III CZP 96/05
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:III CZP 1/93 III CZP 105/92 III CZP 80/92
Pełny tekst orzeczenia
Uchwała z dnia 30 listopada 2005 r., III CZP 96/05
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka
Sędzia SN Iwona Koper
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Teresy G., Elżbiety S., Jana Ł.,
Bogusława K., Michała K., Ewy S.-S. i Katarzyny K.-W. przeciwko Powszechnemu
Zakładowi Ubezpieczeń S.A. w W., I Inspektoratowi w P. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 30 listopada 2005 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu
postanowieniem z dnia 27 lipca 2005 r.:
„Czy wynikająca z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 1990 r. o działalności
ubezpieczeniowej zasada wypłaty odszkodowania w przypadku zbiegu świadczeń z
tytułu dwóch lub więcej ubezpieczeń z tego samego zdarzenia odnosi się także do
sytuacji, gdy każda z umów ubezpieczenia została zawarta przez innego
ubezpieczającego, a uprawnionym do świadczenia ubezpieczeniowego jest sam
ubezpieczający?"
podjął uchwałę:
Zakaz wypłaty podwójnej sumy ubezpieczenia, określony w art. 8241
§ 2
k.c. i art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności
ubezpieczeniowej (jedn. tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.), nie
dotyczy sytuacji, w której interesy majątkowe ubezpieczonych, będące
przedmiotem ubezpieczenia, są różne, nawet jeżeli odnoszą się do tego
samego dobra majątkowego.
Uzasadnienie
Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się przy rozpoznawaniu przez
Sąd Apelacyjny w Poznaniu apelacji powodów od wyroku, na podstawie którego ich
powództwo o zasądzenie odszkodowania – za szkody powstałe w lokalu spalonym
pożarem oraz z tytułu utraconego dochodu w związku z niemożnością wynajęcia
tego lokalu – zostało oddalone.
Z ustaleń wynika, że powodów (wspólnotę mieszkaniową) łączyła z pozwanym
Zakładem umowa ubezpieczenia, obejmująca ubezpieczenie od ognia budynku
oraz znajdujących się w nim lokali mieszkalnych. Pozwany Zakład wypłacił
powodom odszkodowanie, które pokryło zniszczenia klatki schodowej budynku,
odmówił natomiast – powołując się na art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o
działalności ubezpieczeniowej (jedn. tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm. –
dalej: "u.d.u.") – wypłaty odszkodowania za szkody wyrządzone w lokalu wynajętym
przez powodów Hannie R., której Towarzystwo Ubezpieczeń "E.-H." wypłaciło
odszkodowanie na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej przez nią, jako
najemczynię lokalu, z tym Towarzystwem. Hanna R. po rozwiązaniu umowy najmu
wydała powodom lokal zniszczony pożarem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z okoliczności faktycznych wynika – czego nie dostrzegł Sąd Apelacyjny – że
w sprawie nie występuje tzw. podwójne ubezpieczenie, a więc zbieg świadczeń z
tytułu dwóch ubezpieczeń z tego samego zdarzenia w rozumieniu art. 8 ust. 2 u.d.u.
Podwójne ubezpieczenie – obecnie uregulowane w art. 8241
k.c. – zachodzi tylko
wówczas, gdy ten sam ubezpieczony, w odniesieniu do tego samego przedmiotu
ubezpieczenia, jest stroną kilku umów ubezpieczenia, przy czym przedmiotem
podwójnego ubezpieczenia musi być ten sam interes ubezpieczeniowy. Wprawdzie
w judykaturze zagadnienie, czy przedmiotem ubezpieczenia jest „mienie i
odpowiedzialność cywilna”, czy „interes majątkowy”, nie zostało w sposób
wyczerpujący wyjaśnione, to jednak w wielu orzeczeniach Sąd Najwyższy,
udzielając ochrony ubezpieczeniowej z umowy autocasco posiadaczowi pojazdu w
dobrej wierze, w istocie opowiedział się za ujęciem przedmiotu ubezpieczenia jako
interesu majątkowego (uchwały z dnia 8 lipca 1992 r., III CZP 80/92, OSNCP 1993,
nr 1-2, poz. 14 i z dnia 23 września 1992 r., III CZP 105/92, "Przegląd Prawa
Handlowego" 1993, nr 7, s. 16 oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93, OSNCP 1993, nr 10, poz. 170).
Pogląd ten zasługuje na aprobatę.
Współcześnie – mimo że treść art. 821 k.c. sugeruje, iż przedmiotem
ubezpieczenia mogą być tylko mienie i odpowiedzialność cywilna – ubezpieczeniem
obejmuje się m.in. ogólną niewypłacalność, kredyt eksportowy, utratę zysków lub
wysokość spodziewanej prowizji. Wskazuje to, że przedmiotem ubezpieczenia jest
interes ubezpieczającego. W doktrynie za obowiązującą uznaje się teorię interesu,
a art. 821 k.c. określa się jako „spuściznę po socjalistycznej teorii majątku jako
przedmiotu ubezpieczenia”, wskazując, że dotychczasowy podział
(odpowiedzialność cywilna oraz mienie) nie odpowiada gospodarce rynkowej.
Akceptując taki kierunek myślenia uznać należy, że przedmiotem ubezpieczenia
może być każdy – zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego – interes
majątkowy dający się wycenić w pieniądzach. Potwierdzeniem obowiązywania teorii
interesu przy określaniu przedmiotu ubezpieczenia jest art. 808 k.c., dopuszczający
zawarcie umowy ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej, a także treść załącznika do
ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, przewidującej
prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w zakresie takich ubezpieczeń
majątkowych, których przedmiot nie daje się zakwalifikować ani do mienia, ani do
odpowiedzialności cywilnej. Należą do nich ubezpieczenia różnych ryzyk
finansowych (zatrudnienia, złych warunków atmosferycznych, utraty zysków itd.).
W rozpoznawanej sprawie istnieją dwa różne interesy ubezpieczeniowe,
których zakres wyznaczony został przez dwa podmioty uprawnione z tytułu dwóch
umów ubezpieczenia (powodowie oraz najemczyni lokalu). Jeśli są to dwa
podmioty, które zawarły dwie różne umowy ubezpieczenia, to ich interesy będące
przedmiotem ubezpieczenia zawsze są różne, nawet jeśli dotyczą tego samego
dobra majątkowego.
Skoro więc w sprawie nie występuje przypadek podwójnego ubezpieczenia,
gdyż nie ma tego samego przedmiotu ubezpieczenia rozumianego jako interes
majątkowy, nie ma zastosowania – zważywszy na art. 247 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz.1151) – ani art. 8 ust. 2
u.d.u., ani art. 8241
§ 2 k.c.
Przepis art. 8241
§ 2 k.c. ma zastosowanie tylko wtedy, gdy ten sam przedmiot
ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka w
dwóch lub więcej zakładach ubezpieczeń na sumy, które łącznie przewyższają jego
wartość ubezpieczeniową. W rozpoznawanej sprawie nie ma jednego przedmiotu
ubezpieczenia (jednego interesu majątkowego), lecz są dwa różne przedmioty
ubezpieczenia (po stronie powodów oraz najemczyni lokalu zniszczonego
pożarem), zatem określona w art. 8 ust. 1 u.d.u. oraz w art. 8241
§ 2 k.c. zasada
wypłaty odszkodowania nie ma zastosowania wtedy, gdy interesy będące
przedmiotem ubezpieczenia są różne, nawet jeśli dotyczą tego samego dobra
majątkowego.
Z przytoczonych względów – uznając, że zmiana zakresu odpowiedzi w
stosunku do przedstawionego zagadnienia prawnego nie jest wyłączona – należało
jej treść przystosować do stanu faktycznego sprawy i na podstawie art. 390 k.p.c.
rozstrzygnąć przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka
Sędzia SN Iwona Koper
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Teresy G., Elżbiety S., Jana Ł.,
Bogusława K., Michała K., Ewy S.-S. i Katarzyny K.-W. przeciwko Powszechnemu
Zakładowi Ubezpieczeń S.A. w W., I Inspektoratowi w P. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 30 listopada 2005 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu
postanowieniem z dnia 27 lipca 2005 r.:
„Czy wynikająca z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 1990 r. o działalności
ubezpieczeniowej zasada wypłaty odszkodowania w przypadku zbiegu świadczeń z
tytułu dwóch lub więcej ubezpieczeń z tego samego zdarzenia odnosi się także do
sytuacji, gdy każda z umów ubezpieczenia została zawarta przez innego
ubezpieczającego, a uprawnionym do świadczenia ubezpieczeniowego jest sam
ubezpieczający?"
podjął uchwałę:
Zakaz wypłaty podwójnej sumy ubezpieczenia, określony w art. 8241
§ 2
k.c. i art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności
ubezpieczeniowej (jedn. tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm.), nie
dotyczy sytuacji, w której interesy majątkowe ubezpieczonych, będące
przedmiotem ubezpieczenia, są różne, nawet jeżeli odnoszą się do tego
samego dobra majątkowego.
Uzasadnienie
Przedstawione zagadnienie prawne wyłoniło się przy rozpoznawaniu przez
Sąd Apelacyjny w Poznaniu apelacji powodów od wyroku, na podstawie którego ich
powództwo o zasądzenie odszkodowania – za szkody powstałe w lokalu spalonym
pożarem oraz z tytułu utraconego dochodu w związku z niemożnością wynajęcia
tego lokalu – zostało oddalone.
Z ustaleń wynika, że powodów (wspólnotę mieszkaniową) łączyła z pozwanym
Zakładem umowa ubezpieczenia, obejmująca ubezpieczenie od ognia budynku
oraz znajdujących się w nim lokali mieszkalnych. Pozwany Zakład wypłacił
powodom odszkodowanie, które pokryło zniszczenia klatki schodowej budynku,
odmówił natomiast – powołując się na art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o
działalności ubezpieczeniowej (jedn. tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62 ze zm. –
dalej: "u.d.u.") – wypłaty odszkodowania za szkody wyrządzone w lokalu wynajętym
przez powodów Hannie R., której Towarzystwo Ubezpieczeń "E.-H." wypłaciło
odszkodowanie na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej przez nią, jako
najemczynię lokalu, z tym Towarzystwem. Hanna R. po rozwiązaniu umowy najmu
wydała powodom lokal zniszczony pożarem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z okoliczności faktycznych wynika – czego nie dostrzegł Sąd Apelacyjny – że
w sprawie nie występuje tzw. podwójne ubezpieczenie, a więc zbieg świadczeń z
tytułu dwóch ubezpieczeń z tego samego zdarzenia w rozumieniu art. 8 ust. 2 u.d.u.
Podwójne ubezpieczenie – obecnie uregulowane w art. 8241
k.c. – zachodzi tylko
wówczas, gdy ten sam ubezpieczony, w odniesieniu do tego samego przedmiotu
ubezpieczenia, jest stroną kilku umów ubezpieczenia, przy czym przedmiotem
podwójnego ubezpieczenia musi być ten sam interes ubezpieczeniowy. Wprawdzie
w judykaturze zagadnienie, czy przedmiotem ubezpieczenia jest „mienie i
odpowiedzialność cywilna”, czy „interes majątkowy”, nie zostało w sposób
wyczerpujący wyjaśnione, to jednak w wielu orzeczeniach Sąd Najwyższy,
udzielając ochrony ubezpieczeniowej z umowy autocasco posiadaczowi pojazdu w
dobrej wierze, w istocie opowiedział się za ujęciem przedmiotu ubezpieczenia jako
interesu majątkowego (uchwały z dnia 8 lipca 1992 r., III CZP 80/92, OSNCP 1993,
nr 1-2, poz. 14 i z dnia 23 września 1992 r., III CZP 105/92, "Przegląd Prawa
Handlowego" 1993, nr 7, s. 16 oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 31 marca 1993 r., III CZP 1/93, OSNCP 1993, nr 10, poz. 170).
Pogląd ten zasługuje na aprobatę.
Współcześnie – mimo że treść art. 821 k.c. sugeruje, iż przedmiotem
ubezpieczenia mogą być tylko mienie i odpowiedzialność cywilna – ubezpieczeniem
obejmuje się m.in. ogólną niewypłacalność, kredyt eksportowy, utratę zysków lub
wysokość spodziewanej prowizji. Wskazuje to, że przedmiotem ubezpieczenia jest
interes ubezpieczającego. W doktrynie za obowiązującą uznaje się teorię interesu,
a art. 821 k.c. określa się jako „spuściznę po socjalistycznej teorii majątku jako
przedmiotu ubezpieczenia”, wskazując, że dotychczasowy podział
(odpowiedzialność cywilna oraz mienie) nie odpowiada gospodarce rynkowej.
Akceptując taki kierunek myślenia uznać należy, że przedmiotem ubezpieczenia
może być każdy – zgodny z prawem i zasadami współżycia społecznego – interes
majątkowy dający się wycenić w pieniądzach. Potwierdzeniem obowiązywania teorii
interesu przy określaniu przedmiotu ubezpieczenia jest art. 808 k.c., dopuszczający
zawarcie umowy ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej, a także treść załącznika do
ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, przewidującej
prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w zakresie takich ubezpieczeń
majątkowych, których przedmiot nie daje się zakwalifikować ani do mienia, ani do
odpowiedzialności cywilnej. Należą do nich ubezpieczenia różnych ryzyk
finansowych (zatrudnienia, złych warunków atmosferycznych, utraty zysków itd.).
W rozpoznawanej sprawie istnieją dwa różne interesy ubezpieczeniowe,
których zakres wyznaczony został przez dwa podmioty uprawnione z tytułu dwóch
umów ubezpieczenia (powodowie oraz najemczyni lokalu). Jeśli są to dwa
podmioty, które zawarły dwie różne umowy ubezpieczenia, to ich interesy będące
przedmiotem ubezpieczenia zawsze są różne, nawet jeśli dotyczą tego samego
dobra majątkowego.
Skoro więc w sprawie nie występuje przypadek podwójnego ubezpieczenia,
gdyż nie ma tego samego przedmiotu ubezpieczenia rozumianego jako interes
majątkowy, nie ma zastosowania – zważywszy na art. 247 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124, poz.1151) – ani art. 8 ust. 2
u.d.u., ani art. 8241
§ 2 k.c.
Przepis art. 8241
§ 2 k.c. ma zastosowanie tylko wtedy, gdy ten sam przedmiot
ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka w
dwóch lub więcej zakładach ubezpieczeń na sumy, które łącznie przewyższają jego
wartość ubezpieczeniową. W rozpoznawanej sprawie nie ma jednego przedmiotu
ubezpieczenia (jednego interesu majątkowego), lecz są dwa różne przedmioty
ubezpieczenia (po stronie powodów oraz najemczyni lokalu zniszczonego
pożarem), zatem określona w art. 8 ust. 1 u.d.u. oraz w art. 8241
§ 2 k.c. zasada
wypłaty odszkodowania nie ma zastosowania wtedy, gdy interesy będące
przedmiotem ubezpieczenia są różne, nawet jeśli dotyczą tego samego dobra
majątkowego.
Z przytoczonych względów – uznając, że zmiana zakresu odpowiedzi w
stosunku do przedstawionego zagadnienia prawnego nie jest wyłączona – należało
jej treść przystosować do stanu faktycznego sprawy i na podstawie art. 390 k.p.c.
rozstrzygnąć przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.