Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 16 grudnia 2005 r.
II UK 77/05
Orzeczenie stwierdzające znaczny stopień niepełnosprawności nie jest
równoznaczne z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rentowego o całkowi-
tej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 grudnia
2005 r. sprawy z wniosku Danuty D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w G. o rentę rodzinną, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wyro-
ku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 stycznia 2005 r. [...]
o d m ó w i ł przyjęcia kasacji do rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 20 stycznia 2005 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił apela-
cję Danuty D. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 3 listopada 2003 r., którym oddalono odwoła-
nie wnioskodawczyni od decyzji organu rentowego, odmawiającej prawa do renty ro-
dzinnej.
Wyrok ten zaskarżyła kasacją wnioskodawczyni, zarzucając w ramach pod-
stawy określonej w art. 3931
pkt 1 i 2 k.p.c. naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię art. 68 ust. 1 pkt 3 zdanie 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.) oraz naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 231 k.p.c. i 234
k.p.c. przez ich niezastosowanie, a w konsekwencji naruszenie przepisu art. 233
k.p.c., przez nierozpoznanie sprawy z uwzględnieniem wszechstronności zebranego
materiału. W konsekwencji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie odwołania, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
2
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpoznania wniosko-
dawczyni wskazała potrzebę wykładni art. 68 ust. 1 pkt 3 zdanie 1 powołanej wyżej
ustawy budzącego wątpliwości w orzecznictwie sądów apelacyjnych „co do okolicz-
ności nabycia prawa do renty rodzinnej bez względu na wiek, jeżeli zachodzi całko-
wita niezdolność do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji”. W tym zakre-
sie skarżąca powołała się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 lute-
go 2002 r., III AUa 1750/00, w którym stwierdzono, iż „istnienie całkowitej niezdolno-
ści do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji daje uprawnienie do renty
rodzinnej niezależnie od tego, w jakim okresie one powstały”. Skarżąca jest właśnie
taką osobą, gdyż orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu
Niepełnosprawności z dnia 26 sierpnia 2002 r. została zaliczona do znacznego stop-
nia niepełnosprawności, a stosownie do art. 4 ust. 1 i art. 5 pkt 1 ustawy o rehabilita-
cji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych orzeczenie o
niezdolności do samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o
znacznym stopniu niepełnosprawności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecz-
nej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.) w
brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lutego 2002 r., dotyczą „osób niepełnospraw-
nych", czyli tych osób, „których niepełnosprawność została potwierdzona orzecze-
niem: 1) o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni nie-
pełnosprawności określonych w art. 3 lub 2) o całkowitej lub częściowej niezdolności
do pracy na podstawie odrębnych przepisów lub 3) o niepełnosprawności, wydanym
przed ukończeniem 16 roku życia" (art. 1 tej ustawy). W art. 3 ust. 1 w związku z art.
4 tej ustawy ustalone zostały „trzy stopnie niepełnosprawności", które stosuje się do
realizacji celów określonych tą ustawą, a mianowicie: „niepełnosprawność w stopniu
znacznym", „niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym" oraz „niepełnosprawność
w stopniu lekkim", przy czym wydawane przez powołane w tym celu „zespoły orze-
kające o niepełnosprawności" (art. 6 ust. 1 tej ustawy) orzeczenia ustalające stopień
niepełnosprawności stanowią podstawę do korzystania zarówno z uprawnień okre-
ślonych przepisami tej ustawy, jak i podstawę do przyznania ulg lub uprawnień przy-
sługujących osobom niepełnosprawnym na podstawie odrębnych przepisów (art. 3
3
ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełno-
sprawnych). Równocześnie w art. 5 tej ustawy ustawodawca przesądził o tym, że
orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o „całkowitej nie-
zdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) i o „niezdolności do samodzielnej eg-
zystencji" (ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 tej ustawy) traktowane jest na równi z
„orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 1 ustawy o reha-
bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), orze-
czenie o „całkowitej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust. 2
ustawy emerytalno-rentowej) traktowane jest na równi z „orzeczeniem o umiarkowa-
nym stopniu niepełnosprawności" (art. 4 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych), zaś orzeczenie o „częścio-
wej niezdolności do pracy" (ustalone na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy emerytalno-
rentowej) oraz o „celowości przekwalifikowania" (ustalone na podstawie art. 119 ust.
2 i ust. 3 tej ustawy) traktowane jest na równi z „orzeczeniem o lekkim stopniu nie-
pełnosprawności" (art. 4 ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Z żadnego przepisu nie wynika natomiast
sytuacja odwrotna, to znaczy, aby orzeczenie zaliczające do danego stopnia niepeł-
nosprawności było równoznaczne z orzeczeniem lekarza orzecznika organu rento-
wego o niezdolności do pracy i jej stopniu bądź o niezdolności do samodzielnej eg-
zystencji. Dzieje się tak dlatego, że stosownie do art. 4 ust. 1 ustawy o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stała lub długo-
trwała opieka i pomoc innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzy-
stencji jest wymagana w celu pełnienia przez daną osobę ról społecznych, natomiast
stosownie do art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych stała lub długotrwała opieka i pomoc innych osób jest konieczna w za-
spokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
Tym samym w świetle obowiązującego stanu prawnego brak jest podstaw do
utożsamiania pojęć prawnych „całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do sa-
modzielnej egzystencji" oraz „niepełnosprawności w stopniu znacznym", skoro każde
z tych pojęć posiada odmienną definicję legalną. Orzekanie w sprawie ustalenia
stopnia „niezdolności do pracy" i ustalenia „niezdolności do samodzielnej egzystencji”
oraz w sprawie ustalenia stopnia "niepełnosprawności" należy do innych organów i
4
stanowić ma konieczną przesłankę prawną dla ustalenia prawa do korzystania z róż-
nego rodzaju świadczeń lub uprawnień (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20
sierpnia 2003 r., II UK 386/02, OSNP 2004 nr 12, poz. 213 oraz wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 222/03. OSNP 2004 nr 19, poz. 340). Nato-
miast z uwagi na to, że definicja prawna pojęcia „znacznego stopnia niepełnospraw-
ności" ujęta została szerzej aniżeli definicja prawna pojęcia „całkowitej niezdolności
do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji” stwierdzić należy, iż w konse-
kwencji każda osoba, która uzyskała orzeczenie „o całkowitej niezdolności do pracy i
niezdolności do samodzielnej egzystencji” na podstawie przepisów ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest uznawana równocześnie
za „osobę o znacznym stopniu niepełnosprawności" w rozumieniu przepisów ustawy
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
jednakże nie odwrotnie. W konsekwencji, w orzecznictwie Sądu Najwyższego przy-
jęty został pogląd prawny (por. wyroki z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 222/03,
OSNP 2004 nr 19, poz. 340 oraz z dnia 11 lutego 2005 r., I UK 177/04, OSNP 2005
nr 18, poz. 290), zgodnie z którym przy ocenie „niezdolności do pracy i niezdolności
do samodzielnej egzystencji" na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie można pomijać wydanego przez
właściwy „zespół orzekający o niepełnosprawności" orzeczenia stwierdzającego u
określonej osoby „znaczny stopień niepełnosprawności", co oznacza, że w danym
wypadku chodzi o „osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy
albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu
pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w
związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji" (art. 4 ust. 1 ustawy o rehabi-
litacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).
W rozpoznawanej sprawie Sądy obu instancji poczyniły ustalenia faktyczne na
podstawie opinii biegłych posiadających wiadomości specjalne dla dokonania oceny,
czy zaawansowanie schorzenia skarżącej powoduje jej niezdolność do samodzielnej
egzystencji w rozumieniu art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Biegli w swoich opiniach uzupełniających odnieśli się do
orzeczenia zaliczającego wnioskodawczynię do znacznego stopnia niepełnospraw-
ności i podtrzymali stanowisko, iż nie jest ona osobą niezdolną do samodzielnej eg-
zystencji, to jest osobą wymagającą stałej lub długotrwałej pomocy i opieki innej
osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Należy przy tym zwrócić
5
uwagę, iż względy słuszności nie znajdują zastosowania w sprawach o świadczenia
z ubezpieczenia społecznego, zaś orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawno-
ści nie korzysta, z przyczyn wyżej omówionych, z domniemania faktycznego (art. 231
k.p.c.) ani prawnego (art. 234 k.p.c.) o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
W tej sytuacji, odnosząc do stanu faktycznego niniejszej sprawy, w związku ze
wskazaną przez skarżącą potrzebą wykładni art. 68 ust. 1 pkt 3 zdanie pierwsze
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, mającą - według jej twierdzeń - uzasadniać przyjęcie kasacji do mery-
torycznego rozpoznania, należy stwierdzić, iż potrzeba ta nie zachodzi, albowiem
wnioskodawczyni w świetle poczynionych w sprawie niewadliwych ustaleń nie jest
osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.
Skutkuje to odmową przyjęcia kasacji do rozpoznania stosownie do art. 393
k.p.c.
========================================