Pełny tekst orzeczenia

.
Sygn. akt III UK 76/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Maria Tyszel
Protokolant Ewa Wolna
w sprawie z wniosku J. S. Przedsiębiorstwa Budowlano - Usługowego "S.-P." s.j.
w S. i T. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P.
o zasiłek chorobowy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 6 lipca 2005 r.,
kasacji wnioskodawcy J. S. Przedsiębiorstwa Budowlano - Usługowego "S. P." s.j.
w S.
od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 24 września 2004 r., sygn. akt (...),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2004r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. po rozpoznaniu odwołań J. S. –
Przedsiębiorstwa Budowlano – Usługowego "S.-P." S.J. w S. oraz T. K. od
decyzji ZUS Oddział w P. z dnia 9 lipca 2002 r. stwierdzającej nadpłatę
zasiłku chorobowego wypłaconego przez płatnika PHU "S.-P." na rzecz T. K.
za okres od 7 października 1999 r. do 21 marca 2000 r., od 22 grudnia 2000
r. do 15 lutego 2001 r., od 1 kwietnia 2001 r. do 30 kwietnia 2001 r., od 19
maja 2001 r. do 4 czerwca 2001 r. oraz od 28 grudnia 2001 r. do 18 marca
2002 r. w łącznej kwocie 11.617,72 zł. brutto, oddalił odwołania.
Wyrok ten został oparty na następujących ustaleniach faktycznych.
Wnioskodawca T. K. był zatrudniony w PHU "S.-P." w S. na podstawie
umowy o pracę na czas nie określony od 2 stycznia 1999 r na stanowisku
kierownika zakładu. W umowie o pracę strony ustaliły, że pracownik będzie
otrzymywał wynagrodzenie podstawowe oraz nagrodę uznaniową. W
okresach od 14.06. 1999 r. do 5.07. 1999 r., od 24.09. 1999 r. do 21.03.2000
r., od 17.11.2000 r. do 15.02.2001 r., od 15.03.2001 r. do 4.06.2001 r. i od
28.12.2001 r. do 18.03.2002 r. wnioskodawca przebywał na zwolnieniach
lekarskich z powodu choroby. Płatnik wypłacił wnioskodawcy wynagrodzenie
za czas niezdolności do pracy od 14.06. 1999 r. do 5.07. 1999 r., od 24.09.
1999 r. do 6.10.1999 r., od 17.11.2000 r. do 21.12.2000 r. i od 28.12.2001 r.
do 31.0 1.2002 r., a za pozostały okres został wypłacony zasiłek chorobowy
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do ustalenia podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego wliczono wnioskodawcy premię wypłaconą za
miesiące: marzec, kwiecień, maj, lipiec, sierpień 1999r., wrzesień,
październik 2000 r. oraz za okres od czerwca do listopada 2001 r. w łącznej
kwocie 24.880 zł. Z dniem 01.04. 2002 r. PHU "S.-P." s.c. z siedzibą w S.
została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego-Rejestru Przedsiębiorców
3
i zmieniła status na spółkę jawną. W spółce od 30.05.1996 r. obowiązuje
regulamin wynagradzania dwukrotnie zmieniony aneksami z dnia 02.01.1999
r. oraz 15.04.1999 r. Z dniem 02.01.1999 r. ustalone zostały "zasady
przyznawania nagród uznaniowych w PBU "S.-P." s.c. z siedziba w D.”. W
okresie od 12.03.2002 r. do 12.07.2002 r. ZUS Oddział w P. przeprowadził w
PHU "S.-P." kontrolę, która obejmowała między innymi ustalenie uprawnień
do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i budżetu Państwa, wypłacanie
tych świadczeń oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu. Kontrola ta
wykazała, że płatnik PHU "S.-P." dokonał nieuzasadnionych wypłat zasiłków
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa za okres od
stycznia 1999 r. do kwietnia 2002 r. w łącznej kwocie 1.051. 348zł.
Dokumentacja finansowo – płacowa Spółki uniemożliwia ustalenie, za jakie
okresy przysługiwała premia lub nagroda, w jakim okresie funkcjonowały te
formy wynagrodzenia i w jakim terminie były wypłacane. W listach płac ten
składnik wynagrodzenia określony był jako premia, w części umów o prace
jako premia uznaniowa, a w części jako nagroda uznaniowa. Świadczenie to
było przyznawane według uznania pracodawcy, gdyż w regulaminie brak jest
zasad jego przyznawania, stad inspektorzy kontroli ZUS traktowali je jako
nagrodę, a nie premię uznaniową – jak to nazywał płatnik. Nagrody te były
przyznawane tylko niektórym pracownikom i w dowolnych wysokościach (w
większości przypadków stanowiących wielokrotność wynagrodzenia
zasadniczego), głównie pracownikom, którzy następnie korzystali ze
świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Wnioskodawca T. K. podczas
przesłuchania w dniu 19 Iutego 2003 r. przez funkcjonariusza Komendy
Wojewódzkiej Policji w R. zeznał, że otrzymywał premie, które były
przyznawane decyzją p. S. i nie potrafi określić za co konkretnie były one
przyznawane, ale kwota wypłacana wnioskodawcy zgadzała się z kwotą
wykazaną w liście płac.
Sąd Rejonowy przyjął, że sporna kwestia dotyczy głównie zasadności
wliczenia do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego premii uznaniowej
4
przyznanej wnioskodawcy za miesiące: marzec, kwiecień, maj, lipiec,
sierpień 1999r., wrzesień, październik 2000 r. oraz za okres od czerwca do
listopada 2001 r. Według Sądu w świetle art.3 pkt.3 i art.36 ustawy z dnia 25
czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz.636 ze zm.) ustalenie
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego zależne jest od przychodu
stanowiącego podstawę składki na ubezpieczenie chorobowe. Podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi podstawa wymiaru
składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (art. 20 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych – Dz .U. Nr 137, poz.887 ze zm.), tę zaś w
przypadku pracownika - stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o
podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach
stosunku pracy. Między przychodem w rozumieniu art. 12 ustawy z dnia 26
lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz. U. Z 2000r.
Nr 14, poz. 176) a przychodem będącym podstawą wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne (art. 18 ust. 1 ustawy o u.s.u.) zachodzi różnica
polegająca na wyłączeniu z tego ostatniego wynagrodzenia gwarancyjnego
za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku
z chorobą zakaźną oraz zasiłków (art. 18 ust.2 ustawy o u.s.u.). Ponadto
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106) szczegółowo
wylicza, które przychody pracownika są uwzględniane w podstawie wymiaru
składki, a tym samym w podstawie ustalenia wysokości zasiłku
chorobowego. Na podstawie art. 41 ust.1 ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego przy ustalaniu podstawy wymiaru
zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, jeżeli
postanowienia układów zbiorowych pracy lub przepisy o wynagradzaniu nie
przewidują zmniejszania ich za okres pobierania zasiłku. W PBU "S.-P." od
dnia 30 maja I996r. obowiązywał regulamin wynagradzania, uzupełniony
5
dwoma aneksami. Zgodnie z aneksem z dnia 02.01.1999r. w § 5 regulaminu
wskazano, że pracodawca ma prawo do przyznawania indywidualnych
miesięcznych nagród dla poszczególnych pracowników według swego
uznania. Zgodnie zaś z aneksem z dnia 15.04.1999 r. § 5 regulaminu
otrzymał brzmienie: ”pracodawca ma prawo do przyznawania indywidualnych
miesięcznych nagród dla poszczególnych pracowników według swego
uznania. Wypłaty nagród, o których mowa w pkt 1, ulegają zmniejszeniu lub
całkowitemu zawieszeniu za okres pobierania przez pracowników
wynagrodzenia za okres choroby, zasiłku wyrównawczego, zasiłku
macierzyńskiego i zasiłku opiekuńczego oraz innych okresów, w których
pracownik nie świadczył pracy. O wysokości zmniejszenia lub całkowitym
zawieszeniu wypłaty w/w nagród decyduje samodzielnie pracodawca.”
Według oceny Sądu ze wskazanego wyżej regulaminu wynagradzania
wynika, że nagrody i premie mają wyłącznie charakter uznaniowy. Ich
wysokość, zakres wypłaty i częstotliwość przyznawania pozostawiono do
swobodnego uznania pracodawcy. Dotyczy to również zawieszania lub
zmniejszania wypłaty nagród za okres pobierania zasiłku chorobowego.
Wobec tego, tak przyznawane premie nie mogły być wliczone do podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego.
Apelacje od powyższego wyroku wnieśli wnioskodawcy J. S. - PHU
"S.-P." , T. K. oraz pełnomocnik J. S. J. S. i jego pełnomocnik zaskarżyli w
całości wyrok Sądu pierwszej instancji zarzucając obrazę art. 4 ust. 9, art. 6
ust. 1, art. 11,art. 13 oraz art. 18 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
s.u.s., art. .36 ust. 1, art. 42 ust. 1 i art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa, a także naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Według
skarżących kwestia wliczania bądź nie wliczania wypłaconych premii
miesięcznych do podstawy świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest
nowym problemem prawnym, który powinien stać się przedmiotem wykładni
Trybunału Konstytucyjnego na skutek zapytania o zgodność art. 41 ust. 1
6
ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa i art.
772
k.p., z art. 2 i art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji. Przepis art. 41
ustawy o świadczeniach pieniężnych różnicuje bowiem sytuację
pracowników w zależności od tego czy pracownik jest zatrudniony w
zakładzie pracy, który ma obowiązek tworzyć zakładowe przepisy dotyczące
wynagradzania, stawiając w niekorzystnej sytuacji pracowników
zatrudnionych u pracodawców, którzy nie mają obowiązku tworzenia
przepisów placowych.
Wnioskodawca T. K. w apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji
zarzucił obrazę przepisów prawa przez przyjęcie, że premia nie jest
składnikiem wynagrodzenia i nie podlega wliczeniu do podstawy świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, oraz sprzeczność rozstrzygnięcia z zebranym
materiałem dowodowym przez przyjęcie, że przepisy dotyczące
wynagradzania u pracodawcy nie przewidują zmniejszenia premii
miesięcznej za okres pobierania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W
uzasadnieniu apelacji podniósł, że premie otrzymywał w każdym miesiącu
pracy który przepracował w całości i dlatego powinny być one wliczone do
podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczenia społecznego.
Wyrokiem z dnia 24 września 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelacje
jako bezzasadne. Zdaniem Sądu drugiej instancji ustalenia Sądu pierwszej
instancji nie pozostają w sprzeczności z treścią zebranego w sprawie
materiału dowodowego. Sąd pierwszej instancji przeprowadził wyczerpujące
postępowanie dowodowe, zgodnie z regułami, o których mowa w art. 233 § 1
k.p.c. W PBU „S.-P.” premie wypłacano na podstawie regulaminu
wynagradzania z dnia 30 maja 1996 r. oraz dwóch aneksów do tego
regulaminu Nr 1 z dnia 2.01.1999 r. i Nr 2 z dnia 15.04.1999 r. Uregulowania
dotyczące nagród już w takim określeniu wskazują, że chodzi tu o składnik
wynagrodzenia o uznaniowym charakterze. Sąd pierwszej instancji trafnie
zatem ustalił, że w regulaminie wynagradzania nie zostały określone zasady
7
zmniejszania nagrody (premii) za okres pobierania zasiłku, skoro te składniki
przysługują według uznania pracodawcy, który zawsze swobodnie decyduje
o tym, czy je przyzna, zmniejszy lub zawiesi. W przepisach płacowych Spółki
nie określono kryteriów zmniejszania nagród (premii), stąd nie można
przyjąć, że wnioskodawca J. S. za czas usprawiedliwionej nieobecności w
pracy nie wypłacał pracownikom, w tym T. K. dodatkowych składników
wynagrodzenia, tj. nagrody (premii). Zdaniem Sądu drugiej instancji nie
zachodzi potrzeba wystąpienia w sprawie z pytaniem prawnym do Trybunału
Konstytucyjnego, gdyż art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) w związku z art. 772
k.p. jest
zgodny z Konstytucją, a spór dotyczy wyłącznie interpretacji tych przepisów i
sprowadza się do ich prawidłowej wykładni.
W kasacji złożonej przez pełnomocnika wnioskodawcy J. S. wniesiono
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i
zmianę zaskarżonej decyzji ZUS przez ustalenie, że nie nastąpiła nadpłata
zasiłku chorobowego dla T. K. w okresie wskazanym w decyzji ZUS, a
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sadowi drugiej instancji. W ramach podstawy
dotyczącej przepisów prawa materialnego (art. 3931
pkt 1 k.p.c.) skarżący
wskazał na naruszenie:
a) art. 41 ust. 1. art. 36. ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr
60. poz. 636 z poźn. zm.) w związku z § 5 pkt 2 regulaminu
wynagradzania wraz z zasadami wynagradzania obowiązującymi od
15 kwietnia 1999 roku w spółce "S.-P." - przez przyjęcie, że przepisy o
wynagradzaniu nie przewidują zmniejszenia premii i nagrody za okres
pobierania świadczenia;
8
b) art. 3 pkt. 3 w związku z art. 36 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr
60, poz. 636 z późn. zm.) - przez jego niezastosowanie, polegające na
błędnym zdefiniowaniu wynagrodzenia i błędnym ustaleniu przychodu
pracownika, co miało istotne znaczenie przy ustaleniu podstawy
wymiaru świadczeń z ubezpieczenia społecznego;
c) przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy
wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr
161, poz. 1106) przez jego niezastosowanie, polegające na błędnym
przyjęciu, że wypłacona premia miesięczna nie stanowi składnika
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe i
nie jest przychodem w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym
od osób fizycznych, osiąganym przez pracownika u pracodawcy z
tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy z zastrzeżeniem art. 18
ust. 2 ustawy z dnia 13 października o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887) i zgodnie z § 2 tego
rozporządzenia, nie można wykluczyć z podstawy wymiaru składek
premii a podstawa wymiaru składek jest zarazem podstawą wymiaru
świadczeń z tego ubezpieczenia;
d) art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr 60, poz. 636 z
późn. zm.) przez jego niezastosowanie, polegające na błędnym
ustaleniu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a w
konsekwencji błędnego ustalenia podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego;
e) art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U.
Nr 102, poz. 643 z poźn. zm.) w ten sposób, że Sąd Apelacyjny nie zwrócił
9
się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego o ocenę zgodności
art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr 60, poz. 636 z późn.
zm.) w związku z art. 772
k.p. z Konstytucją RP, co wpłynęło na wynik
postępowania w ten sposób, że Sąd zastosował jako podstawę
rozstrzygnięcia wskazane przepisy, które w przypadku uznania ich przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją nie mogłyby stanowić
podstawy rozstrzygnięcia.
W ramach podstawy dotyczącej przepisów prawa procesowego (art. 3931
pkt 2
k.p.c.) skarżący wskazał na naruszenie art. 233 k.p.c., polegające na dowolnej
ocenie dowodów w postaci przyjęcia, iż przepisy o wynagradzaniu obowiązujące w
spółce „S.-P.” nie przewidują zmniejszania premii i nagrody za okres pobierania
wynagrodzenia za czas choroby i zasiłku z ubezpieczenia społecznego przez
pracownika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
10
W toku całego postępowania sądowego, poczynając od odwołania,
pracodawcy (płatnika świadczeń) oraz ubezpieczonego, od decyzji ZUS z 9 lipca
2002 r., poprzez postępowanie apelacyjne, aż do rozpatrywanej kasacji,
zasadniczą kwestią sprawy jest kontrowersja co do tego, czy w zakresie
przyznawanych w przedsiębiorstwie J. S. premii (nagród), zachodziły przesłanki
zastosowania art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U.
Nr 60, poz. 636 ze zm.) ze względu na obowiązujący w tym przedsiębiorstwie
regulamin wynagradzania. Przedmiotem kontrowersyjnych stanowisk wyrażonych
w zaskarżonym wyroku i w kasacji jest pytanie – czy te regulaminowe przepisy o
wynagradzaniu nie przewidują zmniejszenia składników wynagrodzenia za okres
pobierania zasiłku chorobowego w rozumieniu powołanego wyżej art. 41 ust. 1
ustawy z 25 czerwca 1999 r. Pozytywna odpowiedź na to pytanie, wyłączała – tak
jak to przyjął Sąd w zaskarżonym kasacją wyroku – przy ustalaniu podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego uwzględnienia przedmiotowych premii (nagród).
Uchwycenie relacji, a właściwie konfrontacji, art. 41 ust. 1 ustawy z 25
czerwca 1999 r. z obowiązującymi u danego pracodawcy przepisami o
wynagradzaniu (w rozpatrywanym wypadku – regulaminie wynagradzania)
wymagało w pierwszym rzędzie wyjaśnienia (wykładni) obu konfrontowanych aktów
prawnych.
Zgodzić się trzeba z wnoszącym kasację, że stanowisko wyroku nie wynika
(a w każdym razie tego nie ujawnia) z wystarczającej analizy interpretacyjnej
wchodzących w rachubę przepisów, ale opiera się na budzącym zastrzeżenia
założeniu, jakoby o wyłączeniu spornych składników wynagrodzenia z podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego, decydował charakter prawny tych składników – że
były to premie przyznawane oraz zmniejszane według uznania pracodawcy.
Systemowa interpretacja przepisów określających podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego nie uzasadnia stanowiska, które premii uznaniowej (nagrodzie)
przyznawałoby jakąś szczególnie ograniczoną rolę, tak jakby chodziło o szczególny
składnik wynagrodzenia, który tylko wyjątkowo mógłby być uwzględniony przy
określaniu wymiaru zasiłku chorobowego. Przeciwko tezie o jakiejś relatywnie
słabej pozycji premii uznaniowej w tym zakresie świadczy chociażby – przywołana
11
w kasacji – regulacja z poszczególnych ustępów art. 42 ustawy z 25 czerwca 1999
r., w których określone zostały zasady wliczenia do podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego właśnie premii, nagród i innych składników wynagrodzenia. Przepisy
te bez żadnej „dyskryminacji” premii (nagród), po pierwsze, potwierdzają ich
sytuację jako elementu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego podobną do innych
składników wynagrodzenia, po drugie – w czym wyraża się zasada tej szczególnej
regulacji – uwzględniają różnorodność takich świadczeń, które mogą przysługiwać
za okresy miesięczne (ust. 1), za okresy kwartalne (ust. 2), za okresy roczne (ust.
3) i za inne okresy (ust. 4). Należy przy tym podkreślić, że w każdym wypadku,
odpowiednio do danej „okresowości” składnika wynagrodzenia, wlicza się do
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego to co zostały wypłacone z tytułu premii,
nagrody (innego składnika) w przewidzianym do tego okresie. Podkreślenie to jest
potrzebne, bo potwierdza – w stosunku do premii (nagród) – jednorodność
zasadniczej konstrukcji podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego
ubezpieczonemu będącemu pracownikiem w relacji do wynagrodzenia
wypłaconego za określone okresy (por. art. 36 ust. 1-4 tej ustawy).
Na gruncie ogólnych, ale obejmujących także premie (nagrody) zasad
określenia podstaw wymiaru zasiłku chorobowego, istotne dla rozważanego
zagadnienia jest normatywne zdefiniowanie wynagrodzenia jako przychodu
pracownika stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na
ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz ubezpieczenie chorobowe (art. 3 pkt 3
powołanej wyżej ustawy). Z kolei ta podstawa, poprzez odesłanie zawarte w art. 20
ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), została normatywnie zdefiniowana w odniesieniu
do pracowników w art. 18 ust. 1 i 2 tej ustawy jako przychód w rozumieniu
przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (por. też art. 4 pkt 9).
Sięgając zatem za wskazanymi odesłaniami do art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca
1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz. U. Nr 14,
poz. 176 z 2000 r. ze zm.), należy stwierdzić, że za wynagrodzenie jako podstawę
wymiaru zasiłku chorobowego w rozumieniu art. 36 ust. 1, a w konsekwencji także
art. 41 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
12
społecznego w razie choroby i macierzyństwa „uważa się wszelkiego rodzaju
wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze, bądź ich
ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w
szczególności wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe,
różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie
inne kwoty, niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a
ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość
innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych”. Nie może
zatem budzić wątpliwości, że niezależnie od charakterystyki prawnej tak zwanej
premii uznaniowej – że nie ma ona charakteru roszczeniowego – to wchodzi ona w
skład wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, z tym
jedynie warunkiem – istotnym ze względu na rozważane zagadnienie – że w
każdym przypadku w rachubę wchodzi tu tylko wynagrodzenie (w tym premia)
wypłacane Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
(określającym sytuację podstawową) podstawę wymiaru zasiłku chorobowego
przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne
miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych
poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Nie przyczyna
świadczenia (uznanie pracodawcy), lecz sytuacja faktyczna świadczenia
wypłaconego ma tu prawne znaczenie.
Ze względu na tożsamość definicji normatywnej podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenie chorobowe i podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należało
również mieć na uwadze – na co słusznie zwrócił uwagę wnoszący kasację –
przepisy wydanego na podstawie art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia
1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.). Otóż,
zgodnie z zakresem upoważnienia ustawowego, w § 2 tego rozporządzenia
określone zostały wyłączenia z podstawy wymiaru składek (a więc w konsekwencji
także – z wymiaru zasiłku). Odpowiednie do rozpatrywanej sytuacji wyłączenie
zawarte w § 2 pkt 24 dotyczy składników wynagrodzenia, do których pracownik ma
prawo w okresie pobierania zasiłku chorobowego, w myśl postanowień układów
13
zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacone za
okres obierania zasiłku. Tak określone wyłączenie jest odpowiednie do istoty
zasiłku chorobowego, który ma w określonym proporcjonalnie rozmiarze
zastępować uzyskiwane wcześniej (przed niezdolnością do pracy z powodu
choroby) wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne wynikające ze stosunku pracy.
Zasiłek jest bowiem przyznawany w miejsce tych wypłat, które nie zostają
dokonane (wypłacane) w okresie wypłaty zasiłku. Wymieniona wyżej, wynikająca z
§ 2 pkt 24 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r., zasada wyłączenia z podstawy
składek, a w konsekwencji także z podstawy wymiaru zasiłku, przychodów do
których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku, jeżeli są one
wypłacane za okres pobierania zasiłku, jest w pełni odpowiednia na gruncie
interpretacji art. 41 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r., o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego. Stosownie do tego przepisu, przy
ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników
wynagrodzenia, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy lub przepisy o
wynagradzaniu nie przewidują zmniejszenia ich za okres pobierania zasiłku. Chodzi
tu, w obu wymienionych regulacjach o to samo – o wyłączenie takich składników
wynagrodzenia, które – ze względu na ich podstawy w układzie zbiorowym lub w
przepisach o wynagrodzeniu – mają być nadal wypłacane pomimo (niezależnie) od
pobierania zasiłku, jak to może mieć miejsce np. w odniesieniu do tak zwanych
stałych dodatków z tytułu określonego stanowiska (funkcji), z tytułu wykonywania
pracy poza miejscem zamieszkania, określonego stażu itp.
Za tym, że wymieniony § 2 pkt 24 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r., w
swym bezpośrednim brzmieniu i sensie wyraża istotę art. 41 ust. 1 ustawy z 25
czerwca 1999 r., tylko ją jaśniej wyrażając – dodatkowo wskazuje to, że uzyskał on
podane brzmienie już po wejściu w życie powyższej ustawy (por. § 1 pkt 1 lit. A
rozporządzenia z dnia 3 września 2001 r. – Dz. U. Nr 95, poz. 1043).
W świetle przedstawionych wyżej ustaleń interpretacyjnych, których
zaskarżony wyrok nie uwzględnia, budzi w tym wyroku zastrzeżenia „przypisanie”
premii uznaniowej, z powodu samego jej charakteru prawnego, znaczenia
składnika wynagrodzenia podlegającego wyłączeniu przy ustalaniu podstawy
wymiaru zasiłku chorobowego. Przyjmując niewłaściwe (nieodpowiednio
14
uproszczone) założenia interpretacyjne art. 41 ustawy z 25 czerwca 1999 r., Sąd
Okręgowy nie brał pod uwagę i nie włączył do podstawy faktycznej swego
rozstrzygnięcia, wyjaśnienia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego z
uwzględnieniem podstawy składki na ubezpieczenie chorobowe (czy składka
obejmowała przedmiotowe wypłaty premii uznaniowej?), a także nie wyjaśnił, czy
obowiązujące w danym wypadku przepisy regulaminu wynagradzania zapewniały
(przewidywały) premię uznaniową także w okresie pobierania zasiłku chorobowego
z uwzględnieniem sytuacji faktycznej, skoro wnoszący kasację twierdzi, że
wnioskodawca nie otrzymał nagrody bądź premii za czas choroby.
Z przedstawionych przyczyn zasadna okazała się materialnoprawna
podstawa kasacji, ale także zarzut jej podstawy procesowej w zakresie naruszenia
art. 233 k.p.c. Potrzebne jest zwłaszcza, w relacji do celów art. 41 ustawy z 25
czerwca 1999 r., wyjaśnienie znaczenia regulaminu wynagradzania w jego
zasadniczej „deklaracji” zbieżnej z brzmieniem przepisu ustawy, że wypłaty nagród
i premii ulegają zmniejszeniu lub całkowitemu zawieszeniu za okres pobierania
przez pracowników wynagrodzenia za czas choroby zasiłku chorobowego,
świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, zasiłku macierzyńskiego i
zasiłku opiekuńczego, oraz innych okresów, w których pracownik nie świadczył
pracy. Zastrzeżenie zaś, że o wysokości zmniejszenia lub całkowitym zawieszeniu
wypłaty nagród decyduje samodzielnie pracodawca powinno być ocenione w
kontekście wskazanej wyżej zasady regulaminu, ale także z uwzględnieniem zasad
przyznawania nagród i premii stanowiących integralną część regulacji
regulaminowej i wreszcie powinno uwzględniać rzeczywisty stan faktyczny –
praktykę stosowania tych zapisów regulaminowych.
Z powyższych względów uznając zasadność podstaw kasacji Sąd Najwyższy
orzekł stosownie do art. 39313
§ 1 k.p.c.