Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 15 GRUDNIA 2005 R.
I KZP 40/05
Zakładowi zamkniętemu, w którym wykonywany jest środek zabez-
pieczający, nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za sporządzenie
wskazanej w art. 203 § 1 k.k.w. opinii, którą kierownik tego zakładu, reali-
zując dyspozycję wymienionego przepisu, obowiązany jest przesłać do są-
du.
Przewodniczący: sędzia SN D. Rysińska (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Skwierawski, M. Sokołowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Jolanty Anity G., po rozpoznaniu, przed-
stawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w W.,
postanowieniem z dnia 5 sierpnia 2005 r., zagadnienia prawnego wymaga-
jącego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy biegłemu, który jest autorem opinii nadesłanej w trybie art. 203 § 1
k.k.w. do Sądu przez kierownika zakładu zamkniętego przysługuje prawo
do wynagrodzenia na podstawie art. 9 ust. 1 Dekretu z dnia 26 październi-
ka 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu są-
dowym (Dz. U. z dnia 28 października 1950 r. nr 49, poz. 445 ze zmiana-
mi)?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne sformułowane zostało w następującej sytuacji procesowej.
W toku prowadzonego postępowania wykonawczego, w którym wy-
konaniu podlega postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 4 paź-
dziernika 1999 r. orzekające o zastosowaniu wobec Jolanty G. środka za-
bezpieczającego w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie psychia-
trycznym, Sąd Okręgowy w W. wydał w dniu 17 maja 2005 r. postanowie-
nie, którym – na podstawie art. 9 ust. 1 dekretu z dnia 26 października
1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądo-
wym (Dz. U. Nr 49, poz. 445) – „odmówił przyznania wynagrodzenia bie-
głym psychiatrom i biegłemu psychologowi z tytułu sporządzenia opinii od-
nośnie Jolanty G. w ramach wykonywanego środka zabezpieczającego”. W
uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Okręgowy stwierdził, że prawo do
wynagrodzenia, zgodnie z treścią art. 9 ust. 1 dekretu, przysługuje wyłącz-
nie biegłemu powołanemu przez sąd na podstawie wydanego w tym
przedmiocie orzeczenia. Takie zaś orzeczenie nie zostało w sprawie niniej-
szej wydane, ponieważ w świetle aktualnego brzmienia art. 203 § 1 k.k.w.
kierownik zakładu zamkniętego, w którym wykonywany jest środek zabez-
pieczający, ma – wynikający z ustawy a nie z rozstrzygnięcia sądu – obo-
wiązek przesyłania sądowi opinii o stanie zdrowia oraz o postępach w le-
czeniu sprawcy umieszczonego w tym zakładzie. Wobec tego, skoro w za-
kresie obowiązków i uprawnień kierownika zakładu mieści się podjęcie
czynności związanych z wydaniem opinii przez biegłych psychiatrów i psy-
chologa, to jej koszty winny być rozliczane w ramach kosztów związanych
z wykonywaniem środka zabezpieczającego.
Odpis omawianego postanowienia został doręczony biegłym psychia-
trom i psychologom Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego
3
w G., którzy przedłożyli rachunki za sporządzenie kolejnych dwóch opinii: z
dnia 16 kwietnia 2004 r. oraz z dnia 12 kwietnia 2005 r., dotyczących poby-
tu Jolanty G. – najpierw na Oddziale X A Szpitala Psychiatrycznego, a na-
stępnie (po jej przeniesieniu) na Oddziale Psychiatrii Sądowej o Wzmożo-
nym Zabezpieczeniu dla Kobiet, nadto został doręczony ostatniej z wymie-
nionych jednostek. Zażalenie na to postanowienie zostało złożone przez
biegłą psycholog, która uczestniczyła w opracowaniu pierwszej z przyta-
czanych opinii.
W zażaleniu skarżąca podniosła, że badanie i sporządzenie opinii o
internowanej nie leżało w zakresie jej obowiązków służbowych, a ponadto
obowiązki te wykraczają poza zakres zwykłych czynności w oddziale psy-
chiatrycznym. Nadto, jej zdaniem, art. 9 dekretu, który nie był sprzeczny z
art. 203 § 1 k.k.w. w obowiązującym dotychczas brzmieniu, a sprzeczny
jest z tym przepisem obecnie, nie może stanowić podstawy do odmiennej
oceny w kwestii wynagrodzenia biegłych, którzy wydali przydatną dla sądu
opinię.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Apelacyjny w W. nabrał wątpliwości,
które wyraził w prezentowanym na wstępie zagadnieniu. Z uzasadnienia
postawionego pytania wynika, że wątpliwości te dotyczą zarówno treści art.
203 § 1 k.k.w. – w zakresie, w jakim przepis ten miałby modyfikować zasa-
dy przyznawania biegłym wynagrodzenia w zależności od tego, czy zobo-
wiązanie do sporządzenia opinii wynika z orzeczenia sądu, czy z mocy
ustawy, jak i treści art. 9 ust. 1 powołanego na wstępie dekretu – w zakre-
sie warunku przyznawania takiego wynagrodzenia tylko biegłym powoła-
nym przez sąd, gdy art. 1 ust. 1 tego aktu stanowi, że ma on zastosowanie
„do wszystkich biegłych powołanych w sposób procesowy w postępowaniu
przed sądami”.
Prokurator Prokuratury Krajowej, zajmując w powyższym przedmio-
cie stanowisko, wniósł o odmowę podjęcia uchwały.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Rozważając treść przedstawionego do rozstrzygnięcia zagadnienia
na tle realiów niniejszej sprawy, należy przyznać rację stanowisku Prokura-
tury Krajowej, że – choć z nieco odmiennych powodów – podjęcie przez
Sąd Najwyższy uchwały nie znajduje podstaw.
Na wstępie trzeba podnieść, że przepis art. 441 § 1 k.p.k., regulujący
przesłanki przekazania Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnie-
nia prawnego, stanowi m.in., że zagadnienie to musi wyłonić się przy roz-
poznawaniu środka odwoławczego. Treść tego unormowania zakłada nie-
zbędność istnienia związku owego zagadnienia z konkretną sprawą, co
oznacza, że zagadnienie prawne musi wynikać z okoliczności danej sprawy
i mieć znaczenie dla jej rozstrzygnięcia. Jak wielokrotnie wskazywano w
licznych judykatach, znajdujących wsparcie w piśmiennictwie, brak wska-
zanej przesłanki wystąpienia o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego sta-
nowi dla Sądu Najwyższego przeszkodę do podjęcia w jego przedmiocie
uchwały (udzielenia odpowiedzi na tzw. pytanie prawne). Ma to miejsce np.
w sytuacji, gdy sprawa (środek odwoławczy) w ogóle nie może być rozpo-
znana z powodu przeszkody procesowej (dopuszczalności rozpoznania
środka), zaś zagadnienie nie dotyczy istnienia lub zakresu tej przeszkody,
czy np. wówczas, gdy postawione pytanie nie zostało sformułowane na tle
okoliczności konkretnej sprawy (sytuacja przedstawiona w pytaniu w spra-
wie nie zachodzi; stan sprawy nie odpowiada w całości rzeczywistemu
przebiegowi przeprowadzonego w niej postępowania; zagadnienie ma cha-
rakter hipotetyczny) i nie ma związku z jej rozstrzygnięciem (por. m.in. po-
stanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 16 czerwca 1993 r., I KZP 14/93,
Wok. 1993, nr 11, s. 8-10; z dnia 10 marca 1995 r., I KZP 1/95, OSNKW
1995, z. 5-6, poz. 37; z dnia 21 września 2005 r., I KZP 26/05, OSNKW
2005, z. 10, poz. 93; uchwała z dnia 13 marca 1997, I KZP 2/97, OSNKW
1997, z. 5-6, poz. 39, a ponadto: R.A. Stefański: Instytucja pytań prawnych
5
do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 290 i nast., s.
358-9 oraz cyt. tam orzecznictwo i literatura).
W powyższym kontekście należy zauważyć, że Sąd Apelacyjny, pre-
zentując w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia okoliczności niniej-
szej sprawy, odnotował procesowy fakt, iż w interesującym fragmencie po-
stępowania wykonawczego, jaki poprzedzał wydanie zaskarżonego roz-
strzygnięcia Sądu Okręgowego, Sąd ten nie wydał postanowienia o do-
puszczeniu dowodu z opinii biegłych psychiatrów i psychologa, lecz o na-
desłanie opinii niezbędnej dla wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie dal-
szego stosowania środka zabezpieczającego zwrócił się do kierownika za-
kładu zamkniętego, gdzie przebywała internowana. Z faktu tego Sąd Ape-
lacyjny nie wyciągnął jednak żadnego wniosku dla oceny kwestii dopusz-
czalności (zakresu) rozpoznania zażalenia, jakie zostało wniesione przez
biegłą psycholog uczestniczącą w przygotowaniu tej opinii oraz dla oceny
znaczenia sformułowanego zagadnienia prawnego dla rozstrzygnięcia zło-
żonego przez nią środka odwoławczego.
Odnosząc się do pierwszej z przytaczanych kwestii stwierdzić trzeba,
że jest oczywiste, iż stosownie do treści art. 626 § 3 k.p.k. w zw. z art. 459
§ 3 k.p.k. biegłemu, także w postępowaniu wykonawczym, służy zażalenie
na orzeczenie sądu co do przyznania mu wynagrodzenia za wykonaną
pracę, jako że orzeczenie to dotyczy go bezpośrednio. W kontekście sta-
nowiska Prokuratury Krajowej dodatkowego jednak podkreślenia wymaga,
że na gruncie art. 459 § 3 k.p.k. przyjmuje się – jak wywiedziono w posta-
nowieniu Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2000 r., IV KZ 63/00 (OSNKW
2000, z. 7-8, poz. 70) – iż osobą, której postanowienie „bezpośrednio doty-
czy”, jest (tylko) taka osoba niebędąca stroną, do której odnosi się wprost
ta decyzja procesowa, przy czym nie chodzi o to, czy decyzją tą bezpo-
średnio naruszono prawa danego podmiotu, lecz o to, by decyzja ta w bez-
pośredni sposób doń się odnosiła.
6
W tym świetle, skoro w sprawie niniejszej Sąd Okręgowy wydał po-
stanowienie o odmowie przyznania biegłej wynagrodzenia (wobec złożenia
przez nią, równoznacznego z wnioskiem o jego przyznanie, rachunku za
sporządzenie opinii), to nie może budzić wątpliwości, że decyzja ta wprost i
bezpośrednio tej osoby dotyczyła. W takim razie trzeba uznać – przeciwnie
niż się wywodzi we wniosku Prokuratury Krajowej – że biegła miała prawo
zaskarżenia wskazanego orzeczenia i kwestionowania jego słuszności (w
dotyczącym jej zakresie), bowiem podnoszona we wniosku kwestia, czy
decyzja odmawiająca przyznania wynagrodzenia naruszała bezpośrednio
jej prawa, czy też prawa instytucji specjalistycznej, w ramach której biegła
wydała opinię, nie miała – ze wskazanego wyżej punktu widzenia – żadne-
go znaczenia. Tym samym nie było podstaw do stwierdzenia przez Sąd
Apelacyjny niedopuszczalności rozpoznania środka odwoławczego z po-
wodu jego wniesienia przez osobę nieuprawnioną, a co za tym idzie, do
uznania, że z tej właśnie przyczyny przedstawione zagadnienie prawne nie
spełnia określonego w art. 441 § 1 k.p.k. warunku, o którym była mowa na
wstępie.
Powyższe jednak nie oznacza, by dokonanie prawidłowej oceny jaki
podmiot rzeczywiście pozostawał w stosunku prawnym z organem proce-
sowym, który skorzystał z przedstawionej mu opinii, było obojętne dla oce-
ny znaczenia sformułowanego zagadnienia prawnego dla rozstrzygnięcia
rozpoznawanego przez sąd odwoławczy zażalenia. Skoro istota zgłoszo-
nych w sprawie wątpliwości odnosi się do kwestii, czy za wydanie opinii, o
której mowa w art. 203 § 1 k.k.w. należy się wynagrodzenie, to jest oczywi-
ste, że rozwianie tych wątpliwości mogłoby mieć w istocie znaczenie tylko
dla tego podmiotu, któremu takie wynagrodzenie w ogóle mogłoby przysłu-
giwać.
Umknęło więc uwadze Sądu Apelacyjnego, że zarówno przepisy Ko-
deksu postępowania karnego (por. m.in. art. 618 § 1 pkt 9), jak i rozporzą-
7
dzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosz-
tów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym –
Dz. U. Nr 46, poz. 254, wydanego na podstawie art. 10 ust. 3 powołanego
wyżej dekretu (por. m.in. przepisy § 2-5 oraz § 7 i 8) różnicują sposób
przeprowadzenia dowodu z opinii oraz zasady określania wynagrodzenia
za jej wykonanie w zależności od tego, czy opinia ta jest sporządzana
przez biegłego (biegłych), czy też przez instytucję naukową lub specjali-
styczną (jednostkę taką stanowi m.in. zakład służby zdrowia). Wówczas
więc, gdy opinia jest wydawana przez zakład leczniczy prawo do wynagro-
dzenia (zgodnie z odpowiednią taryfą) służy temu właśnie zakładowi, nie
zaś poszczególnym biegłym, którzy uczestniczyli w przygotowaniu tej opinii
(por. też postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1977 r., I KR
96/72, OSNKW 1977, z. 4-5, poz. 49 oraz Sądu Apelacyjnego w Warsza-
wie z dnia 4 stycznia 2002 r., II AKz 779/01, OSA 2002, z. 8, poz. 63, a
także: A. Herzog: Koszty obserwacji psychiatrycznej w postępowaniu kar-
nym – Prok. i Pr. 2002, z. 1, s. 149-154).
Uwzględnienie powyższego w realiach niniejszej sprawy, w których
opinia została sądowi przedstawiona przez kierownika zamkniętego zakła-
du psychiatrycznego (na skierowane doń żądanie), upoważnia do wniosku,
że interpretacja wskazanych w zagadnieniu przepisów art. 203 § 1 k.k.w. i
art. 9 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1950 r., mogłaby mieć znacze-
nie jedynie przy rozpoznawaniu ewentualnego zażalenia wniesionego
przez kierownika zakładu, jaki to zakład wystawił opinię. W każdej bowiem
sytuacji, niezależnie od istnienia lub braku podstaw do przyznania wyna-
grodzenia za tę opinię, decyzja wydana w tym przedmiocie odnosi się tylko
do tej instytucji.
Powyższe upoważnia zatem do stwierdzenia, że w niniejszej sprawie
chodzi o problem pozostający bez związku z rozpoznawanym zażaleniem,
jakie zostało wniesione przez biegłą, zaś jego wyjaśnienie – w drodze pod-
8
jęcia przez Sąd Najwyższy uchwały – nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia
tego środka. To zaś uzasadnia odmowę jej podjęcia, ponieważ sformuło-
wane zagadnienie, jako że nie wyłoniło się przy rozpoznawaniu środka od-
woławczego, nie spełnia warunku określonego przepisem art. 441 § 1
k.p.k.
Wobec tego, jedynie na marginesie należy wskazać, że zagadnienie,
czy zakładowi zamkniętemu, którego kierownik przedłożył sądowi opinię na
podstawie art. 203 § 1 k.k.w., przysługuje za jej sporządzenie należność,
nie nasuwa szczególnych trudności interpretacyjnych. Przepis art. 9 ust. 1
dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych
i stron w postępowaniu sądowym stanowi jednoznacznie, że wynagrodze-
nie za wykonaną pracę przysługuje tylko biegłemu (instytucji) powołanemu
przez sąd. Tylko zatem wydanie stosownego orzeczenia zasięgającego
opinii wskazanego biegłego lub jednostki daje postawę do przyznania wy-
nagrodzenia za jej sporządzenie. Nieuprawniona więc – w świetle zasad
wykładni językowej i systemowej – jest wątpliwość Sądu Apelacyjnego, czy
treść przytaczanego wyżej unormowania nie nawiązuje jedynie do, jakie-
goś niesprecyzowanego bliżej, „technicznego” sposobu nadania statusu
biegłego. Wszak Sąd ten sam dostrzega, że przepisy dekretu stosuje się
do (wszystkich) biegłych powołanych w sposób procesowy, co przecież nie
oznacza nic innego, jak podjęcie w kwestii owego powołania decyzji proce-
sowej przez uprawniony organ postępowania.
W takim razie nie może budzić wątpliwości, że zakładowi zamknię-
temu, w którym wykonywany jest środek zabezpieczający, nie przysługuje
prawo do wynagrodzenia za sporządzenie wskazanej w art. 203 § 1 k.k.w.
opinii, którą kierownik tego zakładu, realizując dyspozycję wymienionego
przepisu, obowiązany jest przesłać do sądu. Sporządzenie takiej opinii nie
stanowi bowiem wykonania postanowienia sądu o jej zasięgnięciu – jak ma
to miejsce choćby w sytuacji wskazanej w zd. 2 art. 204 k.k.w. – lecz reali-
9
zację ustawowego obowiązku nałożonego na zakład zamknięty, którego
kierownik, stosownie do postanowień przytaczanego na wstępie przepisu,
wskazuje osoby, które w określonym czasie, na przewidziane okoliczności,
opracowują tę opinię w imieniu zakładu. Wprowadzona ustawą z dnia 24
lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1380) nowelizacja art. 203 § 1 k.k.w.
(oraz zd. 2 art. 204 k.k.w.) – której celem było wykluczenie niedostatków
dotychczasowej formy zawiadamiania sądu o stanie zdrowia osoby inter-
nowanej (por. postanowienia: Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1983
r., I KZ 96/83, OSP 1984, z. 9 oraz Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia
21 lutego 2002 r., II AKz 26/02, KZS 2002, z. 2, poz. 44) i wyeliminowanie
konieczności każdorazowego zasięgania przez sąd takiej opinii na potrze-
by orzekania co dalszego stosowania środka zabezpieczającego – nie
zmieniła, jak argumentuje Sąd Apelacyjny, zasad wynagradzania samych
biegłych za wykonaną pracę, tylko zasadę uzyskiwania tej opinii przez sąd.
Z mocy samej ustawy zakład psychiatryczny (a nie poszczególni biegli) jest
obecnie obowiązany tę opinię przedstawić, natomiast opiniujący w jego
imieniu biegli, będący pracownikami tego zakładu, są wynagradzani przez
ten zakład. Trzeba zauważyć, że wówczas, gdy orzekający na podstawie
art. 204 k.k.w. sąd nie korzysta wyłącznie z takiej opinii, lecz ponadto wzy-
wa biegłych uczestniczących w jej opracowaniu do udziału w posiedzeniu,
albo zasięga opinii innych biegłych, obowiązany jest wypłacić tym osobom
należności wynikające z przepisów dekretu oraz cyt. wcześniej rozporzą-
dzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 grudnia 1975 r. (por. zwłaszcza
§ 9 i § 6 oraz § 5). O ile też opracowanie opinii przez innych biegłych, której
sąd zasięgnął na podstawie zd. 2 art. 204 k.k.w., wymaga zwykle wykona-
nia wszystkich czynności wymienionych w § 5 powołanego rozporządzenia
(czynności przygotowawczych i badawczych, łącznie z zapoznaniem się z
aktami sprawy), o tyle opracowanie opinii wskazanej w art. 203 § 1 k.k.w.
wiąże się po prostu z przebiegiem leczenia trwającego w ramach wykony-
10
wanego środka zabezpieczającego i jego wynikami dla aktualnego stanu
zdrowia osoby internowanej. Wobec tego kolejne opinie (choć muszą speł-
niać wszelkie wymogi formalne i merytoryczne) mogą mieć charakter skró-
towy.
Kierując się wszystkimi przedstawionymi względami, Sąd Najwyższy
orzekł jak na wstępie.