Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 13 października 2005 r.
II PZ 32/05
Spełnienie wymagania konstrukcyjnego skargi kasacyjnej wynikającego
z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. polega na złożeniu wniosku o przyjęcie skargi do roz-
poznania oraz jakiegokolwiek uzasadnienia tego wniosku i tylko to podlega
kontroli sądu drugiej instancji, gdyż merytoryczna ocena zasadności wniosku
należy do Sądu Najwyższego orzekającego w przedmiocie przyjęcia skargi do
rozpoznania (art. 3989
k.p.c.).
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 paź-
dziernika 2005 r. sprawy z powództwa Tadeusza C. przeciwko KGHM P.M. SA Od-
działowi Huty Miedzi G. w G. o rentę uzupełniającą i odszkodowanie, na skutek za-
żalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Legnicy z dnia 30 maja 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy postanowie-
niem z 30 maja 2005 r. [...] odrzucił skargę kasacyjną powoda Tedeusza C. od wyro-
ku tego Sądu z 31 marca 2005 r., w sprawie z jego powództwa przeciwko KGHM
P.M. SA Oddziałowi Huty Miedzi „G.” w G. o rentę uzupełniającą i odszkodowanie.
Sąd wskazał, że art. 3984
§ 1 k.p.c. stanowi, iż skarga kasacyjna powinna za-
wierać: oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest
ono zaskarżone w całości czy w części, przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uza-
sadnienie, wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie
oraz wniosek o uchylenie lub uchylenie i zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu
żądanego uchylenia i zmiany. W ocenie Sądu wniesiona przez pełnomocnika powo-
2
da skarga kasacyjna nie spełnia wymogu szczegółowego uzasadnienia wniosku o
przyjęcie jej do rozpoznania. Zawarty w art. 3984
§ 1 k.p.c. wymóg zawarcia w skar-
dze kasacyjnej wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania wraz z uzasadnieniem rozu-
mieć należy jako zobowiązanie skarżącego do profesjonalnego prawniczo przedsta-
wienia przesłanek w odniesieniu do okoliczności faktycznych i prawnych sprawy, któ-
rej skarga kasacyjna dotyczy, w ramach podniesionych podstaw kasacyjnych. Speł-
nienie tego wymogu przybrać powinno formę wywodu prawnego, w którym skarżący
wykaże, jakie występujące w sprawie okoliczności pozwalają zakwalifikować skargę
kasacyjną do rozpoznania i uzasadni, dlaczego odpowiadają one ustawowemu ka-
talogowi przesłanek usprawiedliwiających przyjęcie skargi kasacyjnej. Według Sądu,
spełnienie wymogu przedstawienia okoliczności uzasadniających przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania należy ponadto rozumieć jako konieczność wykazania
przez skarżącego, że w konkretnej sprawie występuje przynajmniej jedna z przesła-
nek określonych w art. 3983
k.p.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się,
że wymóg przedstawienia okoliczności uzasadniających rozpoznanie kasacji nie jest
spełniony, jeżeli skarżący wyraźnie ich nie przytacza, choćby dało się je wywieść z
uzasadnienia kasacji. Spełnienie wymienionych wymogów formalnych nie może za-
tem polegać tylko na odwołaniu się do treści uzasadnienia podstaw kasacyjnych,
lecz powinno konkretnie wskazywać jakie okoliczności pozwalają zakwalifikować
skargę kasacyjną do rozpoznania i uzasadniać dlaczego odpowiadają one ustawo-
wemu katalogowi przesłanek usprawiedliwiających jej przyjęcie. Celem obowiązku
wymienionego w art. 3984
§ 1 pkt. 3 k.p.c. jest wskazanie, jakie zagadnienie prawne
występuje w rozpoznawanej sprawie i dlaczego ma ono charakter na tyle istotny, że
wymaga zaangażowania Sądu Najwyższego, co wymaga sformułowania zagadnienia
i wskazania argumentów, które prowadzą do rozbieżnych ocen. Wywód prawny skar-
żącego nie może ograniczać się do powtórzenia ustawowej formuły, w jakiej zostały
ujęte w art. 3983
k.p.c. ustawowe podstawy skargi kasacyjnej. Samo powtórzenie
sformułowań użytych w tym przepisie, bez należytego uzasadnienia odwołującego
się do stanu faktycznego sprawy i bez argumentacji prawnej, nie wystarczy do uzna-
nia, że obowiązek wynikający z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. został spełniony.
Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy stwierdził, że wniesiona przez peł-
nomocnika powoda skarga kasacyjna nie spełnia wymogu wynikającego z wymienio-
nego przepisu, albowiem nie zostały w niej przytoczone w sposób profesjonalny i
szczegółowy okoliczności uzasadniające jej przyjęcie do rozpoznania. Jako okolicz-
3
ności uzasadniające rozpoznanie kasacji wskazano: po pierwsze - istotne zagadnie-
nie prawne dotyczące obowiązku powoda zwrotu renty uzupełniającej wypłacanej mu
na podstawie nieprawomocnego, lecz wykonalnego wyroku sądowego uchylonego
wskutek kasacji, przy uwzględnieniu faktu zużycia renty w sposób, który nie wzboga-
cił powoda, po drugie - konieczność przesądzenia czy spełnione przez stronę po-
zwaną na rzecz powoda świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społeczne-
go, co uniemożliwiałoby żądanie jego zwrotu. Obie wymienione okoliczności stano-
wią w istocie powtórzenie zarzutów podniesionych w ramach art. 3983
§ 1 k.p.c. W
ocenie Sądu Okręgowego nie sposób uznać je za okoliczności uzasadniające rozpo-
znanie skargi kasacyjnej. Skarżący nie wyjaśnił i nie wskazał powodów uzasadniają-
cych przyjęcie skargi do rozpoznania. Skarga kasacyjna dotknięta jest zatem bra-
kiem formalnym, nienaprawialnym w trybie właściwym do usuwania braków formal-
nych skargi, w związku z czym podlega odrzuceniu.
Zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik powoda,
domagając się jego uchylenia i nadania biegu skardze kasacyjnej. Skarżący zarzucił
naruszenie art. 3984
§ 1 k.p.c. przez przyjęcie, że skarga dotknięta jest brakiem for-
malnym polegającym na braku szczegółowego uzasadnienia wniosku o przyjęcie
skargi do rozpoznania, gdy tymczasem w treści złożonej skargi kasacyjnej zawarty
jest zwięzły wywód prawny przedstawiający okoliczności uzasadniające przyjęcie
skargi do rozpoznania. Przepisy prawa, a zwłaszcza art. 3984
k.p.c., nie wymagają
szczegółowego uzasadnienia wniosku. W uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania pełnomocnik powoda wskazał na dwa istotne zagadnienia
prawne zaistniałe na tle rozpoznawanej sprawy w kontekście treści art. 409 k.c. i art.
411 pkt 2 k.c. Czyni to zadość warunkom formalnym niezbędnym do nadania skar-
dze kasacyjnej dalszego biegu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie zasługuje na uwzględnienie. W sprawie chodzi o wyjaśnienie treści
normatywnej art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. wprowadzonego w życie przez ustawę z dnia
22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Zgodnie z art.
3984
§ 1 k.p.c., skarga kasacyjna powinna zawierać, między innymi, przytoczenie
podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie (pkt 2) oraz wniosek o przyjęcie skargi kasa-
4
cyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienie (pkt 3). Są to wymagania różne, pełniące
odmienne funkcje i z tego względu zostały wyraźnie odrębnie potraktowane przez
ustawodawcę. Wymaganie dotyczące przytoczenia podstaw kasacyjnych i ich uza-
sadnienia nawiązuje przy tym do treści art. 3983
§ 1 k.p.c., zaś wymaganie dotyczące
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jego uzasadnienia nawiązuje
do treści art. 3989
§ 1 k.p.c., zgodnie z którym Sąd Najwyższy przyjmuje skargę ka-
sacyjną do rozpoznania, jeżeli: w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne (pkt
1), istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości
lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów (pkt 2), zachodzi nieważność
postępowania (pkt 3) lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (pkt 4).
Z formalnego punktu widzenia spełnienie wymagania konstrukcyjnego skargi
kasacyjnej, wynikającego z art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c., polega na przedstawieniu wnio-
sku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania i jakiegokolwiek uzasadnienia tego
wniosku. Skarżący musi się jednak liczyć z tym, że Sąd Najwyższy przyjmie skargę
kasacyjną do rozpoznania tylko z przyczyn wskazanych w art. 3989
§ 1 k.p.c., co
oznacza, że przedstawienie jakiegokolwiek uzasadnienia tego wniosku nie gwaran-
tuje skarżącemu sukcesu w postaci przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Dlatego w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym tzw.
przedsądu (czyli decyzji jurysdykcyjnej o przyjęciu lub odmowie przyjęcia kasacji do
rozpoznania) sformułowano wiele tez dotyczących tego, jakim warunkom powinno
sprostać przedstawienie okoliczności uzasadniających rozpoznanie kasacji (zgodnie
z obowiązującym do 5 lutego 2005 r. art. 3933
§ 1 pkt 3 k.p.c.). Szereg tych tez przy-
toczył w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Okręgowy. Należy jednak
zwrócić uwagę, że część z tych tez nie została sformułowana w związku z odrzuce-
niem kasacji w następstwie oceny, że środek ten nie spełnia wymagania konstrukcyj-
nego w postaci przedstawienia okoliczności uzasadniających jego rozpoznanie, lecz
w związku z odmową przyjęcia kasacji do rozpoznania w następstwie oceny, że
przedstawionych przez skarżącego okoliczności nie można zakwalifikować jako tzw.
przesłanek kasacji, których zaistnienie jest warunkiem przyjęcia kasacji do rozpozna-
nia (zgodnie z obowiązującym do 5 lutego 2005 r. art. 393 § 1 pkt 1 i 2 oraz § 2
k.p.c.). Z dorobku orzeczniczego Sądu Najwyższego dotyczącego kasacji, z którego
można skorzystać także w odniesieniu do skargi kasacyjnej, wynika zatem, że przed-
stawienie wyraźnie wyodrębnionych okoliczności mających przemawiać za przyję-
ciem kasacji do rozpoznania (w obecnym stanie prawnym - przedstawienie wyraźnie
5
wyodrębnionego uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpozna-
nia), nawet jeżeli następnie zostaną one ocenione przez Sąd Najwyższy jako niewy-
starczające do przyjęcia kasacji (obecnie skargi kasacyjnej) do rozpoznania, spełnia
minimalne wymagania dotyczące omawianego elementu konstrukcyjnego kasacji
(skargi kasacyjnej).
Dokonana przez Sąd Okręgowy negatywna ocena wniesionej skargi kasacyj-
nej przypomina przedsąd, zastrzeżony do kompetencji Sądu Najwyższego, a nie
ocenę spełnienia wymagań konstrukcyjnych tego nadzwyczajnego środka zaskarże-
nia. Sąd Okręgowy stwierdził, między innymi, że w jego ocenie skarżący nie wyjaśnił
i nie wskazał powodów uzasadniających przyjęcie skargi do rozpoznania, ponieważ
skarga nie zawiera „szczegółowego uzasadnienia” wniosku o przyjęcie jej do rozpo-
znania. Przytoczona argumentacja odpowiada bardziej kryteriom oceny celowości,
konieczności czy potrzeby przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, aniżeli ocenie
spełnienia wymagań formalnych, do czego jedynie uprawniony jest sąd drugiej in-
stancji. Przepis art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c. nie wymaga bowiem, aby uzasadnienie
wniosku było „szczegółowe”. „Szczegółowe” uzasadnienie zwiększa natomiast
szanse przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy.
Nie można również podzielić argumentu Sądu Okręgowego, że w rozpozna-
wanej sprawie uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
stanowi powtórzenie (powielenie) zarzutów sformułowanych w ramach podstaw ka-
sacyjnych. Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazano naruszenie prawa material-
nego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: art. 409 k.c. w wyniku
błędnego ustalenia, że powód powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu stronie
pozwanej kwoty, którą zużył w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, oraz art. 411
pkt 2 k.c. w wyniku błędnej oceny, że świadczenie spełnione przez stronę pozwaną
nie czyni zadość zasadom współżycia społecznego.
Z kolei jako uzasadnienie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpozna-
nia skarżący wskazał występowanie istotnego zagadnienia prawnego, które dotyczy
okoliczności sprawy. Zagadnieniem takim jest po pierwsze kwestia, czy powód powi-
nien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu renty uzupełniającej wypłacanej mu mie-
sięcznie przez byłego pracodawcę na podstawie nieprawomocnego, lecz wykonalne-
go wyroku sądu drugiej instancji, który został następnie uchylony w wyniku postępo-
wania kasacyjnego, oraz czy w związku z tym zobowiązany jest do jej zwrotu, mimo
że zużył ją w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Po drugie, zagadnieniem
6
prawnym jest kwestia, czy świadczenie nienależne, w postaci renty uzupełniającej,
spełniane miesięcznie przez stronę pozwaną w wykonaniu nieprawomocnego, lecz
wykonalnego wyroku sądu drugiej instancji, który został następnie uchylony, czyni
zadość zasadom współżycia społecznego, a zatem nie można żądać jego zwrotu.
Nawet pobieżne porównanie przedstawionych podstaw skargi kasacyjnej z uzasad-
nieniem wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie pozwala podzielić
argumentu Sądu Okręgowego, że “obie wymienione okoliczności stanowią w istocie
powtórzenie zarzutów podniesionych w ramach art. 3983
§ 1 k.p.c. ”. Istnieje między
nimi niewątpliwie istotne podobieństwo, ale zachowują też jednocześnie minimum
odrębności, wymaganej z punktu widzenia elementów konstrukcyjnych skargi kasa-
cyjnej.
Pozwala to na stwierdzenie, że w minimalnym stopniu wymaganie przedsta-
wienia uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania zostało
przez skarżącego spełnione. Czy przedstawione uzasadnienie wniosku będzie wy-
starczające, aby przekonać Sąd Najwyższy o celowości przyjęcia skargi kasacyjnej
do rozpoznania, okaże się po przedstawieniu skargi temu Sądowi w celu dokonania
tzw. przedsądu. O wystarczalności lub niewystarczalności wskazanych przez skarżą-
cego przesłanek skargi kasacyjnej - wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c. - do przyję-
cia lub odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania zadecyduje Sąd Najwyż-
szy (art. 3989
§ 2 k.p.c.). Sformułowanie wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania i przedstawienie uzasadnienia tego wniosku (art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.)
nie pozwala odrzucić skargi kasacyjnej, ale nie zapewnia przyjęcia jej do rozpoznania
(art. 3989
§ 1 i 2 k.p.c.). Wymaganie przedstawienia uzasadnienia wniosku o przyję-
cie skargi kasacyjnej do rozpoznania wiąże się z instytucją tzw. przedsądu, polegają-
cego między innymi na możliwości Sądu Najwyższego odmowy przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania (art. 3989
§ 1 i 2 k.p.c.). Ten możliwy sposób zakończenia
postępowania kasacyjnego, kolidujący niewątpliwie z intencją strony wnoszącej
skargę kasacyjną, spowodował zrównanie rangą wymagania przytoczenia podstaw
kasacyjnych i ich uzasadnienia (art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c.) z wymaganiem odrębnego
przedstawienia uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
(art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.). Odrębne potraktowanie przez ustawodawcę obu kategorii
wymagań dowodzi tego, że nie są one tożsame. Rzeczą zatem profesjonalisty spo-
rządzającego skargę kasacyjną jest wskazanie konkretnych przyczyn występujących
w sprawie, mających uzasadniać merytoryczne jej rozpoznanie. Przyczynami tymi
7
powinny być - co do zasady - okoliczności wskazane w art. 3989
§ 1 k.p.c. Takie oko-
liczności przytoczył pełnomocnik powoda, powołując się na występujące w sprawie
dwa istotne zagadnienia prawne. Czy są one rzeczywiście istotne w rozumieniu art.
3989
§ 1 pkt 1 k.p.c., o tym zdecyduje Sąd Najwyższy.
W sytuacji, gdy wniesiona skarga kasacyjna czyni zadość wymaganiom for-
malnym określonym w art. 3984
§ 1 i § 2 k.p.c., nie podlega ona odrzuceniu przez
sąd drugiej instancji, natomiast rozstrzygnięcie w kwestii przyjęcia lub odmowy przy-
jęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania należy do wyłącznej kompetencji Sądu Naj-
wyższego (art. 3989
§ 1 i § 2 k.p.c.). Sytuacja taka ma miejsce w niniejszej sprawie.
Pełnomocnik pozwanego przedstawił bowiem w skardze kasacyjnej uzasadnienie
wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania, powołując się na to, że w sprawie występują
istotne zagadnienia prawne. W tej sytuacji brak było podstaw do odrzucenia skargi
kasacyjnej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie
na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39816
k.p.c.
========================================