Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 sierpnia 2005 r.
I UK 378/04
Na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w związku z § 13 rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) emerytura przysługuje tylko tym dziennikarzom, którzy w
dniu osiągnięcia wieku emerytalnego wykonywali pracę dziennikarską na pod-
stawie umowy o pracę.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Maria
Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 sierpnia 2005 r.
sprawy z odwołania Kazimierza D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w T. o emeryturę, na skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 września 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w T. decyzją z 13 grudnia 2002 r.,
odmówił ubezpieczonemu Kazimierzowi D. prawa do emerytury z tytułu pracy w
szczególnym charakterze, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Tarnowie wyrokiem z dnia 6 maja 2003 r. [...] oddalił jego odwołanie.
Kazimierz D., urodzony 23 lutego 1939 r., zamieszkały od 1982 r. do chwili
obecnej w Austrii, wykazał 20 lat, 9 miesięcy i 22 dni okresów składkowych w Polsce.
Zgodnie z umową z 1 czerwca 1990 r., zawartą z Komitetem do Spraw Radia i Tele-
wizji „Polskie Radio i Telewizja”, ubezpieczony od tego dnia do 31 października 1995
r. był nieetatowym współpracownikiem Polskiego Radia i Telewizji w Wiedniu. Po
2
rozwiązaniu tej umowy, ubezpieczony nadal współpracował z ogólnopolskimi pro-
gramami Polskiego Radia, przygotowując dla nich relacje dziennikarskie, za które w
okresie od 1990 r. do 21 maja 2002 r. otrzymywał honoraria, od których nie odpro-
wadzano składek na ubezpieczenie społeczne. Od lutego 1997 r. do października
2000 r. wnioskodawca opłacał dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne w
austriackiej instytucji ubezpieczeniowej. W tym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy
uznał odwołanie wnioskodawcy za niezasadne w świetle regulacji § 13 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowni-
ków zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., zwanego dalej rozporządzeniem), ponieważ wniosko-
dawca nie ukończył wieku emerytalnego (60 lat życia) w czasie wykonywania pracy
dziennikarskiej stale, w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w tym zawo-
dzie, a więc praca neetatowego korespondenta Polskiego Radia i Telewizji nie była
pracą w szczególnym charakterze w rozumieniu tego przepisu.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z 7 września 2004 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy, podzielając stanowisko
Sądu Okręgowego. Ponadto Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, iż prawo do emerytury
przysługujące niektórym grupom ubezpieczonych w wieku niższym od powszechnie
obowiązującego jest uprawnieniem szczególnym, wynikającym z konkretnych ure-
gulowań prawnych, które nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający. Sąd
Apelacyjny podniósł też, że sam fakt wykonywania zawodu dziennikarza w rozumie-
niu art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5,
poz. 24 ze zm.) nie jest równoznaczny z pracą dziennikarską w rozumieniu przepi-
sów warunkujących prawo do wcześniejszej emerytury. W ocenie Sądu, wniosko-
dawca w dacie osiągnięcia 60 roku życia wykonywał zawód dziennikarza poza sto-
sunkiem pracy, co nie daje podstaw do nabycia przez niego prawa do wcześniejszej
emerytury na zasadach określonych w art. 32 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą o FUS).
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył Kazimierz D., wnosząc o jego
uchylenie w całości oraz o uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie
o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy wraz z kosztami
postępowania. W kasacji, opartej wyłącznie na podstawie naruszenia przepisów
3
prawa materialnego, zarzucono naruszenie § 13 rozporządzenia w sprawie wieku
emerytalnego w związku z art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy o FUS, polegające na „przyję-
ciu, iż prawo do wcześniejszej emerytury dziennikarskiej przysługuje tylko dziennika-
rzom zatrudnionym w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego na umowie o pracę”.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji wskazano na koniecz-
ność ustalenia „jednolitej, wiążącej wykładni przepisu § 13 rozporządzenia w sprawie
wieku poprzez uwzględnienie postanowień układu zbiorowego pracy dziennikarzy dla
wyjaśnienia ich uprawnień emerytalnych”.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął od uwagę, co następuje:
Mimo widocznej nieporadności podniesionego w kasacji zarzutu naruszenia
zaskarżonym wyrokiem wskazanych przepisów prawa materialnego jego sformuło-
wanie wskazuje, że jest to zarzut ich błędnej wykładni i jest on całkowicie bezzasad-
ny. W zakresie mającym zastosowanie w rozpoznawanej sprawie przepisy stanowią,
że: po pierwsze, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będą-
cym pracownikami, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, o których mowa w art. 32 ust. 2-3 ustawy o FUS, przysługuje emerytura
w wieku niższym niż określony w jej art. 27 pkt 1. Po drugie, dla celów ustalenia tego
prawa, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się dzien-
nikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w
organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, obję-
tych układem zbiorowym pracy dziennikarzy (art. 32 ust. 3 pkt 4 tej ustawy). Po trze-
cie, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których
osobom wymienionym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie
przepisów dotychczasowych. W rozpoznawanej sprawie „dotychczasowe przepisy”,
to § 13 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, zgodnie z którym prawo do
emerytury nabywa dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzienników, czasopism, w
radiu, telewizji oraz w agencjach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo
fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy, jeśli w czasie wyko-
nywania pracy dziennikarskiej osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla mężczyzn 60
lat i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy dziennikar-
skiej. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy o FUS w związku z § 13 rozporządzenia w spra-
wie wieku emerytalnego jednoznacznie ogranicza uprawnienia do wcześniejszej
4
emerytury do tych osób, które pracę w szczególnym charakterze wykonują na pod-
stawie umowy o pracę, nie przewiduje więc możliwości przyznawania tego świad-
czenia wszystkim dziennikarzom wykonującym pracę dziennikarską, lecz tylko tym,
którzy spełnią łącznie wszystkie te warunki. Wnioskodawca warunków tych nie speł-
nił, skoro nie ukończył 60 lat w czasie wykonywania takiej pracy dziennikarskiej, o
jakiej te przepisy stanowią. Pozbawiony prawnego znaczenia jest podniesiony w ka-
sacji argument, że wnioskodawca do 31 października 1995 r. był zatrudniony w Pol-
skim Radiu na podstawie „de facto umowy o pracę”, skoro przed rozwiązaniem tej
umowy nie ukończył wieku emerytalnego uprawniającego do emerytury z tytułu pracy
w szczególnym charakterze. Bez znaczenia też są wywody kasacji zmierzające do
wykazania wadliwości w ustaleniu wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych
wnioskodawcy, w tym wymiaru jego pracy dziennikarskiej, ponieważ ich ustalenie nie
było istotą sporu w sprawie. Przesłanką odmowy przyznania wnioskodawcy emerytu-
ry już od ukończenia 60 lat życia nie był wymiar jego okresów składkowych i nie-
składkowych, lecz okoliczność, że w czasie wykonywania pracy dziennikarza zatrud-
nionego na podstawie umowy o pracę nie ukończył wieku emerytalnego.
Bezprzedmiotowe natomiast są wywody kasacji dotyczące tego, że po 31 paź-
dziernika 1995 r. wnioskodawca nadal wykonywał na rzecz Polskiego Radia pracę
„zdefiniowaną w układzie zbiorowym pracy dziennikarzy” oraz był członkiem Stowa-
rzyszenia Dziennikarzy Polskich, ponieważ ani członkostwo w Stowarzyszeniu, ani
układ zbiorowy pracy dziennikarzy, w żaden sposób nie określają charakteru umowy,
na podstawie której wnioskodawca jako dziennikarz wykonywał swój zawód. Jest to
typowy zawód określany jako „wolny”, wykonywany nie tylko na podstawie umowy o
pracę. Chybiony jest wywód kasacji, że warunek ukończenia wieku emerytalnego „w
czasie wykonywania pracy dziennikarskiej” w rozumieniu powoływanego wyżej § 13
rozporządzenia, spełnia dziennikarz, który wykonuje pracę dziennikarską w rozumie-
niu art. 22 układu zbiorowego pracy dziennikarzy. Chybiony dlatego, że zarówno art.
32 ustawy o FUS, jak i § 13 tego rozporządzenia jednoznacznie odnoszą się tylko do
pracowników, a nie do wszystkich osób wykonujących pracę w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze.
Wobec przytoczenia w kasacji jako jej podstawy wyłącznie naruszenia prawa
materialnego, ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku są dla
Sądu Najwyższego - stosownie do art. 39311
§ 2 k.p.c. - wiążące. Trafnie podniósł
Sąd Apelacyjny, że skoro po 31 października 1995 r. od honorariów wnioskodawcy
5
nie były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, to należy przyjąć, że
wykonywał on zawód dziennikarza poza stosunkiem pracy.
Wielokrotnie już Sąd Najwyższy wyjaśniał, że przepisy przewidujące prawo do
emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
są przepisami szczególnymi, ich wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna,
podlegają wykładni ścisłej. Stosownie do tej ostatniej wykładni, trafny jest pogląd
Sądu Apelacyjnego, że na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy o FUS w związku z §
13 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, emerytura w wieku 60 lat (dla
mężczyzn) przysługuje tylko tym dziennikarzom, którzy w dniu ukończenia tego
wieku byli zatrudnieni na podstawie umowy o pracę.
Mając powyższe na uwadze, wobec bezzasadności przytoczonej podstawy
kasacyjnej, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł jak w sentencji wy-
roku.
========================================