Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 stycznia 2006 r., II CSK 30/05
Artykuł 6 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach
mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.),
wyrażający zasadę bezwynikowej działalności gospodarczej spółdzielni
mieszkaniowej, nie upoważnia rady nadzorczej ani walnego zgromadzenia do
podjęcia uchwały obciążającej członków obowiązkiem pokrycia nadwyżki
kosztów nad przychodami gospodarki zasobami mieszkaniowymi spółdzielni.
Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Sławomira S. przeciwko Młodzieżowej
Spółdzielni Mieszkaniowej "E." w P. o uchylenie uchwały, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 stycznia 2006 r., skargi
kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24
lutego 2005 r.
oddalił skargę kasacyjną
Uzasadnienie
Powód Sławomir S. w pozwie skierowanym przeciwko Młodzieżowej
Spółdzielni Mieszkaniowej „E.” z siedzibą w P. wniósł o uchylenie uchwały rady
nadzorczej tej Spółdzielni podjętej dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie pokrycia
nadwyżki kosztów nad przychodami, o uchylenie uchwały zebrania przedstawicieli
Spółdzielni z dnia 14 czerwca 2003 r., utrzymującej w mocy wymienioną uchwałę
rady nadzorczej.
Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 13 lipca 2004 r. uchylił uchwałę
zebrania przedstawicieli z dnia 14 czerwca 2003 r. w przedmiocie pokrycia
nadwyżki kosztów nad przychodami powstałej w latach 1993-1999 w wysokości
1 178 720,83 zł. Ustalił, że w latach 1993-1999, wobec błędnie skalkulowanych
stawek z tytułu opłat obciążających członków pozwanej Spółdzielni za zajmowane
przez nich lokale mieszkalne, powstała nadwyżka kosztów nad przychodami równa
kwocie 1 178 720,83 zł. W dniu 31 marca 2001 r. zebranie przedstawicieli pozwanej
Spółdzielni podjęło w związku z tym uchwałę w sprawie pokrycia strat w takiej
wysokości przez jej członków proporcjonalnie do okresu zamieszkiwania i
powierzchni zajmowanych lokali. Uchwała ta została uchylona prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 listopada 2002 r. W tej sytuacji
wspomniana kwota nadwyżki kosztów nad przychodami w latach 1993-1999 stała
się przedmiotem uchwały rady nadzorczej pozwanej Spółdzielni z dnia 17 grudnia
2002 r. Uchwała ta została utrzymana w mocy uchwałą zebrania przedstawicieli z
dnia 14 czerwca 2003 r. Wynik finansowy pozwanej na dzień 31 grudnia 2001 r.
wykazał nadwyżkę przychodów nad kosztami gospodarki zasobami
mieszkaniowymi, która została przeznaczona na fundusz zasobowy.
Sąd Okręgowy uznał uchwałę zebrania przedstawicieli z dnia 14 czerwca
2003 r. za sprzeczną z prawem, stwierdzając, że wprawdzie art. 4 i 5 ustawy z dnia
15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr
119, poz. 1116 ze zm. – dalej: "u.s.m.") nakładają na członków obowiązek
partycypacji w wydatkach związanych z eksploatacją i utrzymaniem ich lokali,
utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni oraz w jej
zobowiązaniach z innych tytułów przez uiszczanie opłat zgodnie z postanowieniami
statutu, a obowiązek ten rozciąga się również na różnicę między poniesionymi
kosztami i osiągniętymi przychodami z opłat eksploatacyjnych, o których jest mowa
w art. 6 ust. 1, jednakże z unormowań tych wyraźnie wynika, że każdorazowy
niedobór lub nadwyżka tych przychodów i kosztów jest rozliczana w roku
następnym. Oznacza to konieczność uwzględniania w corocznym budżecie wyniku
finansowego roku poprzedniego, co powoduje podwyższenie, obniżenie lub
stabilizację opłat ponoszonych przez członków z tytułu korzystania z lokali. Różnice
te muszą być rozliczane w kolejnym roku, a nie w kolejnych latach, zaskarżona
uchwała mogła zatem dotyczyć tylko 2001 r., a nie lat 1993-1997, gdy tymczasem w
tym roku niedobór taki nie wystąpił. Z tych względów Sąd pierwszej instancji uchylił
wadliwą uchwałę. (...)
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 lutego 2005 r. oddalił apelację jako
bezzasadną. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, chybiony jest zarzut naruszenia art. 4
ust 1 i 7 u.s.m. przez ich niezastosowanie. Przeciwnie, Sąd pierwszej instancji
uwzględnił, co w uzasadnieniu wyraźnie podkreślił, wynikający z tych przepisów
obowiązek partycypowania przez członków spółdzielni w wydatkach związanych z
eksploatacją i utrzymaniem ich lokali, utrzymaniem nieruchomości stanowiących
mienie spółdzielni oraz w zobowiązaniach spółdzielni z innych tytułów przez
uiszczanie opłat zgodnie z postanowieniami statutu. Nie zanegował też ciążącej na
nich powinności pokrycia ewentualnej nadwyżki kosztów gospodarowania zasobami
mieszkaniowymi nad przychodami z opłat eksploatacyjnych, wynikłej z błędnego ich
skalkulowania. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, trafnie jednak Sąd pierwszej instancji
zauważył, że egzekwowanie rozważanego obowiązku zostało poddane rygorom z
art. 6 ust. 1 u.s.m., który stanowi, że różnica między kosztami a przychodami
gospodarki zasobami mieszkaniowymi zwiększa odpowiednio koszty lub przychody
tej gospodarki w roku następnym. Wynika stąd zasada bezwynikowej gospodarki
finansowej spółdzielni mieszkaniowej, wyrażająca się w tym, że nie zmierza ona do
uzyskania nadwyżki bilansowej, a każdy niedobór lub nadwyżka przychodów nad
kosztami winna być rozliczana w roku następnym. Nie ogranicza się to, jak sugeruje
skarżący, tylko do operacji zaksięgowania powstałej w minionym roku nadwyżki po
stronie kosztów lub przychodów roku następnego. Przeciwnie, wynik roku
poprzedniego, znajdujący odzwierciedlenie w budżecie na rok nadchodzący, winien
każdorazowo powodować podwyższenie, obniżenie lub stabilizację opłat w roku
następnym. Niepokryta wpływami z czynszów nadwyżka kosztów, powstała w
mijającym roku, powinna zatem znaleźć pokrycie w odpowiednio zwiększonej
wysokości czynszów w roku następnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11
czerwca 1971 r., I CR 168/71, OSNCP 1972, nr 4, poz. 69). Przekładając te
rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, że
obciążenie członków Spółdzielni w uchwale z 2002 r. nadwyżką kosztów nad
przychodami narosłą w latach 1993-1999 nie znajdowało podstawy w statucie i w
ustawie. W 2002 r. było możliwe jedynie nałożenie na członków Spółdzielni
obowiązku pokrycia nadwyżki kosztów z 2001 r., w którym jednak spółdzielnia
osiągnęła nadwyżkę przychodów nad kosztami, zwiększając z niej fundusz
zasobowy.
Pozwana Spółdzielnia w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 6 ust. 1 u.s.m., polegającą na
stwierdzeniu, że zawarte w tym przepisie sformułowanie, iż różnica między
kosztami a przychodami gospodarki zasobami mieszkaniowymi spółdzielni
zwiększa odpowiednio koszty lub przychody tej gospodarki w roku następnym,
należy interpretować w ten sposób, że spółdzielnia jest obowiązana rozliczyć
powstałą nadwyżkę przez odpowiednie ustalenie stawki eksploatacyjnej w danym
roku, przy założeniu, iż nadwyżka taka musi zostać rozliczona jedynie w roku
następującym po jej powstaniu. Zarzuciła również naruszenie prawa procesowego,
które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, przez odmowę przedstawienia
przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego do
rozpoznania na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 6 ust. 1 u.s.m., odpowiadający treścią dawnemu art. 208 § 4 ustawy z
dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54,
poz. 288 ze zm. – dalej: "Pr.spółdz."), wyraża zasadę tzw. bezwynikowej
działalności gospodarczej spółdzielni mieszkaniowej, która prowadzi działalność
niezarobkową. Przepis ten stanowi lex specialis w stosunku do art. 75 Pr.spółdz.,
zgodnie z którym zysk spółdzielni, po pomniejszeniu o podatek dochodowy i inne
obciążenia obowiązkowe wynikające z odrębnych przepisów ustawowych, stanowi
nadwyżkę bilansową. W konsekwencji, w działalności gospodarczej spółdzielni
mieszkaniowej w ogóle nie występują pojęcia zysku ani nadwyżki bilansowej, a
ewentualna nadwyżka przychodów nad kosztami odpowiednio zwiększa przychody
w roku następnym. Podobnie jest wtedy, gdy w danym roku występuje nadwyżka
kosztów nad przychodami; odpowiednio zwiększa ona koszty w roku następnym.
Przepis art. 6 ust. 1 u.s.m. dotyczy wyników całej działalności gospodarczej
spółdzielni mieszkaniowej i nie może być interpretowany jako dotyczący wyłącznie
kosztów i przychodów spółdzielni, określonych w art. 4 ust. 1, 11
, 2 i 4 u.s.m., a więc
związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w części stanowiącej
mienie członków albo innych osób, którym przysługują prawa do lokali, eksploatacją
i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni oraz z
zobowiązaniami spółdzielni z innych tytułów. Istnieją bowiem jeszcze inne koszty
bądź przychody spółdzielni mieszkaniowej (zob. art. 4 ust. 5 i art. 5 ust. 2 u.s.m.).
Rozważany przepis nie może być ponadto interpretowany w sposób oderwany od
ogólnych reguł Prawa spółdzielczego, określających sposób pokrywania strat
poniesionych przez spółdzielnię mieszkaniową.
Zgodnie z tymi regułami, po pierwsze, statut spółdzielni powinien określać
zasady pokrywania strat spółdzielni (art. 5 § 1 pkt 8 Pr.spółdz.), przy czym do
wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy podejmowanie uchwał w
sprawie sposobu pokrycia strat (art. 38 § 1 pkt 4 Pr.spółdz.). Po drugie, członek
spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanych
udziałów oraz nie odpowiada wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania (art.
19 § 2 i 3, a także art. 21 i 28 Pr.spółdz.). Po trzecie, straty bilansowe spółdzielni
pokrywa się z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy
– z funduszu udziałowego i innych funduszów własnych spółdzielni według
kolejności ustalonej przez statut (straty pierwszego roku obrachunkowego po
założeniu spółdzielni mogą być pokryte w roku następnym), gdyby zaś fundusze
własne nie wystarczyły na pokrycie strat, walne zgromadzenie może podjąć
uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów, niż to
przewiduje statut (art. 90 § 1 i 2, z zastrzeżeniem art. 123 Pr.spółdz.). Artykuł 6 ust.
1 u.s.m. nie zmienia w żaden sposób tych reguł, a w konsekwencji nie upoważnia
ani rady nadzorczej, ani walnego zgromadzenia spółdzielni do podejmowania
uchwał w sprawie obciążenia członków nadwyżką kosztów nad przychodami, i to
zarówno w odniesieniu do lat 1993-1999, jak do 2001 r.
Wymienione przepisy Prawa spółdzielczego, dotyczące pokrywania strat
spółdzielni, mogą być zresztą w pełni odniesione jedynie do takiej spółdzielni
mieszkaniowej, w której wszystkie prawa do lokali, w tym zwłaszcza spółdzielcze
własnościowe prawa do lokali i prawa odrębnej własności lokali, przysługują
członkom. Należy w związku z tym podkreślić, że w konsekwencji wejścia w życie
kilku wyroków Trybunału Konstytucyjnego utraciła aktualność dawna zasada
związania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z członkostwem
spółdzielni, zgodnie z którą prawo to mogło trwale przysługiwać wyłącznie
członkowi spółdzielni lub małżonkom, z których przynajmniej jeden musiał być
członkiem spółdzielni. Najpierw, po utracie mocy obowiązującej art. 228 § 3 Prawa
spółdzielczego na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lutego
1999 r., K 23/98 (OTK Zb.Urz. 1999, nr 2, poz. 25), spadkobiercy zmarłego członka
spółdzielni mieszkaniowej nie musieli ubiegać się o członkostwo w spółdzielni.
Później Trybunał Konstytucyjny stwierdził w wyroku z dnia 21 maja 2001 r., SK
15/00 (OTK Zb.Urz. 2001, Nr 4, poz. 85), że nieobowiązujący już wówczas art. 228
§ 1 Pr.spółdz. był niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 31
ust. 3 Konstytucji. Następnie, na podstawie wyroku z dnia 29 czerwca 2001 r., K.
23/00 (OTK 2001, nr 5, poz. 124), w którym Trybunał Konstytucyjny uznał, że art.
216 Pr.spółdz. jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
nie musiała się ubiegać o członkostwo w spółdzielni osoba, której małżeństwo
zostało rozwiązane przez rozwód albo unieważnione. Całkowite zerwanie związku
między już ustanowionym spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu a
członkostwem w spółdzielni nastąpiło po wejściu w życie wyroku z dnia 30 marca
2004 r., K 32/03 (OTK 2004, Nr 3A, poz. 22), w którym Trybunał Konstytucyjny
stwierdził, że art. 172 ust. 2 u.s.m. jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31
ust. 3 Konstytucji, a art. 178 ust. 1 u.s.m. jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z
art. 31 ust. 3 Konstytucji. Poza tym należy podkreślić, że zasada związania prawa
do lokalu z członkostwem w spółdzielni mieszkaniowej nigdy nie obowiązywała w
odniesieniu do już ustanowionego prawa odrębnej własności lokalu.
W tej sytuacji należy odwołać się do regulacji zamieszczonych w art. 4 ust. 1,
11
, 2 i 4 u.s.m., określających obowiązki członków spółdzielni i osób niebędących
członkami, którym przysługują spółdzielcze własnościowe prawa do lokali bądź
prawa odrębnej własności lokali, w zakresie ponoszenia tzw. opłat
eksploatacyjnych. Obowiązek ponoszenia rzeczonych opłat polega, po pierwsze, na
uczestniczeniu wymienionych osób w wydatkach związanych z eksploatacją i
utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na ich lokale oraz
eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni.
Wysokość opłat powinna być przez spółdzielnię w taki sposób skalkulowana, aby
nie powstawała różnica między wielkością kosztów i przychodów. Jeżeli taka
różnica powstanie, powinna być skorygowana przez spółdzielnię przy ustalaniu
wysokości opłat eksploatacyjnych, i to niekoniecznie dopiero w następnym roku
obrachunkowym (tj. z reguły w następnym roku kalendarzowym), ale możliwie jak
najszybciej, a więc najlepiej już w następnym miesiącu po stwierdzeniu wystąpienia
owej różnicy, jeżeli jest to tylko możliwe ze względu na konieczność zachowania
procedury określonej w art. 4 ust. 7 u.s.m. Po drugie, obowiązek ponoszenia opłat
eksploatacyjnych polega na uczestniczeniu członków i osób niebędących członkami
w „zobowiązaniach spółdzielni z innych tytułów”. Przepisy art. 4 ust. 1, 11
, 2 i 4
u.s.m. stanowią w tym zakresie leges speciales w stosunku do art. 19 § 2 i 3
Pr.spółdz., które wyrażają zasadę ograniczonej odpowiedzialności członków
spółdzielni za jej długi. Przesłanką uwzględnienia długów spółdzielni w opłatach
eksploatacyjnych jest jednak istnienie zobowiązania w rozumieniu art. 353 § 1 k.c.,
a więc stosunku prawnego, w którym osoba trzecia (wierzyciel) może żądać od
spółdzielni (dłużnika) świadczenia, a spółdzielnia powinna świadczenie spełnić.
Reasumując należy podkreślić, że art. 6 ust. 1 u.s.m., wyrażający zasadę tzw.
bezwynikowej działalności gospodarczej spółdzielni mieszkaniowej, nie upoważnia
rady nadzorczej ani walnego zgromadzenia do podjęcia uchwały obciążającej
członków obowiązkiem pokrycia nadwyżki kosztów nad przychodami gospodarki
zasobami mieszkaniowymi spółdzielni. Z tego powodu podniesiony w skardze
kasacyjnej zarzut naruszenia przez Sad Apelacyjny w Poznaniu wymienionego
przepisu nie zasługuje na uwzględnienie. (...)
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.