Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 3 października 2005 r.
III SO 19/05
Na postanowienie w przedmiocie przewlekłości postępowania zażalenie
jest niedopuszczalne.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 paździer-
nika 2005 r. sprawy ze skargi Andrzeja D. w przedmiocie naruszenia prawa strony do
rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki w spra-
wie prowadzonej przed Sądem Okręgowym w Szczecinie [...], zażalenia skarżącego
na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 lipca 2005 r. [...]
o d r z u c i ł zażalenie.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 5 lipca 2005 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu odrzucił
skargę Andrzeja D. na przewlekłość postępowania Sądu Okręgowego w Szczecinie
w sprawie [...]. Podstawą takiego rozstrzygnięcia była okoliczność, że w chwili wnie-
sienia przedmiotowej skargi postępowanie sądowe w pierwszej instancji było już za-
kończone wyrokiem.
Powyższe postanowienie wnioskodawca zaskarżył zażaleniem do Sądu Naj-
wyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postępowanie ze skargi na przewlekłość postępowania jest postępowaniem
incydentalnym (wpadkowym) w ramach postępowania co do istoty sprawy. Można to
wyprowadzić z wielu przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naru-
szenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuza-
2
sadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843), w tym przede wszystkim z jej art. 8 ust.
2. Z przepisu tego niedwuznacznie wynika, że skarga na przewlekłość postępowania
jest szczególnym rodzajem środka odwoławczego, a ściślej mówiąc, zażalenia. Po-
stępowanie ze skargi na przewlekłość nie jest więc samodzielnym postępowaniem
zmierzającym do stwierdzenia przewlekłości i ewentualnie zasądzenia z tego tytułu
odpowiedniego odszkodowania (zadośćuczynienia). Jego celem jest przeciwdziała-
nie przewlekłości postępowania w trakcie jego trwania i ewentualnie przyznanie „od-
powiedniej sumy pieniężnej” jako wstępnej (tymczasowej) rekompensaty. W istocie
rozpoznanie skargi nie ma samodzielnego przedmiotu, lecz jest jedynie elementem
postępowania co do istoty sprawy. Postępowania ze skargi na przewlekłość nie
można traktować jako samodzielnej, oddzielnej sprawy choćby ze względu na nie-
pełną (ułomną) możliwość udziału w niej Skarbu Państwa (prezesa właściwego
sądu). Postanowienia rozstrzygające skargę na przewlekłość postępowania mają
wprawdzie pewną szczególną cechę, polegającą na wiążącym charakterze w innym
postępowaniu w przypadku stwierdzenia przewlekłości, ale z pewnością nie korzy-
stają z powagi rzeczy osądzonej. Postanowienia odrzucające skargę nie mają nawet
cechy polegającej na uniemożliwieniu jej złożenia przed upływem 12 miesięcy (art.
14 ustawy). Wprowadzenie takiego środka prawnego (incydentalnego, wpadkowego)
było wolą ustawodawcy. W uzasadnieniu projektu ustawy wyraźnie stwierdzono, że
„nie jest to postępowanie autonomiczne na wzór ustawy włoskiej; za przyjęciem ta-
kiego modelu postępowania przemawiają dwa podstawowe argumenty; po pierwsze,
postępowanie autonomiczne musi zakładać dwuinstancyjność (zasada konstytu-
cyjna), co stwarza realne niebezpieczeństwo nadmiernego jego wydłużenia; niweczy
to istotę i sens wprowadzenia odrębnej skargi na przewlekłość; po drugie, doświad-
czenia wynikające ze stosowania ustawy włoskiej wskazują, że przyjęty tam model
dwuinstancyjnego postępowania, a nadto możliwość zaskarżenia orzeczenia kasacją
spowodowały, że sądy, rozpoznając liczne skargi na przewlekłość, doprowadzają w
efekcie do dalszego przedłużania postępowania co do istoty sprawy; dlatego, przyj-
mując model postępowania incydentalnego, w art. 8 ustawy zawarto normę odsyłają-
cą do przepisów o postępowaniu zażaleniowym, które są zamieszczone odpowiednio
w Kodeksie postępowania karnego, Kodeksie postępowania cywilnego oraz w usta-
wie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi”. Oznacza to, że
skarga na przewlekłość postępowania to środek odwoławczy nieróżniący się w istot-
nych elementach od zażalenia.
3
I właśnie dlatego zasadnicze znaczenie do rozstrzygnięcia kwestii zaskarżal-
ności orzeczeń wydawanych w tym postępowaniu ma art. 8 ust. 2 ustawy, odsyłający
w sprawach w niej nieuregulowanych do stosowanych odpowiednio przepisów o po-
stępowaniu zażaleniowym, nadaje skardze status zażalenia, zatem zapadłe po jej
rozpoznaniu postanowienia nakazuje traktować analogicznie do postanowienia wy-
danego w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji
przez sąd drugiej instancji (choć sąd nadrzędny rozpoznaje sprawę jako pierwszy i
jedyny). Na uwadze należy mieć także umiejscowienie sądu apelacyjnego w hierar-
chii sądownictwa powszechnego, gdzie zawsze występuje jako sąd drugiej instancji.
W konsekwencji od jego orzeczeń nie będzie przysługiwał zwykły środek zaskarżenia
(art. 367 k.p.c. i art. 394 k.p.c.). W tej sytuacji należy przyjąć, że także od postano-
wień w przedmiocie skargi na przewlekłość wydanych przez sąd apelacyjny nie bę-
dzie służył środek zaskarżenia zażaleniem do Sądu Najwyższego, skoro do Sądu
Najwyższego w świetle art. 3941
§ 1 k.p.c. zażalenie przysługuje na postanowienia
sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz skargę o stwierdzenie nie-
zgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zważywszy, że przepisy postępo-
wania cywilnego wprost nie wskazują dopuszczalności rozpatrywania przed Sądem
Najwyższym innych zażaleń od postanowień sądów drugiej instancji wskazanych
powyżej, należy uznać, że w postępowaniu zainicjowanym skargą na przewlekłość
taki środek zaskarżenia jest niedopuszczalny. Ponieważ jest to postępowanie incy-
dentalne, to nie stosuje się do niego przepisów Konstytucji przyznających stronie
prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78) oraz prze-
widujących dwuinstancyjność postępowania (art. 176). Jednoinstancyjność ma na
celu przyspieszenie postępowania ze skargi na przewlekłość postępowania. Służy
temu też wprowadzenie dwumiesięcznego terminu, o charakterze instrukcyjnym, do
wydania orzeczenia. Dlatego dążenie do osiągnięcia tego celu spowodowało przy-
znanie kompetencji do rozpoznawania skarg na przewlekłość sądom drugoinstancyj-
nym, czym w konsekwencji zamknęły drogę do ich wzruszania w postępowaniu są-
dowym.
Biorąc powyższe pod uwagę należało przedmiotowe zażalenie odrzucić na
podstawie art. 39821
k.p.c. w związku z at. 373 k.p.c.
========================================