Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 31/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa Małgorzaty H.
przeciwko Mirosławowi G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 lipca 2005 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 czerwca 2004 r., sygn. akt (...)
oddala kasację i zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę
1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) kosztów procesu za
instancję kasacyjną.
Uzasadnienie
2
W uzasadnieniu wyroku oddalającego apelację powódki Małgorzaty H. Sąd
Apelacyjny przytoczył - prawidłowe w jego ocenie - ustalenia faktyczne dokonane
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.
W 1994 r. Elżbieta C. – J. wydała pozwanemu Mirosławowi G. weksel in
blanco. Określonej w porozumieniu wekslowym kwoty 200 mln (starych) złotych
dłużniczka nie zapłaciła. Poszukując możliwości wyegzekwowania tej kwoty
wierzyciel Mirosław G., na podstawie ogłoszenia prasowego, nawiązał kontakt z
Jerzym H., działającym jako pełnomocnik jego żony – powódki prowadzącej firmę
„H. I.” zajmującej się obrotem wierzytelnościami. Strony uzgodniły, że pozwany
Mirosław G. przeniesie na rzecz powódki swoją wierzytelność określoną na kwotę
67.030 zł w stosunku do Elżbiety C. – J., co nastąpi w drodze przeniesienia praw
z weksla „... poprzez indos własnościowy z klauzulą bez kosztów ze skutkami
zgodnie z obowiązującym prawem wekslowym”.
Pozwany Mirosław G. nie znał skutków takiej treści postanowienia. Otrzymał
od Jerzego H. zapewnienie, że nie będzie ponosił kosztów związanych z umową.
W umowie przelewu wierzytelności cena sprzedaży wierzytelności została
określona na 20.000 zł, którą powódka miała zapłacić pozwanemu do dnia 25 maja
2001 r. W dacie sprzedaży - na podstawie umowy z dnia 10 kwietnia 2001 r. –
wierzytelności przysługującej pozwanemu w stosunku do Elżbiety C. – J., w drodze
przeniesienia praw z weksla poprzez indos własnościowy z klauzulą bez kosztów,
powódka nie posiadała dostatecznych środków finansowych na zapłatę ceny
sprzedaży w ustalonej wysokości 20.000 zł Tylko odpowiednio ustalona data
zapłaty tej ceny na dzień 25 maja 2001 r. to jest daty późniejszej od wpisanej na
wekslu daty płatności należności wekslowej, określonej na 11 maja 2001 r. chroniła
powódkę przed ewentualnym podniesieniem przez indosanta zarzutu braku waluty.
Strona powodowa skrzętnie pomija – jak to określił Sąd Apelacyjny –, że
pełnomocnik powódki Jerzy H. w chwili przeniesienia weksla wiedział o
niewypłacalności dłużniczki wekslowej Elżbiety C. – J., co świadczy, że był
świadomym, iż przedstawienie jej weksla nie doprowadzi do zapłaty należności.
W związku ze sporządzeniem umowy Mirosław G. wydał Jerzemu H. weksel
in blanco wystawiony przez E. C. – J. Jerzy H. wypełnił pierwszą stronę weksla a
3
na drugiej stronie pozwany pod jego dyktando wpisał „ustępuję bez kosztów na
zlecenie H.....I........Małgorzata H.”. Powołując się na toczące się postępowanie
karne przeciwko J. H. i Rafałowi J.– wspólnikom Spółki „Polska G. W.”, którzy
stanęli pod zarzutem usiłowania wyłudzenia od kontrahentów kwoty nie mniejszej
niż 855.100 zł – Sądy obu instancji stwierdziły, że taki sam mechanizm działania
przestępczego został zastosowany wobec pozwanego. Został on wprowadzony
w błąd przez indosatariusza, którego celem było doprowadzenie – przy z góry
założonym i przemyślanym działaniu – uzyskanie zapłaty całości długu wekslowego
wyłącznie od indosanta. Istnieją zatem podstawy do udzielenia pozwanemu
ochrony na podstawie art. 5 k.c.
Kasację wniosła powódka Małgorzata H.
Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie w odniesieniu do ustalonego w sprawie stanu faktycznego
w następstwie uznania, iż realizacja przysługującego powódce uprawnienia do
zapłaty byłaby sprzeczna z zasadami uczciwego obrotu i rzetelności kupieckiej oraz
naruszenie art. 233 § 2 k.p.c. polegające na dowolnej ocenie przeprowadzonych
dowodów i pozbawionym logiki wnioskowaniu o okolicznościach, które z nich nie
wynikają, w szczególności w zakresie wykorzystania przez pełnomocnika powódki
niewiedzy pozwanego o zasadach rządzących obrotem wekslami w celu
osiągnięcia skutku w postaci odpowiedzialności tego ostatniego, jako indosanata.
Wskazując na powyższe skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego jej rozpoznania,
ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez
uwzględnienie powództwa z zasądzeniem kosztów procesu.
Pozwany Mirosław G. w złożonej odpowiedzi na kasację wnosił o jej
oddalenie z zasądzeniem kosztów procesu za instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy – po uwzględnieniu postanowień art. 3 ustawy z dnia
22 grudnia 2004 r. (Dz.U. Z 2005 r. Nr 13, poz. 98) zważył, co następuje:
Zgłoszony w kasacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie obliguje Sądu
Najwyższego do powtórnego przeprowadzenia tej oceny, lecz sprawdzenia, czy nie
zostały przekroczone ramy sędziowskiego osądu przewidziane w tym przepisie.
4
Czynność ta może być przeprowadzona – przy uwzględnieniu i zastosowaniu
ukształtowanych w orzecznictwie sądowym kryteriów oceny – wskazujących po
pierwsze, że art. 233 § 1 k.p.c. zawiera jednoznaczny, i nie doznający wyjątku,
nakaz, aby ocena wyrażana w aspekcie wiarygodności dokonana była na
podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału
dowodowego, po drugie, nakazuje uwzględnienie wszystkich dowodów
przeprowadzonych w postępowaniu, po trzecie, wymaga skonkretyzowania
okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających
znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, po czwarte – wyrażana ocena –
wymaga przytoczenia merytorycznej, znajdującej potwierdzenie w zgromadzonym
materiale dowodowym, argumentacji potwierdzającej trafność dokonanej oceny
w przedmiocie uznania zeznań za wiarygodne lub ich zdyskwalifikowania
(por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 października
1996 r., III CKN 8/96 – OSNC 1 997, nr 3, poz. 30, wyrok z dnia 14 stycznia 2000 r.,
I CKN 1169/99 – OSNC 2000, nr 7 – 8, nr poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r.,
V CKN 17/2000 – OSNC 2000, nr 10, poz. 189).
Kasacja powódki nie wykazała wadliwości w ocenie zgromadzonego
materiału dowodowego, ani też bezzasadności włączenia do podstawy faktycznej
zaskarżonego wyroku ustaleń kwestionowanych przez skarżącą. Ustalenia te
znajdują dostateczne potwierdzenie w przeprowadzonych dowodach osobowych,
nie wyłączając zeznań świadka Jerzego H. – męża i pełnomocnika powódki.
Wysunięcie w kasacji odmiennych, czy wręcz przeciwnych do zawartych
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, wniosków mających dowodzić niedbalstwa,
lub też lekceważącego podejścia pozwanego Mirosława G. do ochrony własnych
interesów stanowi wyraz zapatrywania powódki, nie znajdującego żadnego
potwierdzenia. Okoliczności w jakich Mirosław G. zawarł z powódką,
reprezentowaną przez pełnomocnika Jerzego H. umowę dnia 10 kwietnia 2001 r.,
zostały dostatecznie ustalone. Obrazują one w jaki sposób przestał on być
wierzycielem sumy wekslowej, ustanawiając zamiast siebie nowego wierzyciela
w osobie skarżącej.
Podobnie jak przy wystawieniu weksla u podstawy indosu leży z reguły
umowa przyczynowa, której wynikiem jest dokonanie indosu przez jego posiadacza
5
na określoną osobę (indosatariusza). Za teorią umowną opowiedział się także Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu do uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 29 czerwca
1995 r., III CZP 66/95 (OSNC 1995, nr 12, poz. 168). Do przeniesienia
wierzytelności wekslowej potrzebne jest zatem zawarcie umowy między
indosantem i indosatariuszem, w której dochodzi do wręczenia dokumentu
wekslowego. Sam pisemny akt dokonany w formie indosu nie stanowi podstawy
i przyczyny zobowiązania wekslowego. Zobowiązanie to nie wynika bowiem
z samego podpisu. Indos powoduje jedynie możliwość nabycia wierzytelności
przez indosatariusza. Staje się podstawą jej nabycia dopiero wówczas, gdy weksel
znajduje się w jego ręku. Indosatariusz nabywa zatem wierzytelność wekslową na
podstawie czynności prawnej, której istotnym elementem jest indos.
Rozstrzygnięcie kasacji nie wymaga bliższego omawiania jego natury prawnej.
Wskazać jednakże należy, że stanowiący podstawę rozstrzygnięcia art. 5 k.c.
dotyczy sytuacji, gdy stosunek prawny już istnieje i istniejące uprawnienie
wchodzące w skład jego treści jest ważne, ale w trakcie trwania tego stosunku
prawnego zaszły takie nowe okoliczności, które w świetle zasad współżycia
społecznego przeciwstawiają się dochodzenia uprawnienia, tak długo dopóki będą
trwały te okoliczności. Natomiast art. 58 § 2 k.c. dotyczy sytuacji, gdy czynność
prawna już w chwili rodzenia się stosunku prawnego jest sprzeczna z zasadami
współżycia. Jest więc od początku nieważna ze względu na swą sprzeczność
z wymienionymi zasadami. W konsekwencji zaś nieważności takiej czynności nie
stworzyła ona po stronie skarżącej żadnego uprawnienia. Oddalenie apelacji
powódki było zatem uzasadnione, a zaskarżone orzeczenie pomimo wskazania
błędnej podstawy prawnej odpowiada prawu (art. 39312
k.p.c.). O żądanych
kosztach procesu za instancję kasacyjną orzeczono na podstawie art. 39319
, 391
§ 1 k.p.c. oraz 108 § 1, 98 § 1 i 3 oraz 99 k.p.c. (według ich numeracji i brzmienia
w dacie wydania zaskarżonego orzeczenia).