Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 września 2005 r. III CZP 60/05
Sędzia SN Bronisław Czech (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi wierzyciela – Skarbu Państwa
Prokuratora Rejonowego w L. przy uczestnictwie Danuty K. na czynność komornika
sądowego przy Sądzie Rejonowym w Lęborku, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej
na posiedzeniu jawnym w dniu 29 września 2005 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Słupsku postanowieniem z dnia 27
kwietnia 2005 r.:
"1. Czy komornik sądowy ma prawo do opłaty stosunkowej, o której mowa w
art. 45 ust. 3 zd. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji w brzmieniu
obowiązującym w dniu 27 sierpnia 2004 r., nadanym przez ustawę z dnia 18
września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 01.130.1452), w sytuacji gdy podjął
czynności zmierzające do zabezpieczenia zgodnie z wnioskiem wierzyciela lecz do
faktycznego zabezpieczenia nie doszło lub doszło tylko częściowo.
2) Jeżeli odpowiedź na powyższe pytanie brzmi twierdząco, to jak wówczas
określić wartość roszczenia będącą podstawą do ustalenia opłaty stosunkowej tj.
czy stanowi ją zawsze wartość roszczenia wynikająca z tytułu zabezpieczenia, a
jeśli nie to,
czy stanowi ją wartość roszczenia do jakiej nastąpiło faktycznie
zabezpieczenie, a co stanowić będzie podstawę ustalenia opłaty w sytuacji
nieskutecznego zabezpieczenia?"
podjął uchwałę:
W razie częściowego wykonania orzeczenia o zabezpieczeniu roszczenia
opłatę przewidzianą w art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji w brzmieniu obowiązującym przed dniem
13 listopada 2004 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) pobiera się od wartości
przedmiotu faktycznego zabezpieczenia;
odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Prokurator Prokuratury Rejonowej w L. – przedstawiając postanowienie z dnia
26 maja 2004 r. o zabezpieczeniu na mieniu podejrzanej Danuty K. grożącej jej kary
grzywny w wysokości 2000 zł oraz roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej w
mieniu w wysokości 114 050 zł – złożył do komornika sądowego przy Sądzie
Rejonowym w Lęborku wniosek o dokonanie zabezpieczenia.
Komornik wszczął postępowanie, w ramach którego w dniu 27 sierpnia 2004 r.
dokonał zajęcia ruchomości, a następnie wynagrodzenia za pracę dłużniczki, po
czym postanowieniem z dnia 29 listopada 2004 r. ustalił koszty postępowania
zabezpieczającego na kwotę 5 892, 29 zł i obciążył nimi wierzyciela. Wskazał, że
koszty te obejmują m.in. opłatę stosunkową przewidzianą w art. 45 ust. 3 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz.
882 ze zm. – dalej: „u.k.s.egz.”), wynoszącą 5% wartości roszczenia, w wysokości 5
802, 50 zł, i wezwał wierzyciela do uiszczenia pozostałej części kosztów,
wynoszącej – po uwzględnieniu wniesionej zaliczki – 5 722, 50 zł, w terminie
siedmiu dni od doręczenia postanowienia pod rygorem ściągnięcia w drodze
egzekucji. Prokurator zaskarżył to postanowienie skargą na czynności komornika, w
której zarzucił naruszenie art. 45 ust. 3 u.k.s.egz. przez przyjęcie za podstawę
obliczenia opłaty stosunkowej wartości całego poszukiwanego zabezpieczenia, a
nie – jak należało – wartości roszczenia, do jakiej zostało ono zabezpieczone.
Sąd Rejonowy w Lęborku postanowieniem z dnia 4 stycznia 2005 r. oddalił
skargę. (...)
Przy rozpoznawaniu zażalenia wierzyciela Sąd Okręgowy w Słupsku powziął
poważne wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym zagadnieniu prawnym,
przytoczonym na wstępie uchwały. Podkreślił, że wywody Sądu pierwszej instancji
wskazują na konieczność dokonania wykładni art. 45 ust. 3 u.k.s.egz. i
rozstrzygnięcia, czy komornik ma prawo do opłaty przewidzianej w tym przepisie w
sytuacji, w której nie doszło do zabezpieczenia roszczenia lub doszło tylko
częściowo. Gdyby okazało się, że na postawione pytanie należy udzielić
odpowiedzi twierdzącej, zachodziłaby potrzeba rozstrzygnięcia dalszych
wątpliwości dotyczących podstawy ustalenia należnej opłaty.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne przedstawiane w trybie art. 390 § 1 k.p.c. może dotyczyć
tylko takich problemów prawnych, które pozostają w związku z rozstrzygnięciem
sprawy, co oznacza, że musi zachodzić związek przyczynowy między problemem
prawnym a podjęciem decyzji co do istoty sprawy. Z tego względu sąd drugiej
instancji, przedstawiając Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne, powinien wskazać, dlaczego rozstrzygniecie to jest niezbędne dla
rozpoznania środka odwoławczego (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
27 sierpnia 1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 9, z dnia 6 marca 1998 r.,
III CZP 73/97, nie publ., z dnia 23 lipca 1998 r., III CZP 9/99, nie publ., z dnia 13
kwietnia 2000 r., III CZP 39/99, nie publ., z dnia 27 lutego 2002 r., III CZP 2/02, nie
publ.).
Okoliczność ta uszła uwagi Sądu Okręgowego, przedstawił bowiem
zagadnienie prawne, które wykracza poza ramy ustalonego stanu faktycznego
sprawy. W sprawie doszło do częściowego wykonania postanowienia o
zabezpieczeniu roszczenia, wobec czego dla rozpoznania zażalenia istotna jest
jedynie kwestia, czy w takim wypadku komornik pobiera opłatę stosunkową
przewidzianą w art. 45 ust. 3 u.k.s.egz., a jeżeli tak, to co stanowi podstawę jej
obliczenia.
Przystępując do rozstrzygnięcia tak ujętego zagadnienia trzeba przypomnieć,
że art. 45 ust. 3 u.k.s.egz., określający wysokość opłaty należnej komornikowi w
sprawach o wykonanie orzeczeń o zabezpieczeniu roszczeń, został zmieniony
przez art. 1 pkt 15 ustawy z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356 – dalej: „ustawa z 2004 r.”), która weszła w
życie z dniem 13 listopada 2004 r. Zgodnie z art. 4 ust. 1 tej ustawy, w sprawach
egzekucyjnych oraz w sprawach o dokonanie zabezpieczenia, wszczętych przed
dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. Zatem dla
rozstrzygnięcia zażalenia złożonego w sprawie, w której wyłoniło się rozważne
zagadnienie, właściwe są przepisy ustawy o komornikach sądowych i egzekucji w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 13 listopada 2004 r.
Ze względu na liczne nowelizacje powołanej ustawy, dotyczące także opłat
egzekucyjnych, warto przypomnieć, że zawarte w niej regulacje istotne z punktu
widzenia rozważanego zagadnienia prawnego przedstawiały się w ujęciu
historycznym następująco. Pierwotny tekst ustawy nie zawierał przepisów
regulujących wysokość i zasady pobierania opłat za czynności podejmowane przez
komornika w celu wykonania orzeczeń o zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych.
Artykuł 43 stanowił, że za prowadzenie egzekucji i inne czynności wymienione w
ustawie komornik pobiera opłaty egzekucyjne, a art. 44 wyróżniał: opłaty
stosunkowe, zależne od wartości egzekwowanego świadczenia, które pobierane
były w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych, oraz opłaty stałe należne w
sprawach o egzekucję świadczeń niepieniężnych i w innych przypadkach
określonych w ustawie. Wszczęcie egzekucji świadczeń pieniężnych uzależnione
było od uiszczenia przez wierzyciela określonej w art. 45 ust. 1 części opłaty
stosunkowej, natomiast opłatę nieuiszczoną przez wierzyciela zwolnionego od
kosztów sądowych oraz pozostałą część opłaty nieobciążającą wierzyciela
komornik ściągał od dłużnika, z tym że druga część opłaty stosunkowej podlegała
obliczeniu proporcjonalnie do wyegzekwowanych kwot (art. 59 ust. 1). W doktrynie
podnoszono wówczas, że zachodzą wątpliwości, czy czynności komornika
podejmowane w celu zabezpieczenia roszczenia podlegają w ogóle opłacie
egzekucyjnej, a jeżeli tak – to w jakiej wysokości.
W dniu 1 stycznia 2002 r. weszła w życie ustawa z dnia 18 września 2001 r. o
zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 130, poz. 1452 – dalej: „ustawa z 2001 r.”), która
wprowadziła już wyraźną regulację dotyczącą opłaty za dokonanie przez komornika
zabezpieczenia roszczenia, a ponadto w istotny sposób zmieniła zasady pobierania
opłat egzekucyjnych za prowadzenie egzekucji i inne czynności wymienione w
ustawie. W artykule 45 wprowadzono ust. 3, stanowiący, że za dokonanie
zabezpieczenia roszczenia komornik pobiera opłatę stosunkową w wysokości 5%
wartości roszczenia po dokonaniu zabezpieczenia. Co się zaś tyczy opłat
egzekucyjnych za prowadzenie egzekucji, to novum stanowiło nałożenie na
komornika obowiązku podjęcia czynności po złożeniu przez wierzyciela tytułu
wykonawczego wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, opłatę stosunkową
bowiem komornik pobierał od dłużnika dopiero za dokonaną egzekucję i wynosiła
ona 15 % wyegzekwowanego świadczenia (art. 45 ust. 2). Dla ścisłości trzeba
jedynie dodać, że w art. 45 ust. 5 przewidziany został wyjątek od powyższej zasady,
jednak przepis ten, a także wiążący się z nim ust. 7 zostały wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 2003 r., K 28/02, uznane za niezgodne z
Konstytucją i utraciły moc z dniem 10 marca 2003 r. (zob. Dz.U. z 2003 r. Nr 41,
poz. 361, a także OTK-A Zb.Urz. 2003, nr 2, poz. 13). Zasadniczym celem
nowelizacji dokonanej ustawą z 2001 r. było usprawnienie egzekucji sądowej, a
środkami, które miały temu służyć, były zmiany w uregulowaniu statusu komorników
sądowych i systemie kosztów egzekucji. Założeniem nowej regulacji, że opłatę
stosunkową należną w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych, komornik
pobierał za dokonaną egzekucję, w całości od dłużnika, i w wysokości
proporcjonalnej do wyegzekwowanych kwot, było niewątpliwie zwiększenie
zainteresowania komorników skutecznością i efektywnością egzekucji.
Wprowadzona ustawą z 2001 r. regulacja dotycząca opłat za dokonanie
zabezpieczenia budziła jednak liczne wątpliwości, na co zwracano uwagę w
doktrynie.
Trzeba także odnotować, że ustawą z 2004 r. dotychczasowa regulacja opłat
za dokonanie zabezpieczenia została w istotny sposób zmieniona. Według art. 45
ust. 3-6 w nowym brzmieniu, wszczęcie postępowania o dokonanie zabezpieczenia
roszczenia pieniężnego uzależnione jest od uiszczenia przez wierzyciela opłaty
stosunkowej w wysokości 2% wartości roszczenia, nie mniej niż 3% przeciętnego
wynagrodzenia miesięcznego, i nie więcej niż pięciokrotność tego wynagrodzenia
(ust. 3). Przepis ten stosuje się także do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych
Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego, nie wyłączając egzekucji
prowadzonej na polecenie sądu albo prokuratora (ust. 4). Od wniosku prokuratora
lub sądu o zabezpieczenie na mieniu oskarżonego wykonania wydanego w
postępowaniu karnym orzeczenia, skazującego na grzywnę, przepadek lub
nakładającego obowiązek naprawienia szkody, komornik pobiera połowę opłaty
określonej w ust. 3, nie mniej jednak niż 3% przeciętnego wynagrodzenia
miesięcznego (ust. 5). Nieuiszczenie opłaty, o której mowa w ust. 3 i 5, w terminie 7
dni od dnia otrzymania wezwania do zapłaty przez wierzyciela, sąd lub prokuratora
powoduje zwrot wniosku (ust. 6). (...)
W uchwale z dnia 12 maja 2005 r., III CZP 27/05 (OSNC 2006, nr 4, poz. 59),
Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że podstawę obliczenia opłaty stosunkowej
przewidzianej w art. 45 ust. 3 u.k.s.egz. w brzmieniu obowiązującym przed dniem
13 listopada 2004 r. stanowi wartość przedmiotu faktycznego zabezpieczenia, przy
czym do opłaty tej stosuje się art. 49 powołanej ustawy. Uzasadniając to
stanowisko, Sąd Najwyższy wskazał, że analiza tekstu art. 45 ust. 3 u.k.s.egz. przy
zastosowaniu dyrektyw wykładni językowej, zwłaszcza zwrotu „dokonanie
zabezpieczenia”, przemawia na rzecz tezy, iż chodzi o czynność, która została już
wykonana, wyraz „dokonanie” jest bowiem rzeczownikiem od czasownika
„dokonać”, który oznacza: „zrobić coś, doprowadzić do skutku, urzeczywistnić,
spełnić, doprowadzić coś do końca, dokończyć” (zob. Słownik języka polskiego pod
red. M. Szymczaka, PWN Warszawa 1978, t. I, s. 417). Skłania to do przyjęcia, że
opłata stosunkowa przewidziana w art. 45 ust. 3 stanowi rodzaj zapłaty za
wykonanie zarządzenia tymczasowego, nie należy się bowiem komornikowi od
wniosku o wykonanie zabezpieczenia, lecz dopiero w końcowej fazie tego
postępowania, czyli po „dokonaniu zabezpieczenia”.
Za trafnością takiego wniosku przemawiają też dyrektywy systemowe i
funkcjonalne, trzeba bowiem mieć na względzie, że ustawą z 2001 r., która
wprowadziła regulację dotyczącą opłat za dokonanie zabezpieczenia roszczenia,
zniesiony został dotychczasowy obowiązek wnoszenia przez wierzyciela ułamkowej
części opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji; opłatę stosunkową
komornik pobierał odtąd w całości od dłużnika, a jej wysokość uzależniona została
od skuteczności podejmowanych przez komornika działań. W braku odmiennych
unormowań, te same zasady trzeba odnieść do wykonywania przez komornika
zarządzeń tymczasowych, co znajduje oparcie w treści art. 743 k.p.c. zarówno w
jego brzmieniu obowiązującym przed dniem 5 lutego 2005 r. (zob. art. 1 pkt 104
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 172, poz. 1804), jak i po tym dniu. Wyraża
on zasadę, że do wykonania zarządzeń tymczasowych (postanowień o udzieleniu
zabezpieczenia) stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym.
Dodać trzeba jeszcze jeden argument, który nasuwa się w związku ze zdaniem
drugim art. 45 ust. 3, stanowiącym, że jeżeli ten sam komornik na wniosek
wierzyciela podejmie egzekucję do przedmiotu zabezpieczenia, opłatę, o której
mowa w ust. 2, pomniejsza się o kwotę uiszczoną za dokonanie zabezpieczenia. Z
punktu widzenia przytoczonej regulacji istotny jest „przedmiot zabezpieczenia”,
wobec czego o wysokości opłaty stosunkowej pobieranej przez komornika w
postępowaniu o wykonanie zarządzenia tymczasowego decydować powinna
właśnie wartość faktycznego przedmiotu zabezpieczenia.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela stanowisko wyrażone w
powołanej uchwale, ponieważ wzgląd na trudności w ustaleniu wysokości opłaty
należnej w konkretnej sprawie nie może stanowić argumentu na rzecz odmiennego
wyniku prowadzonych rozważań. Oznacza to, że w razie częściowego wykonania
orzeczenia o zabezpieczeniu roszczenia opłatę przewidzianą w art. 45 ust. 3
u.k.s.egz. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 13 listopada 2004 r. pobiera się
od wartości przedmiotu zabezpieczenia. (...)
Z powyższych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie prawne, jak
w uchwale, natomiast w pozostałym zakresie odmówił podjęcia uchwały (art. 390 §
1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oraz art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).