Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 15 LISTOPADA 2005 R.
SNO 57/05
1. Zastosowanie jak i wykorzystanie w czynnościach operacyjnych, a
także w postępowaniu procesowym, jako dowodów materiałów uzyskanych
w czasie podsłuchu operacyjnego, dopuszczalne jest wyłącznie w
odniesieniu do przestępstw wymienionych w art. 19 ust.1 ustawy o Policji.
Jeżeli materiały te nie dały podstaw do wszczęcia postępowania
przygotowawczego, dotyczącego popełnienia jednego w wymienionych w
tym przepisie przestępstw, muszą zostać zniszczone w sposób przewidziany
w art. 19 ust.17 ustawy o Policji i nie mogą być wykorzystane w żadnym
innym postępowaniu.
2. Powyższe zasady należy odnieść także do postępowania dotyczącego
sędziego korzystającego z immunitetu określonego w art. 80 § 1 u.s.p.
3. W postępowaniu dyscyplinarnym dopuszczalne jest zatem
wykorzystanie jako dowodów materiałów uzyskanych w wyniku podsłuchu
operacyjnego zarządzonego na podstawie art. 19 ust.1 ustawy o Policji, ale
jedynie wówczas, gdy czyn zarzucony sędziemu w tym postępowaniu
stanowi jedno z przestępstw wymienionych w powyższym przepisie.
Przewodniczący: sędzia SN Wiesław Maciak.
Sędziowie SN: Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca),
Elżbieta Skowrońska-Bocian.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny bez udziału Zastępcy Rzecznika
Dyscyplinarnego, z udziałem protokolanta w sprawie sędziego Sądu
Okręgowego po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2005 r. w związku z
zażaleniem Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Apelacyjnego na
uchwałę Sądu Apelacyjnego  Sądu Dyscyplinarnego z dnia 6 września 2005 r.,
sygn. akt (...) w przedmiocie uchylenia zarządzenia A2115/05 Prezesa Sądu
Okręgowego wydanego w dniu 5 kwietnia 2005 r. na podstawie art. 130 § 1
u.s.p. wobec sędziego Sądu Okręgowego
u c h w a l i ł :
u t r z y m a ć w m o c y zaskarżoną u c h w a ł ę .
U z a s a d n i e n i e
Prezes Sądu Okręgowego, działając na podstawie art. 130 § 1 ustawy z
dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98,
poz. 1070 ze zm.), zarządził w dniu 5 kwietnia 2005 r. natychmiastową przerwę
2
w czynnościach służbowych sędziego Sądu Okręgowego, z uwagi na istotne
interesy służbowe.
Uchwałą z dnia 13 maja 2005 r. wydaną na podstawie art. 130 § 2 u.s.p.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny, wyznaczony przez Pierwszego Prezesa
Sądu Najwyższego jako właściwy sąd dyscyplinarny, postanowił zawiesić
sędziego Sądu Okręgowego w czynnościach służbowych, wskazując na
celowość podjęcia takiej uchwały w rozpoznawanej sprawie.
W dniu 20 maja 2005 r. Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego wszczął
postępowanie dyscyplinarne i przedstawił sędziemu Sądu Okręgowego zarzuty,
iż w okresie od września 2003 r. do stycznia 2005 r. w A. uchybiła godności
zawodu sędziowskiego w ten sposób, że:
1) pomimo swoich i męża bliskich kontaktów z prezesem Spółdzielni
Mieszkaniowej „P.(...)” w A. złożyła oświadczenie, że nie łączą jej z prezesem
tej Spółdzielni żadne stosunki osobiste, które mogłyby wywołać uzasadnione
wątpliwości co do jej bezstronności w sprawach toczących się przed Sądem
Okręgowym, w których stroną była Spółdzielnia „P.(...)”,
2) udzielała porad prawnych prezesowi tej Spółdzielni oraz interweniowała
o przyspieszenie rozpoznania wniosku Spółdzielni „P.(...)” o rejestrację statutu
w Wydziale Rejestrowym Sądu Rejonowego.
Sędzia Sądu Okręgowego wniosła zażalenie na uchwałę Sądu
Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 13 maja 2005 r. o zawieszeniu jej
w czynnościach służbowych zarzucając naruszenie art. 8 Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności a także art. 237 § 7 i art. 238 § 3
k.p.k., o ile materiały Prokuratury Okręgowej, stanowiące podstawę wydania
zaskarżonej uchwały, pochodziły z kontroli rozmów telefonicznych zarządzonej
w trybie procesowym, albo art. 19 ust.1 i 17 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o
Policji (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 101, poz. 1092 ze zm.), o ile była to
kontrola w trybie pozaprocesowym, wskazując, że materiały te nie mogły być
wykorzystane w postępowaniu dyscyplinarnym. Zarzuciła również
niewystarczające uzasadnienie zaskarżonej uchwały.
Uchwałą z dnia 30 czerwca 2005 r. Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny
uchylił uchwałę z dnia 13 maja 2005 r. Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania,
uznając zasadność zarzutu braku motywów zaskarżonej uchwały z uwagi na
lakoniczność uzasadnienia. Wskazał, że zawieszenie sędziego w czynnościach
służbowych powinno być stosowane jedynie wówczas, gdy przemawia za tym
wzgląd na dużą szkodliwość czynu i stopień zawinienia albo wzgląd na
wyjątkowo negatywny odbiór społeczny zachowania sędziego, co powinno
podlegać rozważeniu przez Sąd stosujący ten środek.
W toku ponownego rozpoznania sprawy sędzia Sądu Okręgowego
wyjaśniła, że wraz z mężem nabyła w 2001 r. w Spółdzielni Mieszkaniowej
„P.(...)” w A. spółdzielcze własnościowe prawo do kawalerki o pow. 30 m2
i
wówczas poznała prezesa tej Spółdzielni. Po wyemitowaniu w telewizji
3
programu, w którym zarzucano, iż sędziowie posiadający własnościowe
mieszkania w tej Spółdzielni sądzą sprawy Spółdzielni „P.(...)” i wydają
korzystne dla niej wyroki, sędzia Sądu Okręgowego złożyła na żądanie
wiceprezesa Sądu Okręgowego wyjaśnienie, że nie rozpoznawała żadnej
sprawy, w której stroną byłaby Spółdzielnia Mieszkaniowa „P.(...)” w A., bądź
prezes tej Spółdzielni; nie łączą jej także z osobami zatrudnionymi w
Spółdzielni stosunki tego rodzaju, które mogłyby mieć wpływ na treść
ewentualnie wydawanych w przyszłości przez nią orzeczeń. Obwiniona orzeka
w Wydziale Karnym Sądu Okręgowego rozpoznając sprawy w pierwszej
instancji. Do Wydziału tego nie trafiały sprawy Spółdzielni „P.(...)”, jej
pracowników ani prezesa. Sędzia Sądu Okręgowego wyjaśniła ponadto, że z
prezesem Spółdzielni „P.(...)” nie utrzymywała kontaktów towarzyskich, nie
udzielała mu porad prawnych ani nie interweniowała o przyspieszenie
rozpoznania wniosku Spółdzielni o zarejestrowanie statutu. Jedynie na prośbę
prezesa dowiadywała się telefonicznie w sekretariacie Wydziału Rejestrowego,
co jest przyczyną nie rozpoznania przez kilka miesięcy wniosku Spółdzielni o
rejestrację statutu, a po uzyskaniu informacji, że spowodowane jest to
nieprawidłowym wypełnieniem wniosku, powiedziała o tym prezesowi
Spółdzielni.
W dniu 6 lipca 2005r. Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego złożył w
Sądzie Apelacyjnym – Sądzie Dyscyplinarnym wniosek o rozpoznanie sprawy
dyscyplinarnej przeciwko sędziemu Sądu Okręgowego, zaś w dniu 2 września
2005 r. wniósł o zawieszenie jej w czynnościach służbowych i obniżenie na
podstawie art. 129 § 3 u.s.p. wynagrodzenia za pracę.
Uchwałą z dnia 6 września 2005 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny
uchylił zarządzenie A-21-15/05 Prezesa Sądu Okręgowego wydane w dniu 5
kwietnia 2005 r. na podstawie art. 130 § 1 u.s.p. wobec sędziego Sądu
Okręgowego.
Oceniając materiał dowodowy sprawy w postaci komunikatów z podsłuchu
rozmów telefonicznych prowadzonych przez prezesa Spółdzielni Mieszkaniowej
„P.(...)” w A. Zenona P. Sąd Dyscyplinarny wskazał, że powstały one w wyniku
zgody na kontrolę operacyjną tych rozmów wyrażoną na wniosek Komendanta
Głównego Policji postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 29 sierpnia 2003 r.,
zarządzającym kontrolę operacyjną rozmów prowadzonych przez Zenona P. od
dnia 8 września 2003 r. do dnia 3 stycznia 2004 r. Był to zatem podsłuch
operacyjny zarządzony na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia o
Policji. Zgodnie ze wskazanym przepisem podsłuch taki może być stosowany w
celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców a także uzyskania i utrwalenia
dowodów jedynie w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego przestępstw
taksatywnie wymienionych w tym przepisie i jeżeli dostarczy dowodów
pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub mających dla niego
znaczenie, wszystkie zgromadzone podczas kontroli operacyjnej materiały
przekazane zostają właściwemu prokuratorowi celem wszczęcia postępowania
4
(art. 19 ust. 14 ustawy o Policji). Natomiast zgodnie z art. 19 ust. 17 ustawy o
Policji, materiały nie zawierające dowodów pozwalających na wszczęcie
postępowania karnego przechowuje się przez 2 miesiące, a następnie dokonuje
się ich protokolarnego, komisyjnego zniszczenia. W ocenie Sądu
Dyscyplinarnego regulacja ta nie pozwala na wykorzystanie materiałów z
podsłuchu operacyjnego w odniesieniu do innych przestępstw niż wymienione
w art. 14 ust.1 ustawy o Policji ani przewinień służbowych, a skoro zarzuty
postawione sędziemu Sądu Okręgowego nie stanowią żadnego z przestępstw
wymienionych w powyższym przepisie, dowody uzyskane w czasie podsłuchu
operacyjnego Zenona P. nie mogą stanowić dowodów w rozpoznawanej sprawie
dyscyplinarnej.
Z pozostałych dowodów zgromadzonych w sprawie, w tym wyjaśnień
sędziego Sądu Okręgowego i złożonego przez nią oświadczenia nie można
wyprowadzić ustalenia, że sądziła ona sprawy dotyczące Spółdzielni „P.(...)” lub
jej pracowników, udzielała porad prawnych prezesowi Spółdzielni lub
interweniowała w sprawie szybszego załatwienia rejestracji statutu Spółdzielni.
W związku z tym Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że nie można uznać, by
dowody przeprowadzone do tej pory w sprawie uprawdopodobniły zarzuty
postawione sędziemu Sądu Okręgowego w postępowaniu dyscyplinarnym, co
prowadziło do uchylenia zaskarżonego zarządzenia na podstawie art. 130 § 2
u.s.p.
W zażaleniu na powyższą uchwałę Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego
zarzucił, mający wpływ na treść orzeczenia, błąd w ustaleniach faktycznych
polegający na wadliwym ustaleniu, że zebrane dowody nie uprawdopodobniły
popełnienia przez sędziego Sądu Okręgowego zarzucanego jej czynu godzącego
w powagę sądu lub istotne interesy służbowe, dającego podstawę do zarządzenia
natychmiastowej przerwy w czynnościach służbowych oraz błędną wykładnię
art. 130 § 1 u.s.p., mającą wpływ na treść orzeczenia. Skarżący w szczególności
zarzucił bezpodstawne odrzucenie możliwości posłużenia się dowodami z
podsłuchu operacyjnego prowadzonego na podstawie art. 19 ustawy o Policji,
przy wydawaniu przez prezesa zarządzenia w trybie art. 130 § 1 u.s.p. oraz przy
orzekaniu przez sąd dyscyplinarny na podstawie art. 130 § 2 u.s.p.
W oparciu o zgłoszone zarzuty Zastępca Rzecznika wnosił o zmianę
zaskarżonego orzeczenia i wydanie uchwały o zawieszeniu sędziego Sądu
Okręgowego w czynnościach służbowych oraz stosowne obniżenie jej
wynagrodzenia na czas trwania zawieszenia.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie zażalenia wymaga przede wszystkim rozważenia i oceny,
czy w rozpoznawanej sprawie dyscyplinarnej mogły być wykorzystane jako
dowody materiały z podsłuchu operacyjnego, uzyskane przy zastosowaniu
procedury przewidzianej w art. 19 ustawy o Policji, zastosowanej w stosunku do
innej osoby, niż obwiniony sędzia.
5
Rozważania te należy rozpocząć od oczywistego stwierdzenia, że wolność
osobista oraz wynikająca z niej tajemnica komunikowania się stanowią jedną z
najważniejszych i podstawowych wartości demokratycznego państwa prawa,
zagwarantowanych w Konstytucji RP (art. 49) oraz w Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 8) i chronionych w licznych
ustawach. Ograniczenie tych wolności dopuszczalne jest jedynie w przypadkach
określonych w ustawach i w sposób w nich przewidziany i tylko o tyle, o ile jest
to konieczne dla zapewnienia ochrony wartości i dóbr istotnych z punktu
widzenia ważnych interesów społecznych i państwowych. Ograniczenia takie,
przewidziane w przepisach ustawowych, muszą określać ściśle przypadki,
których dotyczą, zapewniać realną kontrolę ich stosowania i środki
uniemożliwiające wykorzystanie ich do innych celów, niż założone w ustawie.
Przepisy ograniczające wolność oraz tajemnicę porozumiewania się, jako
wyjątki od zasady, muszą być wykładane ściśle, bez możliwości rozszerzania
ich na przypadki nimi nie objęte.
Ograniczenie konstytucyjnej zasady tajemnicy porozumiewania się, w tym
rozmów telefonicznych, zawierają przepisy art. 19 ustawy o Policji,
zezwalające, w sytuacjach w nich przewidzianych, na przeprowadzenie przy
czynnościach operacyjno-rozpoznawczych podsłuchu operacyjnego
zarządzonego przez sąd w celu wykrycia przestępstw i ich sprawców lub
uzyskania dowodów. Możliwość zarządzenia takiego podsłuchu została
ograniczona do ściśle określonych, najcięższych przestępstw umyślnych
ściganych z oskarżenia publicznego, wyliczonych enumeratywnie w art. 19 ust.1
ustawy o Policji. Przepisy art. 19 ust.14 i ust.17 zawierają regulację dotyczącą
wykorzystania materiałów uzyskanych z podsłuchu operacyjnego albo ich
zniszczenia, gdy nie mogą być wykorzystane w postępowaniu
przygotowawczym. Wykładnia powyższych przepisów musi być ścisła i
uwzględniać z jednej strony ich charakter jako wyjątków od zasady tajemnicy
rozmów telefonicznych, a z drugiej strony jako przepisów mających na celu
ułatwienie wykrywania i zwalczania najgroźniejszych społecznie przestępstw.
Przy uwzględnieniu tych okoliczności należy uznać, że zarówno zastosowanie
jak i wykorzystanie w czynnościach operacyjnych, a także w postępowaniu
procesowym jako dowodów materiałów uzyskanych w czasie podsłuchu
operacyjnego, dopuszczalne jest wyłącznie w odniesieniu do przestępstw
wymienionych w art. 19 ust.1 ustawy o Policji. Jeżeli materiały te nie dały
podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego dotyczącego
popełnienia jednego w wymienionych w tym przepisie przestępstw, muszą
zostać zniszczone w sposób przewidziany w art. 19 ust.17 ustawy o Policji i nie
mogą być wykorzystane w żadnym innym postępowaniu.
Powyższe zasady należy odnieść także do postępowania dotyczącego
sędziego korzystającego z immunitetu określonego w art. 80 § 1 u.s.p. Zgodnie z
tym przepisem sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do
odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia
6
właściwego sądu dyscyplinarnego, co nie dotyczy zatrzymania w razie ujęcia
sędziego na gorącym uczynku przestępstwa. Powyższa regulacja nie stanowi
przeszkody do zarządzenia wobec sędziego objętego immunitetem, podsłuchu
operacyjnego w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców oraz
uzyskania i utrwalenia dowodów popełnienia przestępstwa wymienionego w art.
19 ust.1 ustawy o Policji oraz wykorzystania materiałów z podsłuchu, jako
dowodów w postępowaniu dotyczącym takiego przestępstwa. Nie ma również
przeszkód do wykorzystania w taki sposób w stosunku do sędziego materiałów z
podsłuchu, którym objęta była inna osoba.
To samo należy odnieść do postępowania dyscyplinarnego prowadzonego
w stosunku do sędziego. W postępowaniu dyscyplinarnym dopuszczalne jest
zatem wykorzystanie jako dowodów materiałów uzyskanych w wyniku
podsłuchu operacyjnego zarządzonego na podstawie art. 19 ust.1 ustawy o
Policji, ale jedynie wówczas, gdy czyn zarzucony sędziemu w tym
postępowaniu stanowi jedno z przestępstw wymienionych w powyższym
przepisie.
Nie ma natomiast żadnych podstaw, by stosować wykładnię rozszerzającą
powyższych przepisów, stanowiących istotne ograniczenie konstytucyjnie
zagwarantowanych wolności obywatelskich i dopuścić możliwość
wykorzystania materiałów uzyskanych w drodze podsłuchu operacyjnego do
postępowania dotyczącego innych przestępstw lub czynów, niż wymienione w
art. 19 ust.1 ustawy o Policji, określającym zasady dopuszczalności
zastosowania podsłuchu. Prowadziłoby to w istocie do rozszerzenia
dopuszczalności stosowania i wykorzystania podsłuchu operacyjnego poza
granice określone w ustawie, co stanowiłoby naruszenie art. 49 Konstytucji oraz
art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Z tych przyczyn za uzasadnione należy uznać stanowisko Sądu
Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego, iż w rozpoznawanej sprawie
dyscyplinarnej, w której sędziemu Sądu Okręgowego nie postawiono zarzutu
popełnienia żadnego z przestępstw wskazanych w art. 19 ust.1 ustawy o Policji,
nie jest dopuszczalne wykorzystanie jako dowodów, materiałów uzyskanych w
wyniku podsłuchu operacyjnego zastosowanego wobec Zenona P.
Trafnie też Sąd ten uznał, że zgromadzone w sprawie inne dowody nie
uprawdopodobniły zarzutów postawionych sędziemu Sądu Okręgowego w
postępowaniu dyscyplinarnym, czego zresztą nie podważa także skarżący. Nie
można przy tym podzielić stanowiska zawartego w zażaleniu, iż wystarczającą
podstawą do wydania zarządzenia z art. 130 § 1 u.s.p były informacje zawarte w
publikacjach środków masowego przekazu. Publikacje te powinny były stać się
podstawą wszczęcia stosownych czynności wyjaśniających, nie mogą jednak
same być wystarczającą podstawą do zastosowania wobec sędziego Sądu
Okręgowego wyjątkowego i drastycznego środka jakim jest zarządzenie
natychmiastowej przerwy w czynnościach służbowych. Informacje te bowiem
dotyczyły sędziów orzekających w sprawach Spółdzielni Mieszkaniowej
7
„P.(...)” i jej pracowników, podczas, gdy sędzia Sądu Okręgowego nie
rozpoznawała takich spraw, orzekając w sprawach karnych w pierwszej instancji
w Sądzie Okręgowym, gdzie nie wpłynęły sprawy Spółdzielni „P.(...)” ani jej
pracowników. Nie było zatem wystarczających podstaw do zastosowania,
wyłącznie w oparciu o materiały zawarte w publikacjach telewizyjnych, środka
dyscyplinarnego przewidzianego w art. 130 § 1 u.s.p.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł
jak w uchwale.