Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 stycznia 2006 r.
I PK 115/05
Pracownikowi zarządzającemu zakładem pracy w imieniu pracodawcy,
objętemu zakresem regulacji ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu
osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze
zm.), może przysługiwać odprawa rentowa na zasadach i w wysokości przewi-
dzianej w zakładowym układzie zbiorowym pracy, niezależnie od jej przyznania
przez podmiot określony w § 3 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia
21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych,
które mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi podmiotami praw-
nymi, oraz trybu ich przyznawania (Dz.U. Nr 14, poz. 139). Przyznanie odprawy
jest wymagane tylko w przypadku jej ustalenia w wysokości wyższej niż wyni-
kająca z układu zbiorowego.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie: SN Barbara Wagner (spra-
wozdawca), SA Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 stycznia 2006 r. sprawy z powództwa
Edwarda P. przeciwko K. Zakładom Odlewniczym SA w K. o odprawę rentową, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 listopada
2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Krakowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 23 listopada 2004 r. [...] oddalił
apelację Edwarda P. od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 19 kwietnia
2004 r. [...], zasądzającego od K. Zakładów Odlewniczych SA w K. na rzecz Edwarda
2
P. kwotę 9.483 zł z ustawowymi odsetkami, tytułem odprawy rentowej, oddalającego
powództwo w pozostałej części, oraz zmienił punkt III wyroku, w ten sposób, że nie
obciążył powoda kosztami postępowania.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ich
prawna ocena. Edward P. został powołany na stanowisko prezesa Zarządu K. Zakła-
dów Odlewniczych SA w K. uchwałą Rady Nadzorczej z 26 stycznia 2002 r. W dniu
28 stycznia 2002 r. strony zawarły umowę o pracę na okres od 27 grudnia 2001 r. do
dnia odbycia Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy za 2002 r. - rok obrotowy koń-
czący kadencję. Walne Zgromadzenie odbyło się 30 lipca 2003 r. W dniu 9 czerwca
2003 r. strona pozwana sporządziła wniosek o rentę dla powoda załączając świa-
dectwo pracy z informacją o jego zatrudnieniu w okresie od 1 lipca 1966 r. do 4
sierpnia 2003 r. Jako przyczynę rozwiązania stosunku pracy wskazano wyczerpanie
zasiłku chorobowego. Od dnia 5 sierpnia 2003 r. Edwardowi P. przyznano rentę z
tytułu niezdolności do pracy.
W ocenie Sądu, pracownikowi, który przeszedł na rentę z tytułu niezdolności
do pracy po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony przysługuje jednorazowa
odprawa pieniężna na podstawie art. 921
§ 1 k.p., gdy stał się on niezdolny do pracy
wskutek choroby stwierdzonej w czasie zatrudnienia i prowadzącej po nieprzerwa-
nym okresie pobierania zasiłku chorobowego do przyznania renty. Zdaniem tego
Sądu, postanowienia obowiązującego u strony pozwanej zakładowego układu zbio-
rowego pracy „nie mają istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy”. Nie zawiera
on bowiem „zapisu”, że prawo do odprawy rentowej przysługuje prezesowi zarządu.
Nadto, wobec powoda zastosowanie znajdą przepisy ustawy z dnia 3 marca 2000 r.
o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26,
poz. 306 ze zm. - powoływanej dalej jako „ustawa”) oraz rozporządzenia Prezesa
Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świad-
czeń dodatkowych, które mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi pod-
miotami prawnymi, oraz trybu ich przyznawania (Dz.U. Nr 14, poz. 139 - powoływa-
nego dalej jako „rozporządzenie”). Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy, osobom wymienio-
nym w jej art. 2, w ramach wyjątku, mogą być przyznane świadczenia dodatkowe.
Rodzaje tych świadczeń zostały określone w rozporządzeniu. Wedle rozporządzenia,
świadczeniem dodatkowym jest, między innymi, odprawa pieniężna w razie ustania
stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności
do pracy, którą mogą przyznać podmioty wskazane w paragrafie trzecim. Powodowi
3
nie zostało przyznane świadczenie w postaci odprawy rentowej. Z § 3 umowy o
pracę wynika bowiem, że przysługuje mu jedynie wynagrodzenie na warunkach
określonych w oświadczeniu Ministra Skarbu Państwa z dnia 18 grudnia 2001 r. oraz
w uchwale [...] Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy z dnia 27
grudnia 2001 r. w sprawie ustalenia zasad wynagrodzenia dla członków Zarządu, to
jest wynagrodzenie miesięczne w wysokości czterokrotności przeciętnego wynagro-
dzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku w IV kwartale roku poprzed-
niego ogłoszonego przez Prezesa GUS. Edward P. nie nabył zatem prawa do od-
prawy rentowej ani na podstawie ustawy, ani na podstawie zakładowego układu zbio-
rowego. Wobec tego, Sąd uznał, że jedyną podstawą prawną uzasadniającą przy-
znanie powodowi odprawy rentowej jest art. 921
§ 1 k.p. i w tym zakresie uwzględnił
jego roszczenie.
Edward P. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawę kasacji na-
ruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 5 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 11 ust. 1
ustawy o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, § 2 ust.
1 pkt 2 i ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowego
wykazu świadczeń dodatkowych, które mogą być przyznane osobom kierującym nie-
którymi podmiotami prawnymi, oraz trybu ich przyznawania, a także art. 921
§ 1 k.p. -
poprzez wyrażenie błędnego poglądu, że „powodowi nie należy się odprawa rentowa
przewidziana z Zakładowej Umowie Zbiorowej, a jedynie odprawa pieniężna przewi-
dziana w art. 921
§ 1 kp”, jego pełnomocnik wniósł o „uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu Apelacyjnego w Krakowie w części utrzymującej w mocy wyrok Sądu Okręgo-
wego w Kielcach w części oddalającej powództwo co do kwoty 37.932 zł i przekaza-
nie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za obie instancje”, ewentualnie o „zmianę wyroku przez Sąd Najwyż-
szy poprzez zasądzenie na rzecz powoda kwoty 37.932 zł”. Okolicznością uzasad-
niającą rozpoznanie kasacji jest, według niego, konieczność wykładni „powołanych
przepisów”, a zwłaszcza wyjaśnienie znaczenia pojęcia „świadczenia dodatkowego”.
W uzasadnieniu kasacji pełnomocnik skarżącego podniósł, że Edward P. wy-
stępuje z roszczeniem o odprawę, która zgodnie z zakładową umową zbiorową,
przysługuje wszystkim pracownikom. Prawa do tej odprawy nie pozbawiają go ani
przepisy ustawy, ani wydanego na jej podstawie rozporządzenia. Zakładowa umowa
zbiorowa stanowi wyraźnie w art. 1, że obejmuje wszystkich pracowników z wyjąt-
kiem „części dotyczącej zasad wynagradzania dyrektora Zakładu pracy”. Nadto,
4
umowa reguluje zasady wynagradzania w rozdziałach II, III i IV, zaś odprawę ren-
towo - emerytalną wymienia wśród świadczeń niezwiązanych z wynagrodzeniem za
pracę w rozdziale V.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stan faktyczny rozpoznawanej sprawy jest bezsporny. Rozbieżność stanowisk
dotyczy jego oceny i kwalifikacji prawnej.
W pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć kwestię czy w świetle art. 24126
§ 2 k.p. postanowienia obowiązującego w K. Zakładach Odlewniczych zakładowego
układu zbiorowego pracy (zakładowej umowy zbiorowej z 19 czerwca 1989 r.) mogły
mieć zastosowanie do Edwarda P. Zgodnie bowiem z tym przepisem, zakładowy
układ zbiorowy pracy nie może regulować warunków wynagradzania pracowników
zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.
Warunki wynagradzania za pracę to całokształt sytuacji prawnej pracownika w
zakresie wynagrodzenia za pracę. W pojęciu tym mieszczą się przede wszystkim
zasady nabywania prawa, ustalania wysokości i wypłaty składników wynagrodzenia
za pracę - wynagrodzenia zasadniczego, dodatków, premii, dopłat. Poza wynagro-
dzeniem za pracę pracownikowi przysługują inne należności i świadczenia związane
z pracą. Warunki nabywania do nich prawa, ustalania ich wysokości i zasad wypłaty
warunkami wynagradzania nie są. Wynika to wprost z niektórych przepisów zawar-
tych w dziale trzecim Kodeksu pracy, w których „warunki wynagradzania” przeciw-
stawia się jednoznacznie „innym świadczeniom związanym z pracą” (por. zwłaszcza
art. 771
, art. 772
§ 1 i § 2, art. 773
§ 1 i § 3). Odprawy, w tym odprawa rentowa, nie
mają charakteru wynagrodzeniowego. Należą one do kategorii innych świadczeń
związanych z pracą. Co do tej kwestii orzecznictwo Sądu Najwyższego jest utrwalo-
ne, a doktryna zgodna. Znaczy to, że zakładowy układ zbiorowy pracy może regulo-
wać świadczenia tego rodzaju dla osób zarządzających zakładem pracy w imieniu
pracodawcy. Odprawy przewidziane w układzie przysługują tym osobom na zasa-
dach i w wysokości wynikających z jego postanowień, chyba że w odniesieniu do
nich zastosowanie układu zostało wyraźnie wyłączone.
Kwestia druga wiąże się z odpowiedzią na pytanie czy brak prawa Edwarda P.
do odprawy rentowej nie wynikał z przepisów ustawy o wynagradzaniu osób kierują-
cych niektórymi podmiotami prawnymi. Jako prezes zarządu - dyrektor przedsiębior-
5
stwa Spółki akcyjnej był on bowiem osobą wymienioną w art. 2 pkt 1 tej ustawy i
podlegał jej przepisom. Zgodnie zaś z art. 5, osobom tym przysługuje wyłącznie wy-
nagrodzenie miesięczne (ust. 1), choć mogą być im przyznane świadczenia dodat-
kowe (ust. 2) oraz nagroda roczna (ust. 3). Przepis art. 11 ust. 1 ustawy definiuje
świadczenia dodatkowe jako świadczenia z tytułu zatrudnienia „inne bądź wyższe niż
ustalone w regulaminach wynagradzania, zakładowych oraz ponadzakładowych
układach zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach”, wymieniając je przykła-
dowo (świadczenia bytowe, socjalne, komunikacyjne oraz ubezpieczenia majątkowe i
osobowe), a także ograniczając ich roczną wartość do wysokości dwunastokrotności
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia
miesięcznego tych osób” (ust. 2). Prezes Rady Ministrów został upoważniony do
określenia szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych oraz trybu ich przyzna-
wania (art. 11 ust. 3).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. obejmuje
podmiotowym zakresem regulacji osoby, o których mowa w art. 2 pkt 1 - 4 ustawy. W
§ 2 ust. 1 wymienia jako świadczenia dodatkowe: nagrodę jubileuszową (przyznawa-
ną nie częściej niż co 5 lat), odprawę pieniężną w razie ustania stosunku pracy w
związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, zwrot
częściowych kosztów użytkowania udostępnionego lokalu mieszkalnego (w tym
mieszkania służbowego), świadczenia związane z korzystaniem z częściowo odpłat-
nych usług telekomunikacyjnych oraz świadczenia z tytułu dodatkowego ubezpiecze-
nia zdrowotnego, majątkowego oraz osobowego. Z przepisu tego wynika, że katalog
świadczeń dodatkowych jest zamknięty. Oznacza to, że osobom zarządzającym za-
kładem pracy w imieniu pracodawcy objętych zakresem podmiotowym ustawy nie
przysługują żadne inne świadczenia, niezależnie od tego czy przewiduje je, czy też
nie przewiduje układ zbiorowy pracy (regulamin wynagradzania, odrębne przepisy).
Wynika ponadto, że świadczenia dodatkowe mają zróżnicowany charakter prawny:
wynagrodzeniowy - jak, co do zasady, nagroda jubileuszowa i pozawynagrodzeniowy
- jak zwrot częściowych kosztów użytkowania mieszkania służbowego (należność
kompensacyjna) lub odprawa pieniężna. Świadczeniami dodatkowymi mogą być za-
równo świadczenia przewidziane w układzie zbiorowym pracy (regulaminie wynagra-
dzania, odrębnych przepisach), jak i takie, których układ nie przewiduje. Okoliczność
ta ma znaczenie przede wszystkim dla ich wysokości. W pierwszym przypadku może
być ona ustalona w wysokości wynikającej z układu lub do 25% wyższej od przewi-
6
dzianej w układzie. Jeżeli układ nie przewiduje nagrody jubileuszowej i odprawy pie-
niężnej - ich wysokość określona została w § 2 ust. 2 rozporządzenia. Wysokość
świadczeń dodatkowych, których układ nie przewiduje, a które nie są nagrodą jubile-
uszową lub odprawą pieniężną (emerytalną lub rentową) zależy od decyzji podmiotu
je przyznającego. Należy stąd wnosić, że świadczenia dodatkowe nie zawsze są fa-
kultatywne w takim znaczeniu, że roszczenie o nie powstaje dopiero po ich przyzna-
niu przez podmioty określone w § 3 rozporządzenia. Przyznanie może bowiem doty-
czyć rodzaju świadczenia dodatkowego i jego wysokości - jeżeli prawo do niego nie
wynika z układu zbiorowego pracy, albo tylko wysokości - gdy prawo do niego z
układu wynika. Dla nabycia przez osobę zarządzającą zakładem pracy w imieniu
pracodawcy prawa do świadczenia dodatkowego, które zostało przewidziane w ukła-
dzie w wysokości wynikającej z układu, przyznanie jest zbędne. Przyznania wyma-
gałoby natomiast ustalenie jego wysokości w wysokości do 25% wyższej niż wynika-
jąca z układu.
Przenosząc te ogólne uwagi na stan faktyczny rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że przyznanie Edwardowi P. odprawy pieniężnej w sposób określony w §
3 rozporządzenia nie było potrzebne. To dodatkowe świadczenie przewidywał bo-
wiem obowiązujący w K. Zakładach Odlewniczych SA w K. zakładowy układ zbioro-
wy pracy. Zgodnie z jego art. 1, układ obejmuje zakresem podmiotowym wszystkich
pracowników; nie dotyczy dyrektora zakładu pracy jedynie w części odnoszącej się
do zasad (warunków) wynagradzania. Ponieważ odprawa pieniężna jako świadcze-
nie dodatkowe w rozumieniu art. 5 ust. 2 i art. 11 ustawy została przewidziana w
układzie zbiorowym pracy, powinna być skarżącemu wypłacona w wysokości okre-
ślonej w postanowieniach tegoż układu.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy stosownie do art. 39313
k.p.c. -
w brzmieniu sprzed nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawami z dnia 2
lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 172, poz. 1804) oraz z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz.U. z 2005
r. Nr 13, poz. 98) - orzekł jak w sentencji.
========================================