, nadając w tej części wyrokowi rygor
natychmiastowej wykonalności co do kwoty 2.338,83 zł. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Rejonowy powołał się na przepisy art. 73 pkt 1 b ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r.
Karta Nauczyciela w brzmieniu sprzed dnia 31 sierpnia 2004 r. oraz po tej dacie, a
następnie wskazał na treść art. 8 ustawy z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy -
Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych ustaw, dochodząc do wniosku, iż w
świetle przepisów intertemporalnych nauczyciela przebywającego na urlopie dla po-
ratowania zdrowia po dniu 31 sierpnia 2004 r. można odwołać w razie ziszczenia się
przesłanek wymienionych art. 73 pkt 7 Karty Nauczyciela w jego obecnym brzmieniu.
Przepis art. 73 pkt 7 Karty Nauczyciela taksatywnie wymienia przesłanki dające dy-
rektorowi szkoły prawo do złożenia jednostronnego oświadczenia woli o odwołaniu
nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia. Przesłankami tymi są: podjęcie przez
nauczyciela w czasie urlopu innego stosunku pracy oraz podjęcie przez nauczyciela,
(w czasie urlopu) innej działalności zarobkowej. Wykładnia pojęcia „podjęcie" sto-
sunku pracy nie budzi wątpliwości, pojęcie to odnosi się do nowo nawiązanego sto-
sunku pracy. Nie jest natomiast podjęciem pracy fakt wykonywania zatrudnienia
podjętego przed udzieleniem urlopu dla poratowania zdrowia. Z porównania po-
przednio obowiązującego przepisu z obecnym, określającym przesłanki odwołania
nauczyciela z urlopu, wynika - zdaniem Sądu Rejonowego - iż intencją ustawodawcy
było ograniczenie sytuacji skutkujących odwołaniem nauczyciela z urlopu dla porato-
wania zdrowia tylko do takich przypadków, kiedy nauczyciel nawiązuje nowy stosu-
nek pracy, czy też podejmuje działalność gospodarczą w czasie urlopu. Pod rządami
poprzedniej regulacji było zakazane wykonywanie jakiegokolwiek zatrudnienia lub
4
działalności sprzecznej z celami udzielonego urlopu, obecnie ta okoliczność w ogóle
nie ma znaczenia i nie podlega ocenie sądu. Sąd nie ocenia, czy nauczyciel wyko-
rzystuje urlop zgodnie z jego przeznaczeniem. W aktualnym stanie prawnym liczba
przesłanek - dających możliwość podjęcia decyzji o odwołaniu z urlopu - została w
zasadniczy sposób przez ustawodawcę ograniczona - tylko do stosunku pracy i
działalności zarobkowej i to nowo nawiązanych. Z tych względów, w myśl dyspozycji
art. 73 ust. 5 ustawy Karta Nauczyciela, należało zasądzić od pozwanego na rzecz
powoda kwotę 4.209,90 złotych tytułem wymagalnych w dacie orzekania wynagro-
dzeń za miesiące listopad i grudzień 2004 r., wychodząc ponad żądanie, w oparciu o
treść art. 4771
§ 1 k.p.c. i mając na względzie okoliczność, że wynagrodzenie
nauczycielom jest wypłacane z góry. Orzeczenie w przedmiocie rygoru natychmia-
stowej wykonalności uzasadniono art. 4772
§ 1 k.p.c.
Powyższy wyrok zaskarżył pozwany Zespół Szkół Ekonomicznych i Ogólno-
kształcących w O. W swojej apelacji zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez
błędną wykładnię art. 73 ust. 7 ustawy Karta Nauczyciela, w brzmieniu nadanym
przez ustawę z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Karta nauczyciela oraz o
zmianie niektórych innych ustaw, polegającą na bezasadnym przyjęciu, iż użyte w
powołanym przepisie określenie „podejmuje stosunek pracy lub inną działalność za-
robkową" dotyczy wyłącznie sytuacji rozpoczęcia dodatkowego zatrudnienia.
Strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie
powództwa. W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem drugiej instancji.
Rozpoznając apelację, Sąd Okręgowy stwierdził, że istotna dla rozstrzygnięcia
niniejszego sporu pozostaje kwestia, czy w obowiązującym aktualnie stanie prawnym
dopuszczalne jest skuteczne odwołanie nauczyciela z urlopu dla poratowania zdro-
wia w przypadku stwierdzenia, iż w trakcie urlopu wykonuje on (podejmuje) pracę w
ramach innego stosunku pracy nawiązanego jeszcze przed udzieleniem mu tego
urlopu. Zagadnienie to nie pojawiło się dotychczas w orzecznictwie Sądu Najwyższe-
go, ani w piśmiennictwie prawniczym, natomiast - zdaniem Sądu Okręgowego – „bu-
dzi ono poważne wątpliwości”.
Materialnoprawna podstawa odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania
zdrowia jest zawarta w art. 73 ust. 7 zdanie 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela, który stanowi, iż w przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu
dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub inną działal-
5
ność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając termin, w
którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Powyższy przepis w zacy-
towanym brzmieniu wszedł w życie w dniu 31 sierpnia 2004 r., mocą ustawy z dnia
15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 179, poz. 1845). Wprawdzie powodowi, jak wynika z decyzji
pracodawcy z dnia 23 sierpnia 2004 r., udzielono urlopu dla poratowania zdrowia od
dnia 16 sierpnia 2004 r., to jednak znowelizowany art. 73 ust. 7 ustawy Karta Nau-
czyciela i tak miał wobec niego zastosowanie, a to na podstawie art. 8 wspomnianej
ustawy z dnia 15 lipca 2004 r., który przewiduje, iż nauczyciele, którzy w dniu wejścia
w życie ustawy przebywają na urlopach dla poratowania zdrowia, zachowują prawo
do tych urlopów do końca okresu, na jaki ich udzielono, chyba że wcześniej zostaną
odwołani z urlopu na podstawie art. 73 ust. 7 ustawy Karta Nauczyciela, w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 15 lipca 2004 r.
Punktem wyjścia przy interpretacji przepisu art. 73 ust. 7 zdanie 2 ustawy
Karta Nauczyciela w okolicznościach rozpatrywanej sprawy jest pytanie, czy jego
hipoteza oprócz stosunków pracy (lub innych działalności zarobkowych) podjętych po
dacie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, rozciąga się również na takie sto-
sunki (działalności zarobkowe), które podjęto przed dniem udzielenia urlopu. Prima
facie na to pytanie można odpowiedzieć przecząco, odwołując się zwłaszcza do ar-
gumentów z zakresu wykładni językowej. Wyrażeniu „podejmuje" na gruncie ustawy
nie nadano specjalnego znaczenia, skoro w katalogu definicji legalnych (art. 3) brak
takiego pojęcia, a zatem winno zostać mu przypisane znaczenie wynikające z języka
potocznego. W języku polskim wyraz „podejmować", jako forma niedokonana cza-
sownika „podjąć" oznacza tyle, co przedsięwziąć jakieś działanie, wziąć coś na sie-
bie; rozpocząć coś, szczególnie rozpocząć coś ponownie (Słownik języka polskiego,
pod red. M. Szymczaka, Tom II, Warszawa 1992, s. 732). W takiej sytuacji właściwy
byłby wniosek, iż w analizowanym przepisie mowa jest jedynie o stosunkach pracy i
działalnościach zarobkowych, które rozpoczęły się już po dniu udzielenia nauczycie-
lowi urlopu, względnie o tych aktywnościach zawodowych, które ubiegający się o
urlop nauczyciel zawiesił, a które podjął na nowo po rozpoczęciu urlopu. Zwraca jed-
nak uwagę, że ustawodawca posłużył się formą niedokonaną czasownika „podjąć".
Odwołanie z urlopu nie zachodzi wówczas, gdy nauczyciel „podjął" inną aktywność
zawodową, ale gdy taką „podejmuje". W związku z tym nasuwa się pytanie, czy taki
zabieg ma jedynie nieistotny charakter techniczno - redakcyjny, czy też kryje się za
6
nim określona treść normatywna, wyrażająca się w postawionym wcześniej pytaniu.
Powstałych wątpliwości nie rozwiewa, a wręcz je pogłębia, wynik wykładni systemo-
wej. Przyglądając się systematyce art. 73 ust. 7 ustawy zwraca uwagę fakt, iż jest on
zbudowany z dwóch zdań, co nakazywałoby odczytywanie przesłanek odwołania z
urlopu przez pryzmat obu zawartych w nich norm. W pierwszym zdaniu mowa jest o
tym, że w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie
może nawiązać stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej, w drugim -
jak wskazano wcześniej - jest mowa o odwołaniu w razie podejmowania przez nau-
czyciela innego stosunku pracy lub innej działalności zarobkowej. Podkreślenia wy-
maga, że hipotezy obu przepisów nie są tożsame, bo w pierwszym mowa jest o na-
wiązaniu stosunku pracy lub podjęciu działalności zarobkowej, zaś w drugim chodzi o
podejmowanie stosunku pracy lub działalności zarobkowej. Nie ma wątpliwości, że
zakaz zawarty w zdaniu pierwszym odnosi się do sytuacji, gdy nauczyciel przebywa-
jąc na urlopie dla poratowania zdrowia rozpoczyna zupełnie nową aktywność zawo-
dową - o nawiązaniu stosunku pracy nie można wszak mówić w razie kontynuowania
zatrudnienia na podstawie wcześniej zawartej umowy o pracę. Gdyby zatem zdanie
drugie miało stanowić proste doprecyzowanie sankcji wynikającej z naruszenia zaka-
zu ze zdania pierwszego, to najwłaściwszą formą byłoby konsekwentne brzmienie:
„w przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel
nawiązał inny stosunek pracy lub podjął inną działalność zarobkową". Tymczasem
zdanie drugie nie zawiera zwykłego powtórzenia hipotezy ze zdania pierwszego.
Skoro zatem ustawodawca posłużył się terminem „podejmuje" zrelacjonowanym
zarówno do stosunku pracy, jak i działalności zarobkowej, to należy przyjąć, iż nie
stanowi to jedynie rezultatu naruszenia pewnej „elegancji legislacyjnej”. W takim sta-
nie rzeczy uzasadniony byłby wniosek, iż chodzi o uzupełnienie zakazu rozpoczyna-
nia nowych aktywności zawodowych o sytuacje wykonywania zatrudnienia lub dzia-
łalności zarobkowych rozpoczętych przed udzieleniem urlopu, a kontynuowanych po
tej dacie. Konkluzja taka wynika stąd, że nauczycielowi można „prewencyjnie" zabro-
nić rozpoczynania nowej aktywności zawodowej po udzieleniu urlopu, jak to ma miej-
sce w zdaniu pierwszym. Jednak, co oczywiste, nie można tego uczynić wobec tych
aktywności, które już wcześniej zostały rozpoczęte - nie da się bowiem zabronić roz-
poczynania czegoś, co już zostało zainicjowane; w takiej sytuacji możliwe jest jedy-
nie sformułowanie określonej sankcji w przypadku, gdy z dniem udzielenia urlopu
nauczyciel już pozostaje w innym stosunku pracy lub prowadzi inną działalność za-
7
robkową. Dlatego zdanie pierwsze odnosiłoby się wyłącznie do sytuacji po udzieleniu
urlopu, zakazując podejmowania stosunków pracy i działalności zarobkowych, a
drugie, uprawniając do odwołania z urlopu, dotyczyło wszelkich- niezależnie od mo-
mentu rozpoczęcia - stosunków pracy i działalności zarobkowych realizowanych w
czasie trwania urlopu dla poratowania zdrowia.
Za powyższą interpretacją analizowanego przepisu przemawia również jego
wykładnia celowościowa. Przy odwoływaniu się do rationis legis tego uregulowania w
pierwszej kolejności zwrócić trzeba uwagę na poprzednie brzmienie przepisu zawie-
rającego przesłanki odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia. Obo-
wiązujący do dnia 31 sierpnia 2004 r. art. 73 ust. 1b ustawy Karta Nauczyciela sta-
nowił, że w przypadku stwierdzenia, iż w okresie płatnego urlopu dla poratowania
zdrowia nauczyciel wykonuje zatrudnienie lub prowadzi działalność sprzeczną z ce-
lami udzielonego urlopu, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając
termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Zwraca uwagę, że
warunek wykonywania zatrudnienia lub prowadzenia działalności powiązany był z
wymogiem sprzeczności z celami udzielonego urlopu. Oznacza to, że w poprzednim
stanie prawnym dopuszczalna była dodatkowa aktywność zawodowa nauczyciela w
czasie urlopu, byle nie stała ona w sprzeczności z celem urlopu. De lege lata cecha
sprzeczności z celem urlopu nie występuje w treści przepisu, co może prowadzić do
wniosku, że ustawodawca odchodząc od takiego kryterium a priori przyjął, iż każdy
inny stosunek pracy podejmowany w czasie urlopu sam przez się jest sprzeczny z
jego celem. Niezależnie od tego, czy opisanej zmianie towarzyszyły takie założenia,
konsekwencją dokonanej nowelizacji w istocie jest zaostrzenie warunków korzystania
z urlopu dla poratowania zdrowia, ponieważ obecnie niedopuszczalne jest rozpoczę-
cie jakiejkolwiek formy aktywności zawodowej. Jeśli zatem ratio legis art. 73 ust. 7
ustawy Karty Nauczyciela miało się wyrażać w poszerzeniu sytuacji upoważniających
dyrektora szkoły do odwołania nauczyciela z urlopu, to jako brak racjonalności w
działaniu ustawodawcy ocenić należałoby ograniczenie takich rygorów jedynie do
nowo nawiązywanych stosunków pracy czy działalności zarobkowych. W przeciw-
nym bowiem razie nawet całkowicie sprzeczny z celem urlopu stosunek pracy czy
działalność zarobkowa, rozpoczęte przed datą udzielenia urlopu, nie stanowiłyby
przesłanki dla odwołania z niego nauczyciela. W przypadku takich stanów faktycz-
nych zmiana Karty Nauczyciela zamiast ograniczać, de facto wprowadzałaby za-
ostrzenie rygorów odwołania nauczyciela z urlopu, wobec zniesienia kryterium
8
sprzeczności z celem urlopu trudno przyjąć, by ustawodawcy przyświecały takie in-
tencje. Z drugiej jednak strony wypada zauważyć, że treść art. 73 ust. 7 zdanie 2
Karty Nauczyciela można było ukształtować podobnie jak uprzedni art. 73 ust. 1b -
poprzez zawarcie stwierdzenia, iż odwołanie z urlopu następuje gdy „nauczyciel
wykonuje zatrudnienie lub prowadzi działalność", co w sposób jednoznaczny przesą-
dzałoby o objęciu taką hipotezą każdej aktywności zawodowej - rozpoczętej zarówno
przed, jak i po udzieleniu urlopu.
W podsumowaniu zaprezentowanych wątpliwości Sąd Okręgowy podkreślił, iż
dla kierunku rozstrzygnięcia przedmiotowego zagadnienia prawnego nie pozostają
bez znaczenia praktyczne konsekwencje, jakie wynikają z przyjęcia wykładni języko-
wej, z zarysowanymi wyżej wątpliwościami. Ograniczenie możliwości odwołania nau-
czyciela z urlopu do aktywności zawodowych rozpoczętych po dacie jego udzielenia
stanowiłoby niczym nieusprawiedliwione uprzywilejowanie tych nauczycieli, którzy
przed dniem 31 sierpnia 2004 r., a także później, lecz przed datą udzielenia urlopu
dla poratowania zdrowia, zdążyli nawiązać inne stosunki pracy, czy rozpocząć nowe
działalności zarobkowe, nawet ze swej istoty sprzeczne z celem tego urlopu, wobec
tych, którzy z takiej możliwości nie skorzystali. Nie bez znaczenia dla oceny całej
sytuacji musi wreszcie pozostawać okoliczność stosunkowo łatwego w praktyce omi-
nięcia takiego ograniczonego rygoru, bo wystarczałoby, aby nauczyciel, zamierzają-
cy skorzystać u danego pracodawcy z urlopu dla poratowania zdrowia, a nawet dys-
ponujący już wymaganym orzeczeniem lekarskim o potrzebie udzielania mu takiego
urlopu, przed jego udzieleniem przez pracodawcę zadbał o nawiązanie innego sto-
sunku pracy (lub zgłosił rozpoczęcie innej działalności zarobkowej), po czym mógłby
wykonywać to zatrudnienie (działalność) już po rozpoczęciu urlopu, bez obawy od-
wołania go z urlopu. Taka praktyczna łatwość obejścia zakazu z art. 73 ust. 7 Karty
Nauczyciela niweczy założenia przyjęte przez ustawodawcę przy nowelizowaniu tego
aktu prawnego.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o udzielenie odpowiedzi pozytywnej na
przedstawione zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z punktu widzenia przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia praw-
nego najistotniejsze znaczenie mają przepisy art. 73 ust. 1 i 7 ustawy Karta Nauczy-
9
ciela. Według powołanych przepisów nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymia-
rze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu co najmniej 7 lat w szkole, dy-
rektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia, w celu przeprowadzenia zale-
conego leczenia, w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku (ust. 1). W okre-
sie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może nawiązać
stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej. W przypadku stwierdzenia,
że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek
pracy lub inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu,
określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy (ust. 7).
Nie ulega wątpliwości, że przytoczony przepis art. 73 ust. 7 w przedmiocie określenia
wpływu nawiązania stosunku pracy (prowadzenia działalności gospodarczej) na od-
wołanie nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia jest niejasny. Sąd Okręgowy,
dokonując subtelnej analizy logiczno-językowej tego przepisu, wyraził pogląd, że
przepis ten należałoby interpretować w ten sposób, iż podstawą do odwołania nau-
czyciela z urlopu jest nie tylko nawiązanie stosunku pracy lub podjęcie innej działal-
ności gospodarczej w okresie przebywania na urlopie, ale również kontynuowanie
zatrudnienia (innej działalności gospodarczej), podjętych przed rozpoczęciem urlopu.
Brzmienie powołanego przepisu może uzasadniać jednak również inne stano-
wisko, mianowicie, że zdanie pierwsze powołanego przepisu przewiduje jedynie za-
kaz nawiązania stosunku pracy lub podjęcia innej działalności zarobkowej w okresie
przebywania na urlopie, a zdanie drugie, przewidujące odwołanie z urlopu nauczy-
ciela, który w okresie urlopu podejmuje inny stosunek pracy lub inną działalność za-
robkową, określa jedynie następstwa naruszenia zakazu sformułowanego w zdaniu
pierwszym.
Widać stąd, że wykładnia logiczno-językowa przepisu art. 73 ust. 7 nie prowa-
dzi do jednoznacznych rezultatów. W tej sytuacji, dokonując interpretacji wymienio-
nego przepisu, należy odwołać się do rezultatów płynących z innych rodzajów wy-
kładni. Mając na uwadze fakt, że przepis art. 73 Karty Nauczyciela był wielokrotnie
nowelizowany (w niektórych okresach nowelizacje były dokonywane co rok) istotne
mogą okazać się wnioski wynikające z wykładni historyczno-prawnej. Uwzględnić
należy również wnioski wynikające z wykładni systemowej oraz funkcjonalnej.
W wersji pierwotnej art. 73 Karty Nauczyciela przewidywał, że nauczycielowi
zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć, po przepracowaniu co najmniej 3 lat w
szkole, organ bezpośrednio nadzorujący szkołę udziela płatnego urlopu dla porato-
10
wania zdrowia na okres jednego roku, o ile organ społeczny służby zdrowia stwierdzi,
że stan zdrowia nauczyciela wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowa-
dzenia zaleconego leczenia. Kolejne zmiany treści art. 73 dotyczyły stażu wymaga-
nego dla ubiegania się o urlop, trybu stwierdzania potrzeby udzielenia urlopu, organu
udzielającego urlopu, przesłanek negatywnych, w razie zaistnienia których można
było odwołać nauczyciela z urlopu. W związku z ostatnio wymienioną kwestią należy
wskazać, że do 2000 r. art. 73 nie zawierał żadnych regulacji na ten temat. Dopiero
ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 239) został wprowadzony do tre-
ści art. 73 ustęp 1b, w myśl którego w przypadku stwierdzenia, iż w okresie płatnego
urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel wykonuje zatrudnienie lub prowadzi dzia-
łalność sprzeczną z celami udzielonego urlopu, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela
z urlopu, określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do
pracy. Równocześnie ustępem 4 minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumie-
niu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania został zobowiązany do
określenia, w drodze rozporządzenia, trybu orzekania o potrzebie udzielenia nau-
czycielowi urlopu, uwzględniając w szczególności podmiot uprawniony do orzekania
o stanie zdrowia i sposób prowadzenia dokumentacji oraz rodzaje zatrudnienia i
działalności sprzecznych z celami urlopu. Zgodnie z § 4 ust. 2 rozporządzenia Mini-
stra Zdrowia z dnia 23 listopada 2000 r. w sprawie trybu orzekania o potrzebie
udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. z 2001 r. Nr 1, poz.
13) w przypadku stwierdzenia potrzeby udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia,
lekarz wpisuje w dokumentacji medycznej nauczyciela orzeczenie o stanie zdrowia,
zalecone leczenie oraz informację dotyczącą zatrudnienia i działalności, których wy-
konywanie jest sprzeczne z celami tego urlopu. Zatrudnieniem lub działalnością nau-
czyciela sprzeczną z celami urlopu dla poratowania zdrowia jest wykonywanie każdej
pracy, która według oceny lekarza, wynikającej z wiedzy medycznej, może spowo-
dować opóźnienie lub brak skutków zaleconego leczenia.
Kolejnej zmiany art. 73 dokonano ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy o systemie oświaty, ustawy - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkol-
nego, ustawy Karta Nauczyciela oraz niektórych ustaw (Dz.U. Nr 111, poz. 1194 ze
zm.), wskazując w ustępie 4, określającym przedmiot i zakres rozporządzenia wyko-
nawczego, że orzeczenie o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu powinno
uwzględniać w szczególności indywidualne wskazanie rodzajów zatrudnienia i dzia-
łalności sprzecznych z celami urlopu dla poratowania zdrowia, jaki ma być udzielony
11
danemu nauczycielowi. Przepis art. 30 powołanej ustawy przewidywał, że przepisy
wykonawcze wydane przed dniem wejścia w życie ustawy, na podstawie upoważ-
nień, które zostały zmienione tą ustawą, zachowują moc do czasu wydania przepi-
sów wykonawczych na podstawie upoważnień w brzmieniu w niej ustalonym, nie
dłużej jednak niż 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Rozporządzenie Mini-
stra Zdrowia z dnia 23 listopada 2000 r. obowiązywało więc nadal i utraciło moc w
październiku 2002 r. Po utracie mocy obowiązującej tego rozporządzenia nie zostało
wydane nowe rozporządzenie wykonawcze.
Ustawą z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr
179, poz. 1845) została zmieniona treść art. 73 Karty. W szczególności uzyskał nowe
brzmienie przepis ustępu 7; jego treść została przytoczona powyżej. Co się tyczy
zakresu odesłania do rozporządzenia wykonawczego (ustęp 11) to miało ono obej-
mować tryb orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu, wzór orzeczenia i
sposób prowadzenia dokumentacji związanej z wydawaniem orzeczeń o potrzebie
udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia oraz organ odwoławczy od orzeczeń o
potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia.
Na tle przytoczonych uregulowań jest widoczne, że do czasu nowelizacji art.
73 Karty Nauczyciela w 2004 r. przepisy tej Karty wyraźnie dopuszczały w stosunku
do nauczycieli korzystających z urlopu dla poratowania zdrowia możliwość wykony-
wania w okresie urlopu zatrudnienia lub prowadzenia innej działalności, wyłączając
jednak rodzaje zatrudnienia i działalności sprzeczne z celami urlopu, określone bądź
to ogólnie (2000 r.), bądź też z uwzględnieniem indywidualnych wskazań w orzecze-
niu o potrzebie udzielenia urlopu (2001 r.). Nowelizacja ustawy dokonana w 2004 r.
nie zawiera już tego rodzaju pozytywnej regulacji. Jednoznacznie natomiast formu-
łuje w ustępie 7 zdanie pierwsze zakaz nawiązania stosunku pracy lub podejmowa-
nia innej działalności zarobkowej w okresie przebywania na urlopie, bez względu na
ich rodzaj (charakter); nie mogą one zostać również wprowadzone w drodze rozpo-
rządzenia wykonawczego, ponieważ odpowiedni przepis (ustęp 11) nie przewidział
takiej kompetencji dla Ministra Zdrowia.
Z powyższego wynika jednoznacznie, że w porównaniu do wcześniejszych
uregulowań ustawodawca, w aspekcie możliwości łączenia zatrudnienia w ramach
stosunku pracy (lub innej działalności zarobkowej) z korzystaniem z urlopu, postano-
wił zaostrzyć warunki uzyskiwania przez nauczycieli urlopu dla poratowania zdrowia.
Jest to istotny wniosek, wskazujący na kierunek wykładni art. 73 ust. 7 Karty Nau-
12
czyciela. Równocześnie trudno byłoby przyjąć, że o ile każde nawiązanie stosunku
pracy lub podjęcie innej działalności zarobkowej w okresie przebywania na urlopie
(zdanie pierwsze art. 73 ust. 7) uzasadnia odwołanie nauczyciela z urlopu, to nie po-
woduje takich skutków żadne zatrudnienie w ramach stosunku pracy lub prowadze-
nie innej działalności zarobkowej podjęte przed rozpoczęciem urlopu, niezależnie od
ich charakteru. Pozostawałoby to w oczywistej sprzeczności z celem urlopu dla po-
ratowania zdrowia i wykładnia art. 73 ust. 7 Karty Nauczyciela dopuszczająca takie
jego rozumienie byłaby nie do przyjęcia.
Wniosek o celowym zaostrzeniu przez ustawodawcę warunków korzystania z
urlopu dla poratowania zdrowia znajduje dalsze potwierdzenie w nowym przepisie
art. 73 ust. 5, stabilizującym sytuację materialną nauczyciela w okresie korzystania z
urlopu. Zgodnie z tym przepisem nauczyciel w okresie przebywania na urlopie dla
poratowania zdrowia zachowuje prawo do miesięcznego wynagrodzenia zasadnicze-
go i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym
dodatków socjalnych, o których mowa w art. 54.
Jak wcześniej podkreślono, sens językowy przepisu art. 73 ust. 7 Karty Nau-
czyciela nie jest jednoznaczny. W tej sytuacji wykładnia funkcjonalna (celowościowa)
oraz systemowa, a także wnioski wynikające z wykładni historycznej, nakazują przy-
jąć znaczenie analizowanego przepisu jak w treści niniejszej uchwały.
========================================