Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 września 2005 r., III CZP 61/05
Sędzia SN Bronisław Czech (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi wierzyciela Skarbu Państwa – Sądu
Rejonowego w S. przy uczestnictwie dłużnika Mirosława P. na czynności komornika
I rewiru przy Sądzie Rejonowym w B., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 29 września 2005 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Słupsku postanowieniem z dnia 5 maja
2005 r.:
"Czy przepis ust. 4 art. 45 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji w
brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 września 2004 r., o zmianie ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356) znajduje zastosowanie w przypadkach
wnioskowania przez sądy o egzekucję prawomocnie ustalonych należności, czy też
odnosi się jedynie do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, nie wyłączając przy
tym postępowań o wykonanie postanowień o udzielaniu zabezpieczenia w drodze
egzekucji dokonywanych na polecenie sądu?"
podjął uchwałę:
Przepis art. 45 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) przewiduje obowiązek
uiszczenia opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji na
polecenie sądu.
Uzasadnienie
Komornik zarządził zwrot wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego
wierzycielowi – Skarbowi Państwa, Sądowi Rejonowemu w S. z powodu
nieuiszczenia opłaty przewidzianej w art. 45 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm. – dalej:
„u.k.s.egz.”) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 czerwca 2004 r. o zmianie
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356). Skarga wierzyciela na
zarządzenie komornika została oddalona jako nieuzasadniona. W ocenie Sądu, art.
45 ust. 3 i 4 u.k.s.egz. należy odczytywać łącznie jako obowiązek uiszczenia przez
sądy opłaty stosunkowej w związku z wszczęciem postępowania egzekucyjnego w
celu dochodzenia roszczenia pieniężnego.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela, Sąd Okręgowy powziął wątpliwości
dotyczące właściwej interpretacji art. 45 ust. 3 i 4 u.k.s.egz. Za zasadniczą kwestię
uznał rozstrzygnięcie, czy ustawodawca celowo obciążył sąd i prokuratora jako
jednostki organizacyjne Skarbu Państwa obowiązkiem uiszczenia opłaty
stosunkowej i to wbrew ogólnej zasadzie wyrażonej w art. 45 ust. 1 i 2 u.k.s.egz., że
opłatę stosunkową pobiera się od dłużnika, czy też w wyniku umieszczenia w art.
45 ust. 4 zwrotu „nie wyłączając egzekucji” zamierzał jedynie podkreślić, że
obowiązek uiszczenia odpowiedniej opłaty stosunkowej, w związku z wszczęciem
postępowania o dokonanie zabezpieczenia, dotyczy wszystkich wierzycieli, w tym
sądu i prokuratury.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W literaturze wyrażony został pogląd, że sądowi polecającemu
przeprowadzenie egzekucji z urzędu (art. 796 § 2 i § 3 k.p.c.) nie służy skarga na
czynności komornika. Stanowisko takie nie zasługuje na aprobatę, a za
uzasadniony należy uznać pogląd odmienny, dopuszczający możliwość wniesienia
skargi na czynności komornika także przez sąd lub organ uprawniony, który żądał
wszczęcia egzekucji, gdyż podmioty wskazane w art. 796 § 2 i § 3 k.p.c. można
traktować jako mające pozycję strony postępowania egzekucyjnego (por. np. art.
825 pkt 1 k.p.c.).
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne odnosi się do stanu
prawnego ukształtowanego ustawą z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz.U. Nr 236, poz. 2356). Zgodnie z art. 45 ust. 3 u.k.s.egz., wszczęcie
postępowania o dokonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego uzależnione
jest od uiszczenia przez wierzyciela opłaty stosunkowej, w wysokości określonej w
tym przepisie. W art. 45 ust. 4 stwierdzono natomiast, że przepis ust. 3 stosuje się
także do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych Skarbu Państwa i jednostek
samorządu terytorialnego, nie wyłączając egzekucji prowadzonej na polecenie sądu
albo prokuraturę. Nieuiszczenie opłaty, o której mowa w ust. 3, w terminie przez
wierzyciela, sąd lub prokuratora, powoduje zwrot wniosku (art. 45 ust. 6). W art. 45
ust. 2 wyrażono ogólną zasadę, że za dokonaną egzekucję świadczeń pieniężnych
komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową.
W praktyce stosowania omawianych przepisów pojawiła się interpretacja
wskazująca, że sąd i prokuraturę obciąża obowiązek uiszczenia odpowiedniej
opłaty stosunkowej jedynie w związku z wszczęciem postępowania
zabezpieczającego obejmującego roszczenia pieniężne. Takie próby ograniczenia
zakresu zastosowania art. 45 ust. 4 u.k.s.egz. nie mogą być uznane za
uzasadnione, jeżeli weźmie się pod uwagę brzmienie art. 45 ust. 3, art. 4 ust. 6 i art.
59 ust. 3 u.k.s.egz.
Nie może być w szczególności uznana za przekonywającą taka interpretacja
art. 45 ust. 4 u.k.s.egz., że pojęcie „egzekucja” odnosi się jedynie do postępowania
zabezpieczającego wykonawczego i oznacza egzekucję w szerokim znaczeniu. W
art. 45 u.k.s.egz. wyraźnie rozdzielono zagadnienie wnoszenia opłat stosunkowych
w związku z egzekucją (art. 45 ust. 2) i w związku z postępowaniem
zabezpieczającym (art. 45 ust. 3). Jeżeli zatem w art. 45 ust. 4 wspomniano
expressis verbis o „egzekucji”, to z pewnością chodzi tu właśnie o egzekucję
(świadczeń pieniężnych) w rozumieniu art. 45 ust. 2 ustawy.
Nie można też podzielić formułowanych niekiedy sugestii, że obowiązek
uiszczenia opłat przez sąd i prokuraturę ogranicza się tylko do wszczęcia
postępowania zabezpieczającego z powołaniem się na argumenty systemowe.
W celu obrony takiego stanowiska eksponuje się fakt, że art. 45 ust. 4 został
umieszczony w grupie norm dotyczących postępowania zabezpieczającego (ust. 3,
5 i 6), co może prowadzić do wniosku, iż w art. 45 ust. 4 ustawy chodzi wyłącznie o
materię postępowania zabezpieczającego i zamiarem ustawodawcy nie było
wprowadzenie wyjątku od reguły określonej w art. 45 ust. 2 (obciążanie opłatą
stosunkową dłużnika, a nie wierzyciela). Oznaczałoby to, że użycie w art. 45 ust. 4
określenia „egzekucja” stanowi jedynie oczywistą niezręczność legislacyjną.
Wspomniane próby ograniczenia zakresu zastosowania przepisu art. 45 ust. 4
u.k.s.egz. nie znajdują jednak dostatecznego oparcia w brzmieniu przepisów
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Nawiązanie w art. 45 ust. 4 do treści
ust. 3 oznacza zatem, że art. 45 ust. 4 odnosi się tylko do niektórych kategorii
wierzycieli (jednostek samorządu terytorialnego, Skarbu Państwa – sądu i
prokuratury), oraz że obejmuje zarówno postępowanie zabezpieczające, jak i
postępowanie egzekucyjne (verba legis: „nie wyłączając egzekucji”). W obu
wypadkach chodzi o roszczenie pieniężne (ich zabezpieczenie lub egzekucję), przy
czym sposób liczenia opłaty stosunkowej związanej z egzekucją lub
zabezpieczeniem wskazany został w art. 45 ust. 3. Wprawdzie art. 45 ust. 6
u.k.s.egz. odsyła wprost do opłaty określonej w art. 3 i tworzy sankcję w razie
nieuiszczenia jej w terminie, to jednak należy przyjąć, że – przez art. 45 ust. 4 –
sankcja ta odnosi się również do opłat stosunkowych nieuiszczonych przez
podmioty wskazane w art. 45 ust. 4 w związku z postępowaniem zabezpieczającym
lub egzekucją.
Prezentowaną wykładnię art. 45 ust. 4 usprawiedliwia ponadto treść art. 59
ust. 3 u.k.s.egz. Zgodnie z tym przepisem, w egzekucji wszczętej na polecenie sądu
lub prokuratora z wyegzekwowanych kwot w pierwszej kolejności zwraca się
uiszczoną część opłaty stosunkowej, a drugą połowę oblicza zgodnie z zasadą, o
której mowa w ust. 1. Skoro w przepisie tym mówi się o zwrocie opłaty stosunkowej,
to wcześniej opłata taka powinna zostać uiszczona. Należy zatem uznać, że
wspomniany przepis został skorelowany z treścią art. 45 ust. 4. Treść i ulokowanie
art. 59 ust. 3 nie pozwala na przyjęcie stanowiska, że wyraża on tylko normę o
charakterze intertemporalnym, obejmującą należności pobrane wcześniej, w
poprzednim stanie prawnym, tj. przed zmianą przepisu art. 45 ustawy. W rezultacie
należy przyjąć, że art. 45 ust. 4 u.k.s.egz. przewiduje obowiązek uiszczenia opłaty
stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji na polecenie sądu.
Z przedstawionych względów, Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.