Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 września 2005 r.
I PK 5/05
Wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę na czas określony za-
wartej z lekarzem-rezydentem może nastąpić tylko z przyczyn, które uniemożli-
wiają szkolenie specjalizacyjne, wymienionych w § 19 ust. 1 rozporządzenia
Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i leka-
rzy stomatologów. W razie wypowiedzenia tej umowy bez wskazania przyczyny
uzasadniającej jej rozwiązanie, pracownikowi przysługują roszczenia określone
w art. 56 w związku z art. 59 k.p.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie S: Katarzyna
Gonera, Zbigniew Hajn (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 września 2005 r.
sprawy z powództwa Dagmary B. przeciwko Uniwersyteckiej Klinice Stomatologicz-
nej w K. - Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej o przywrócenie
do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 17 sierpnia 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z pozo-
stawieniem temu Sądowi orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Dagmara B. domagała się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa -
Nowej Huty w Krakowie uznania za bezskuteczne wypowiedzenia jej umowy o pracę
zawartej na czas określony, dokonanego przez pozwaną Uniwersytecką Klinikę Sto-
matologiczną w K., wnosząc ostatecznie o przywrócenie jej do pracy na dotychcza-
sowych warunkach. W ocenie powódki rozwiązanie umowy o pracę naruszyło przepi-
sy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjalizacji
lekarzy i lekarzy stomatologów, które w § 10 ust. 8 oraz § 19 ust. 1 wymienia sytua-
2
cje uprawniające stronę pozwaną do rozwiązania umowy o pracę. Stwierdziła także,
że wskazane jej ustnie motywy nie mogły stanowić skutecznej podstawy wypowie-
dzenia. Nie może ona bowiem ponosić negatywnych konsekwencji nieprzekazania
przez Ministerstwo Zdrowia środków na finansowanie etatu rezydenta, w sytuacji gdy
nieprzekazanie środków na ten cel, wyniknęło z przyczyn leżących po stronie strony
pozwanej, a nieobecność kierownika specjalizacji nie przeszkadzała w odbywaniu
specjalizacji, ponieważ kierownik wyznaczył zastępcę.
Uniwersytecka Klinika Stomatologiczna w K. domagała się oddalenia po-
wództwa. Pozwana wskazała, że w umowie o pracę strony przewidziały klauzulę z
art. 33 k.p., umożliwiającą wypowiedzenie umowy, a powódka nie zakwestionowała
jej przy podpisywaniu umowy oraz w czasie jej trwania. Istniały uzasadnione przy-
czyny wypowiedzenia umowy, zaś fakt nieotrzymania środków na odbywanie specja-
lizacji przez powódkę nie został w żaden sposób spowodowany działaniami strony
pozwanej. Nie zostały także naruszone przepisy powołanego przez powódkę rozpo-
rządzenia, gdyż odnoszą się one do sytuacji, w której lekarz nie może realizować lub
kontynuować szkolenia specjalizacyjnego, co nie jest równoznaczne z rozwiązaniem
umowy o pracę.
Zaskarżonym w kasacji wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił apelację powódki od
wyroku Sądu Rejonowego, oddalającego jej powództwo. Zgodnie z ustaleniami,
przyjętymi w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku, Dagmara B. była zatrud-
niona w pozwanej Klinice na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony
od 3 marca 2003 r. do 28 lutego 2006 r., na stanowisku lekarza stomatologa - rezy-
denta. Umowa zawierała klauzulę dopuszczającą możliwość jej wcześniejszego roz-
wiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem. W dniu 10 lipca 2003 r. powódka
otrzymała pisemne wypowiedzenie tej umowy, którego dwutygodniowy okres upłynął
26 lipca 2003 r. Oświadczenie pisemne nie zawierało uzasadnienia wypowiedzenia.
W apelacji powódka zarzuciła Sądowi pierwszej instancji naruszenie przepi-
sów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjaliza-
cji lekarzy i lekarzy stomatologów, a zwłaszcza jego § 7 i § 10 ust. 8 w związku z §
19, przez błędną ich interpretację oraz naruszenie przepisów prawa procesowego,
zwłaszcza art. 217 k.p.c., przez nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego w
sprawie.
Rozpoznając apelację powódki od wyroku Sądu pierwszej instancji, Sąd Okrę-
gowy stwierdził, że podstawą jej zatrudnienia była umowa o pracę, zawarta na czas
3
określony w celu doskonalenia zawodowego, obejmującego realizację programu
specjalizacji zwanej „rezydenturą", wymieniona w § 7 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatolo-
gów (Dz.U. Nr 83, poz. 905 ze zm.). Zdaniem Sądu, ani przepisy ustawy z 5 grudnia
1996 r. o zawodzie lekarza, ani przepisy wymienionego rozporządzenia, nie zawie-
rają uregulowań, z których wysnuć należałoby wniosek, że w przypadkach, gdy leka-
rze „rezydenci" odbywają specjalizację w ramach umów o pracę zawartych na czas
określony, to ich stosunki pracy podlegają szczególnemu, odmiennemu od ustalone-
go w Kodeksie pracy reżimowi rozwiązywania lub, że możliwość ich rozwiązania
ograniczona została do ściśle określonych przypadków. Pogląd apelującej, jakoby
takimi szczególnymi przepisami były wskazane przez nią paragrafy rozporządzenia,
w tym § 19 ust. 1, jest bezzasadny. W § 19 określono enumeratywnie przypadki, w
których lekarz nie może realizować lub kontynuować szkolenia specjalizacyjnego, co
nie jest jednoznaczne z enumeratywnym wyliczeniem przypadków dopuszczalności
rozwiązywania umów o pracę zawartych z lekarzami odbywającymi specjalizację.
Trafny zatem jest pogląd, że w sytuacji, gdy powódka zakwestionowała wypowiedze-
nie umowy o pracę zawartej z nią na czas określony, do oceny zasadności jej po-
wództwa stosować należało art. 50 § 3 k.p., określający wyczerpująco roszczenia
pracownika w razie rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony. Przepis
ten stanowi, że jeżeli rozwiązanie tego rodzaju umowy nastąpiło z naruszeniem
przepisów o wypowiadaniu, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Z
art. 50 § 3 k.p. wynika jednoznacznie, że zasadą jest, iż istnieje jedna podstawa
kwestionowania wypowiedzenia umowy terminowej, to jest naruszenie przepisów
dotyczącej takiej umowy, oraz jedno roszczenie, którym jest odszkodowanie. Z mocy
art. 50 § 5 k.p., przepisu art. 50 § 3 k.p. nie stosuje się jedynie do rozwiązania
umowy o pracę na czas określony z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu macie-
rzyńskiego, co sprawia, że tylko w ściśle określonych przypadkach ustawodawca
zezwala na odpowiednie stosowanie art. 45 w związku z art.177 k.p. Skoro więc wy-
powiedzenie umowy o pracę, zawartej z powódką na czas określony, nie stwarzało
po jej stronie z mocy ustawy roszczenia o uznanie takiego wypowiedzenia za nie-
uzasadnione ani o przywrócenie do pracy, domaganie się roszczeń zgłoszonych w
tej sprawie było bezpodstawne. Sąd Okręgowy stwierdził ponadto, że Kodeks pracy
przewiduje - na zasadzie wyjątku - dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania
umowy na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy za dwutygodniowym wypowiedze-
4
niem, gdy przy jej zawieraniu strony tak postanowiły (art. 33). W przypadku powódki
nie można mówić o zakazie wypowiedzenia umowy terminowej, gdyż obie strony
przyjęły możliwość wcześniejszego jej rozwiązania w drodze wypowiedzenia, a po-
wódka skuteczności prawnej tej klauzuli nigdy nie kwestionowała. Bezpodstawnie
również apelująca zarzuciła Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 217 k.p.c. Zgodnie
z art. 30 § 4 k.p., tylko oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony oraz o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedze-
nia powinno wskazywać przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie lub rozwiązanie
umowy. Oznacza to, że pracodawca wypowiadający umowę o pracę na czas okre-
ślony nie miał prawnego obowiązku wskazania powódce jego o przyczyny, zaś Sąd
pierwszej instancji rozpoznając sprawę niniejszą nie był zobowiązany do przeprowa-
dzania w tym przedmiocie postępowania dowodowego, które w tej sytuacji było bez-
przedmiotowe. Wobec tego kwestia zasadności wypowiedzenia umowy powódce
była w niniejszym sporze, z uwagi na treść art. 50 § 3 k.p., w sensie o jakim mowa w
art. 227 k.p.c., nieistotna, a w konsekwencji Sąd pierwszej instancji władny był pomi-
nąć środki dowodowe, które powódka zgłosiła w celu wykazywania bezzasadności
wypowiedzenia.
W kasacji powódka zarzuciła wyrokowi Sądu Okręgowego naruszenie przepi-
sów prawa materialnego - rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r.
w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów, a zwłaszcza jego § 7 ust. 1, §
10 ust. 8 w związku z § 19 ust. 1 pkt 1, 2 i 5, poprzez błędną ich interpretację pole-
gającą na przyjęciu, że nie są one przepisami szczególnymi w stosunku do przepi-
sów Kodeksu pracy w części dotyczącej zawierania umów o pracę w trybie rezyden-
tury i ich rozwiązywania oraz błędne zastosowanie przez Sądy orzekające art. 50 § 3
k.p., przez przyjęcie, że powódce należałoby się tylko odszkodowanie.
Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w całości i przeka-
zanie sprawy do ponownego rozpoznania lub o zmianę tego wyroku w całości i orze-
czenie zgodnie z żądaniem powódki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona. W szczególności trafny okazał się zarzut narusze-
nia przez zaskarżony wyrok art. 50 § 3 k.p. Status lekarza rezydenta określa rozpo-
rządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i
5
lekarzy stomatologów (Dz.U. Nr 83, poz. 905 ze zm. - dalej powoływane, jako „rozpo-
rządzenie”), wydane na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o
zawodzie lekarza (Dz.U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152 ze zm.). W świetle rozporządzenia
rezydentura jest specjalizacją odbywaną przez lekarza na podstawie umowy o pracę,
zawartej na czas określony z jednostką organizacyjną prowadzącą specjalizację, w
celu doskonalenia zawodowego obejmującego realizację programu specjalizacji (§ 7
ust. 1). Jak wynika z tego aktu rezydentura jest szczególnym, uprzywilejowanym try-
bem odbywania specjalizacji. Status rezydenta mogą uzyskać jedynie lekarze za-
kwalifikowani do odbywania specjalizacji w tym trybie po postępowaniu kwalifikacyj-
nym, którzy w danej dziedzinie medycyny uzyskali największą liczbę punktów (§ 12a
ust. 5). Liczbę rezydentur w skali kraju i poszczególnych województw określa mini-
ster właściwy do spraw zdrowia. Minister ustala także zasadnicze wynagrodzenie
miesięczne rezydenta i zapewnia środki finansowe niezbędne do odbywania specja-
lizacji w ramach rezydentury, które przekazuje jednostce organizacyjnej prowadzącej
szkolenie lub zatrudniającej rezydentów na podstawie zawartej z nią umowy (§ 32
ust. 3-5, 6 i 6a). Umowa o pracę w ramach rezydentury zawierana jest na podstawie
skierowania wydanego przez wojewódzkie centrum zdrowia publicznego na okres
odpowiadający okresowi trwania specjalizacji (§ 10 ust.1 i 2). W razie przedłużenia
specjalizacji z przyczyn enumeratywnie wskazanych w § 10 ust. 3 - 5, np. z powodu
stażu zagranicznego lub urlopu macierzyńskiego, jednostka organizacyjna prowa-
dząca specjalizację zawiera z lekarzem umowę o pracę na czas określony, odpowia-
dający sumie okresów przedłużających specjalizację (§ 10 ust. 6). W kwestii rozwią-
zania tej umowy rozporządzenie stanowi, że jeśli nastąpi to przed ukończeniem spe-
cjalizacji, lekarz powinien kontynuować jej odbywanie w trybie określonym w § 7 ust.
2, to znaczy w trybie przewidzianym dla osób, które nie zostały zakwalifikowane do
odbywania specjalizacji w trybie rezydentury. Nie dotyczy to przypadków zawiesze-
nia lekarza w prawie wykonywania zawodu, ograniczenia lekarza w wykonywaniu
określonych czynności medycznych i przerwania szkolenia specjalizacyjnego leka-
rza, na wniosek kierownika specjalizacji po uzyskaniu opinii konsultanta wojewódz-
kiego i właściwej okręgowej izby lekarskiej (§ 10 ust. 8 w związku z § 19 ust. 1,2 i 5).
Jeżeli lekarz, z którym rozwiązano umowę o pracę w ramach rezydentury z przyczyn
przez niego zawinionych, nie kontynuuje odbywania specjalizacji lub nie ukończy jej
w terminie, to zwraca on koszty szkolenia specjalizacyjnego. O skreśleniu lekarza z
rejestru lekarzy i lekarzy stomatologów odbywających specjalizację na obszarze
6
danego województwa i przyczynach tego skreślenia wojewódzki ośrodek informuje
niezwłocznie ministra właściwego do spraw zdrowia (§ 10 ust. 9).
Należy uznać, że w świetle przedstawionej wyżej regulacji, trafne jest zawarte
w kasacji twierdzenie, iż przepisy dotyczące umowy o pracę na czas określony za-
wieranej z lekarzem - rezydentem są przepisami szczególnymi w stosunku do prze-
pisów Kodeksu pracy, normujących ten typ umowy, a umowa z rezydentem jest
szczególnym rodzajem umowy na czas określony. Przede wszystkim umowa ta jest
istotnym składnikiem rezydentury, stanowiącym, jak wynika z § 7 ust. 1 rozporządze-
nia, jej element pojęciowy. Czas jej trwania został ściśle powiązany z czasem trwania
szkolenia specjalizacyjnego w ramach rezydentury. Jak wyżej wskazano jest ona
zawierana na czas trwania specjalizacji w ramach rezydentury, a w razie przedłuże-
nia tego czasu, jednostka służby zdrowia prowadząca specjalizację ma obowiązek
zawarcia dalszej umowy na czas określony, odpowiadający okresowi przedłużenia.
Regulacja ta wskazuje jasno, że umowa o pracę z rezydentem powinna trwać przez
cały okres specjalizacji. Wynika stąd, że w zamiarze prawodawcy umowa o pracę na
czas określony jest instrumentem służącym uzyskaniu specjalizacji przez rezydenta i
czynnikiem stabilizującym jego status, poprzez zagwarantowanie mu pewności za-
trudnienia przez cały czas trwania specjalizacji. Taki cel umowy o pracę z rezyden-
tem wynika również z całej konstrukcji tej formy specjalizacji, w tym zwłaszcza z jej
finansowania ze środków publicznych na podstawie umowy między ministrem zdro-
wia a jednostką prowadzącą specjalizację, oraz z celu rezydentury, którym jest za-
pewnienie specjalistów w priorytetowych specjalnościach medycznych i kształcenie
w tym trybie lekarzy, którzy z najlepszymi wynikami przeszli postępowanie kwalifika-
cyjne.
Nie ulega wątpliwości, że wskazana ratio legis regulacji rezydentury zostałaby
przekreślona przez uznanie dopuszczalności rozwiązania przez pracodawcę - jed-
nostkę organizacyjną prowadzącą specjalizację, umowy o pracę z rezydentem w
sposób dyskrecjonalny, bez wskazania przyczyn uzasadniających jej rozwiązanie.
Uznanie takiej możliwości mogłoby też prowadzić do przekreślenia wysiłków lekarza,
który z sukcesem przeszedł trudne postępowanie kwalifikacyjne, a także do strat
społecznych, wynikających z nieukończenia specjalizacji przez lekarza oraz utraty
publicznych środków już włożonych w jego szkolenie. W tej sytuacji brak wyraźnego
uregulowania w rozporządzeniu kwestii wypowiadania tej umowy nie może oznaczać
mechanicznego odesłania do art. 33 k.p., który dopuszcza wypowiedzenie umowy
7
terminowej zawartej na okres dłuższy niż 6 miesięcy (i bez podania przyczyny uza-
sadniającej rozwiązanie), wprowadzając w ten sposób wyjątek od zasady nierozwią-
zywalności tego rodzaju umów. Takie mechaniczne stosowanie wskazanego prze-
pisu stałoby w sprzeczności z wynikającą z rozporządzenia zasadą trwania umowy o
pracę z rezydentem przez cały okres specjalizacji. W tej sytuacji należy przyjąć, że
wypowiedzenie tej umowy może nastąpić tylko z przyczyn, które uniemożliwiają
szkolenie specjalizacyjne. Przyczyny te wymienia w szczególności § 19 ust. 1 rozpo-
rządzenia (zawieszenie lekarza w prawie wykonywania zawodu, ograniczenie leka-
rza w wykonywaniu określonych czynności medycznych, niepodjęcie przez lekarza
szkolenia specjalizacyjnego w okresie 3 miesięcy od dnia wskazanego jako dzień
rozpoczęcia specjalizacji na skierowaniu wystawionym przez wojewódzki ośrodek,
zaprzestanie przez lekarza odbywania specjalizacji, przerwanie szkolenia specjaliza-
cyjnego lekarza, na wniosek kierownika specjalizacji po uzyskaniu opinii konsultanta
wojewódzkiego i właściwej okręgowej izby lekarskiej, upływ okresu, w którym lekarz
był zobowiązany ukończyć specjalizację). Obowiązek pracodawcy wskazywania
przyczyn rozwiązania umowy o pracę z rezydentem wynika pośrednio także z wyraź-
nego brzmienia § 10 ust. 9 rozporządzenia. Przepis ten, jak już wyżej wskazano, sta-
nowi, że lekarz z którym rozwiązano umowę o pracę w ramach rezydentury z przy-
czyn przez niego zawinionych powinien zwrócić koszty szkolenia, jeśli nie kontynuuje
specjalizacji poza rezydenturą. Należy także zauważyć, że uzależnienie wypowie-
dzenia umowy o pracę na czas określony od wskazania przyczyny uzasadniającej jej
rozwiązanie występuje również w odniesieniu do umów na czas określony zawartych
w celu przygotowania zawodowego (art. 195 § 2 w związku z art. 196 k.p.), realizują-
cych cele szkoleniowe, a przez to zbliżonych do rezydentury.
Na koniec należy wyjaśnić, że wobec braku uregulowania skutków wypowie-
dzenia rezydentowi umowy o pracę zawartej na czas określony bez wskazania przy-
czyny uzasadniającej jej rozwiązanie, pracownikowi przysługują roszczenia określo-
ne w stosowanych a simili przepisach art. 56 w związku z art. 59 k.p. (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998, I PKN 414/98, OSNAPiUS1999 nr 24, poz.
779).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39313
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z art. 39319
k.p.c.
========================================