Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 września 2005 r.
II UK 30/05
Warunki określone w art. 58 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) spełnia osoba zgłoszona do ubezpiecze-
nia przed ukończeniem 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki, po-
siadająca okres składkowy i nieskładkowy krótszy od wymaganego, jeżeli stała
się niezdolna do pracy w czasie trwania tego okresu, a także po jego ustaniu,
jednak nie później niż w ciągu 6 miesięcy.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Beata Gudowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 września 2005 r.
sprawy z odwołania Grzegorza E. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w G. o rentę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Ape-
lacyjnego w Gdańsku z dnia 13 października 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 20 grudnia 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w G. odmówił przyznania wnioskodawcy Grzegorzowi E. prawa do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy z uwagi na to, że niezdolność ta nie powstała w okresie składko-
wym lub nieskładkowym.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy Ubezpie-
czeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyrokiem z dnia 15 lipca 2003 r.
[...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy od 1 listopada 2002 r. do 30 listopada 2003 r. Sąd ustalił, że
wnioskodawca urodzony 20 kwietnia 1983 r. w okresie od 1 września 2000 r. do 27
lutego 2001 r. był zatrudniony jako uczeń praktycznej nauki zawodu. Lekarz orzecz-
2
nik uznał wnioskodawcę za niezdolnego do pracy od marca 2001 r. z powodu upo-
śledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym. Przyjmując, że niezdolność do
pracy powstała 31 marca 2001 r. wnioskodawca stał się niezdolny do pracy w ciągu
18 miesięcy od ustania okresu ubezpieczenia i przed ukończeniem 20 lat. Zgodnie z
art. 58 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) warunek posiadania
wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego uważa się za spełniony, jeżeli
ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w
ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej lub w szkole
wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał bez przerwy lub z prze-
rwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe. Wniosko-
dawca spełnił te warunki, zatem przysługuje mu prawo do renty z tytułu niezdolności
do pracy.
Apelacja organu rentowego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 13 paździer-
nika 2004 r.[...]. Sąd Apelacyjny uznał, że warunki określone w art. 57 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach zostały w przypadku wnioskodawcy spełnione. Jednym z wa-
runków, wymienionym w punkcie 2 tego przepisu, jest posiadanie wymaganego
okresu składkowego i nieskładkowego. Stosownie do treści art. 58 ust. 1 wymagany
okres składkowy dla ubezpieczonego, który stał się niezdolnym do pracy przed ukoń-
czeniem 20 lat wynosi 1 rok. Warunku tego wnioskodawca nie spełnia, gdyż naukę w
szkole ponadpodstawowej przerwał 17 czerwca 2000 r., pracę rozpoczął 1 września
2000 r. i pozostawał w zatrudnieniu tylko do 27 lutego 2001 r. Jednakże ma do niego
zastosowanie przepis art. 58 ust. 3, który nie wymaga posiadania określonego w art.
58 ust. 1 okresu składkowego i nieskładkowego przy spełnieniu dodatkowych warun-
ków. Pierwszym z nich jest zgłoszenie do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat
albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki. Wnioskodawca spełnia ten warunek,
gdyż został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat i w ciągu pół roku
po ukończeniu nauki. Drugim warunkiem jest posiadanie do dnia powstania niezdol-
ności do pracy bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy okresów
składkowych i nieskładkowych. Ten warunek został także spełniony, gdyż wniosko-
dawca do dnia powstania niezdolności do pracy miał okresy składkowe, pomiędzy
którymi nie występowała przerwa dłuższa niż 6 miesięcy.
3
Kasację od tego wyroku wniósł organ rentowy i opierając ją na podstawie na-
ruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art.
57 i 58 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ewentualnie o uchyle-
nie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponow-
nego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że dokonana przez Sąd Apela-
cyjny interpretacja przepisu art. 58 ust. 3 powołanej ustawy jest nieuprawniona.
Zgodnie z jego brzmieniem ubezpieczony musi udowodnić okresy składkowe i nie-
składkowe trwające do dnia powstania niezdolności do pracy nieprzerwanie lub z
przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy. Warunkiem uzyskania prawa do renty
jest powstanie niezdolności do pracy w okresach składkowych lub nieskładkowych, o
których mowa w art. 57 pkt 3, a nie w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 57 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych uzależnia prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy od speł-
nienia trzech warunków. Pierwszym z nich jest niezdolność do pracy (pkt 1), drugim
posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (pkt 2), a trzecim
powstanie niezdolności do pracy w okresie ubezpieczenia lub w jednym z wyszcze-
gólnionych wyczerpująco okresów nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18
miesięcy do ustania tych okresów (pkt 3). Prawo do renty z tytułu niezdolności do
pracy związane jest z ubezpieczeniem rentowym, które obejmuje ryzyko powstania
niezdolności do pracy. Dlatego został wprowadzony wymóg posiadania odpowiednio
długiego okresu ubezpieczenia przed zdarzeniem, w następstwie którego powstaje
prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia. Wymagany okres ubezpieczenia wymie-
niony w art. 58 ust. 1 uzależniony jest od wieku, w którym ubezpieczony stał się nie-
zdolny do pracy. I tak w przypadku powstania niezdolności do pracy przed ukończe-
niem 20 lat wymagany okres składkowy i nieskładkowy wynosi 1 rok (pkt 1), a w
przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat, okres ten wy-
nosi 5 lat (pkt 5). Zróżnicowanie to wynika z obiektywnych możliwości objęcia ubez-
pieczeniem społecznym, które może nastąpić najwcześniej po osiągnięciu wieku, w
którym można rozpocząć zatrudnienie (16 lat), lub po ukończeniu nauki. Ustawodaw-
4
ca przyjął, że okres ubezpieczenia (łącznie z okresami nieskładkowymi) dla ubezpie-
czonego, który stał się niezdolny do pracy przed ukończeniem 20 lat wynosi mini-
mum 1 rok. Jeżeli ubezpieczony ma taki okres składkowy i nieskładkowy wymagany
jest dodatkowy warunek powstania niezdolności do pracy w ciągu 18 miesięcy od
ustania tego okresu, a zatem niekoniecznie w okresie ubezpieczenia.
Spełnienie warunku posiadania wymaganego okresu ubezpieczenia może być
niemożliwe z przyczyn obiektywnych, gdy ubezpieczony podejmie zatrudnienie lub
inną działalność rodzącą obowiązek ubezpieczenia społecznego kiedy jest już do
tego zdolny (po osiągnięciu określonego wieku lub ukończeniu szkoły), a stanie się
niezdolnym do pracy w krótkim czasie po objęciu go ubezpieczeniem. Taką sytuację
przewiduje przepis art. 58 ust. 3, który stanowi, że jeżeli ubezpieczony nie osiągnął
okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania
wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do
ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu na-
uki w szkole ponadpodstawowej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania nie-
zdolności do pracy miał bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesię-
cy, okresy składkowe i nieskładkowe. Chodzi tu o sytuacje, w których objęcie ubez-
pieczeniem nastąpiło bezpośrednio po tym, gdy zaistniała taka możliwość (w przy-
padku osoby, która nie pobierała nauki, przed ukończeniem 18 lat, a w przypadku
osoby uczącej się - po ukończeniu szkoły) i z powodu powstania niezdolności do
pracy ubezpieczenie nie mogło być kontynuowane. Zakłada się tu, że zamiarem
ubezpieczonego było kontynuowanie ubezpieczenia lecz w trakcie jego trwania wy-
stąpiło ryzyko ubezpieczeniowe - powstanie niezdolności do pracy. Wynika to ze
sformułowania - do dnia powstania niezdolności do pracy miał okresy składkowe i
nieskładkowe, co sugeruje, że okres składkowy lub nieskładkowy musi trwać do dnia
powstania niezdolności do pracy. Takie rozumienie przepisu prezentuje organ rento-
wy w kasacji. W dalszej części przepisu zawarte jest zastrzeżenie, że okresy te mu-
szą trwać nieprzerwanie lub z krótkimi przerwami (do 6 miesięcy). Dopuszcza się
zatem przerwy w ubezpieczeniu, które mogą być potrzebne na poszukiwanie pracy
lub rozpoczęcie innej działalności.
Problem występuje wówczas, gdy ubezpieczenie zostało przerwane, a ryzyko
ubezpieczeniowe powstało w czasie tej przerwy. Skoro przepis przewiduje możliwość
przerwania okresu ubezpieczenia a dopuszczalne przerwy nie są przeszkodą do
uznania za wystarczający okresu składkowego i nieskładkowego krótszego od wy-
5
maganego, należy przyjąć, że jego dyspozycja obejmuje również sytuację, w której
ubezpieczony stanie się niezdolny do pracy w czasie takiej przerwy. W związku z tym
warunki wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy spełnia osoba
zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy po
ukończeniu nauki, posiadająca okres składkowy i nieskładkowy krótszy od wymaga-
nego, jeżeli stała się niezdolna do pracy w czasie trwania tego okresu, a także po
jego ustaniu jednak nie później niż w ciągu 6 miesięcy. Okres 6 miesięcy od ustania
okresu składkowego lub nieskładkowego należy traktować jako przerwę w ubezpie-
czeniu. Powstanie niezdolności do pracy po upływie dłuższego niż 6 miesięcy czasu
nie daje uprawnień wynikających z omawianego przepisu nawet wówczas, gdy na-
stąpiło przed upływem 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia.
Warunek powstania niezdolności do pracy najpóźniej w ciągu 18 miesięcy od
ustania ubezpieczenia musi być spełniony łącznie z pozostałymi warunkami, a więc
także warunkiem posiadania okresu składkowego i nieskładkowego wymaganego
przepisem art. 58 ust. 1, wynoszącego 1 rok dla osoby, która stała się niezdolna do
pracy przed ukończeniem 20 lat. Tego ostatniego warunku wnioskodawca nie speł-
nia, gdyż jego okres ubezpieczenia jest krótszy. Spełnił on natomiast warunki okre-
ślone w art. 58 ust. 3, gdyż podjął zatrudnienie przed ukończeniem 18 lat, a przerwa
w ubezpieczeniu, trwająca od ustania zatrudnienia do powstania niezdolności do
pracy, była krótsza niż 6 miesięcy. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że warunki wy-
magane do przyznania prawa do renty zostały w przypadku wnioskodawcy spełnio-
ne, jest słuszne, a zarzut naruszenia prawa materialnego okazał się nieuzasadniony.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================