Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 25 stycznia 2006 r., I CK 233/05
Dla zastosowania zasady ignorantia iuris nocet nie ma znaczenia
godzina udostępnienia aktu normatywnego adresatom, lecz dzień (data) jego
urzędowego ogłoszenia i wejścia w życie.
Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Danuty L. przy uczestnictwie Ewy L.,
Marii K. (...) i Miasta Stołecznego W. o stwierdzenie nabycia własności
nieruchomości przez zasiedzenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 25 stycznia 2006 r. kasacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 26 października 2004 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 26 października 2004 r. Sąd Okręgowy w Warszawie
oddalił apelację wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego dla
Warszawy-Mokotowa z dnia 13 listopada 2003 r., na podstawie którego oddalony
został jej wniosek o stwierdzenie, że z dniem 1 października 2000 r.
wnioskodawczyni i określeni bliżej we wniosku uczestnicy nabyli przez zasiedzenie
współwłasność nieruchomości o pow. 5743 m2
, położoną przy Al. G.W.S. w W. i
wchodzącą w skład nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy dla Warszawy-
Mokotowa prowadzi księgę wieczystą nr (...).
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu pierwszej instancji oraz wysnute z nich
wnioski prawne, z których wynikało, że przedmiotowa nieruchomość była objęta
działaniem dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu
gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279), wcześniej zaś jej
właścicielem był Ksawery L., poprzednik prawny uczestników postępowania
zainteresowanych stwierdzeniem zasiedzenia na ich rzecz. Zarówno on, jak i jego
następcy prawni byli w odniesieniu do wskazanej nieruchomości samoistnymi
posiadaczami w złej wierze. Ustalony stan faktyczny nie pozwalał więc na
stwierdzenie zasiedzenia, gdyż nie upłynął jeszcze ustawowo wymagany
trzydziestoletni okres samoistnego posiadania nieruchomości (art. 172 § 2 k.c.).
Uwzględnić należało treść – obowiązującego od dnia 1 października 1990 r. – art.
10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55,
poz. 321), stwierdzającego, że jeżeli przed dniem wejścia w życie ustawy istniał
stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie
nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po jej wejściu w życie prowadzi
do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie, jednakże termin
ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem jej w
życie, lecz nie więcej niż o połowę. W tej sytuacji – stwierdził Sąd Okręgowy – bez
znaczenia pozostaje kwestia, czy zasiedzenie biegło od dnia wejścia w życie
ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, czy też już od
dnia 27 maja 1990 r., a zatem od dnia skomunalizowania spornej nieruchomości z
mocy prawa. Skoro bowiem w myśl art. 172 § 2 k.c., nabycie nieruchomości przez
zasiedzenie możliwe jest po trzydziestu latach nieprzerwanego posiadania
samoistnego, a okres ten rozpoczął się z dniem 1 października 1990 r. i może być
skrócony o 15 lat na podstawie art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r., to
zasiedzenie nie może nastąpić wcześniej niż w dniu 1 października 2005 r.,
natomiast w razie założenia, że okres posiadania samoistnego rozpoczął się po
skomunalizowaniu nieruchomości – nie wcześniej niż w dniu 27 maja 2005 r.
Sąd Okręgowy podkreślił, że dekret z dnia 26 października 1945 r. o własności
i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy wszedł w życie z dniem
ogłoszenia, tj. z dniem 21 listopada 1945 r. Ten fakt był powszechnie znany,
dlatego jako podstawę uznania, że posiadanie spornej nieruchomości było w złej
wierze, należało przyjąć, tak jak to uczynił Sąd pierwszej instancji, zasadę
ignorantia iuris nocet. Sąd Okręgowy zaakceptował stanowisko Sądu Rejonowego,
że jeżeli akt normatywny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, to moment wejścia w
życie określonego aktu prawnego jest tożsamy z momentem jego ogłoszenia, nie
ma natomiast znaczenia czas rzeczywistej dystrybucji dziennika promulgacyjnego,
skoro jest to ten sam dzień. Innymi słowy, jeżeliby nawet wejście w życie
omawianego dekretu wyprzedzało o kilka godzin moment dystrybucji dziennika
promulgacyjnego, to i tak nie można mówić, że w chwili wejścia w życie tego
dekretu dotychczasowy właściciel nieruchomości warszawskiej stawał się
posiadaczem w dobrej wierze. Objęcie posiadania ze względu na zasadę ignorantia
iuris nocet następowało mimo wszystko w złej wierze.
Wnioskodawczyni w kasacji, powołując się na naruszenie art. 172 § 2 k.c.
przez błędną jego wykładnię, domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Według skarżącej, Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni art. 172 § 2 k.c.,
gdyż utożsamił datę utraty własności przez właściciela gruntu warszawskiego z
przesądzającym charakter wiary samoistnego posiadacza momentem uzyskania
posiadania. W konsekwencji nietrafnie uznał, że chociaż były właściciel rozpoczął
posiadanie zmierzające do zasiedzenia bez świadomości utraty tytułu, to jednak
cywilistyczna konstrukcja daty, od której obowiązuje prawo, odnosząca się zarazem
do początku obowiązywania zasady ignorantia iuris nocet, wyklucza przyjęcie
dobrej wiary. Tymczasem należało uwzględnić okoliczność, której istnienia Sąd nie
kwestionował, że faktyczny moment wejścia w życie dekretu z dnia 26 października
1945 r., a więc także utraty własności i rozpoczęcia przez byłego właściciela
posiadania samoistnego, wyprzedzał o kilka godzin moment ukazania się Dziennika
Ustaw z treścią tego dekretu. Oznacza to, że dopiero z tym momentem można
przyjąć fikcję prawną powszechnej znajomości prawa. W innym wypadku, ujmując
syntetycznie stanowisko skarżącej, dochodzi do rozszerzenia ram czasowych
respektowania tej fikcji, ponieważ zakłada się, że prawo wchodzące w życie z
dniem ogłoszenia jest znane adresatom nawet przed udostępnieniem dziennika
promulgacyjnego. (...)
W praktyce orzeczniczej podstawową kwestią przy ustalaniu, czy dana norma
obowiązuje, jest bez wątpienia ustalenie jej obowiązywania w czasie. W literaturze
trafnie podkreśla się, że punktem wyjścia przy ustalaniu początkowej chwili
obowiązywania normy jest stwierdzenie, iż akt normatywny, z którego norma ta
została zrekonstruowana, był należycie ogłoszony i wszedł w życie. Należyte
ogłoszenie aktu normatywnego powszechnie obowiązującego jest niezbędną
przesłanką jego wejścia w życie.
Współcześnie podstawową formą ogłaszania aktów normatywnych jest ich
urzędowa publikacja. W sensie formalnym przez ogłoszenie aktu normatywnego
rozumie się urzędowe podanie treści tego aktu jego adresatom, z zastosowaniem
formy ogłoszenia wynikającej z obowiązującego prawa. Od ogłoszenia aktu
normatywnego w tym sensie należy odróżnić konkretne sposoby rzeczywistego
upowszechniania wiadomości o obowiązującym stanie prawnym (za pośrednictwem
środków masowego przekazu, edukację szkolną, bezpośrednie kontakty
międzyludzkie). Takie sposoby ogłaszania aktów normatywnych są jednak
pozbawione doniosłości prawnej.
Należy mieć na względzie, że ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku
urzędowym nie musi być równoznaczne z rzeczywistym dotarciem do adresatów
informacji o jego treści. Nowoczesne systemy prawne korzystają tradycyjnie z
maksymy ignorantia iuris nocet, zaczerpniętej z rzymskiego dziedzictwa prawnego.
Maksymę tę wykorzystuje także orzecznictwo sądowe (zob. np. uzasadnienie
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1998 r., II UKN 519/97,
OSNAPUS 1999, nr 1, poz. 36) oraz Trybunał Konstytucyjny, który np. w uchwale z
dnia 7 marca 1995 r., W 9/94 (OTK Zb.Urz. 1995, nr 1, poz. 20) wyraził pogląd, że
funkcjonowanie prawa, zwłaszcza w demokratycznym państwie prawnym, opiera
się na założeniu, iż wszyscy adresaci obowiązującej normy prawnej – a więc
zarówno podmioty obowiązane do jej przestrzegania, jak i organy powołane do jej
stosowania – znają jej właściwą treść (tzw. fikcja powszechnej znajomości prawa) i
że nikt nie może uchylić się od ujemnych skutków naruszenia tej normy na tej
podstawie, że normy tej nie znał lub rozumiał ją opacznie (ignorantia iuris nocet).
Zgodnie z przytoczoną zasadą, nie można się tłumaczyć nieznajomością
prawa należycie ogłoszonego, przyjmuje się bowiem, że każdy zainteresowany
treścią adresowanych do niego norm prawnych ma możliwość zapoznania się z
obowiązującymi aktami prawnymi. Przyjęcie fikcji powszechnej znajomości
przepisów prawnych zamieszczonych w należycie ogłoszonych i obowiązujących
aktach prawnych jest konieczne ze względu na pewność i bezpieczeństwo obrotu
prawnego.
Według przyjmowanego w piśmiennictwie poglądu, moment ogłoszenia aktu
normatywnego powszechnie obowiązującego jest równoznaczny z datą wydania
urzędowego dziennika publikacyjnego (umieszczoną w nagłówku danego numeru
dziennika). Jeżeli więc ustawodawca postanowił, że dany akt normatywny wchodzi
w życie – jak to miało miejsce w odniesieniu do dekretu z dnia 26 października
1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy – z dniem
ogłoszenia, to chwilę wejścia w życie tego aktu wyznacza tylko data jego ogłoszenia
(dzień, miesiąc i rok), nie zaś także konkretna godzina faktycznego ogłoszenia.
Należy przyjąć, że w omawianej sytuacji do ogłoszenia aktu normatywnego
dochodzi zawsze o godzinie 00. rozpoczynającego się dnia. W konsekwencji
godzina dystrybucji urzędowego dziennika publikacyjnego nie ma żadnego
znaczenia przy ustalaniu momentu, z którym aktu normatywny wchodzi w życie,
istotne jest natomiast, wprawdzie domniemane założenie, że formalne ogłoszenie
aktu normatywnego następuje każdorazowo z początkiem dnia.
Tak samo trzeba traktować zasadę ignorantia iuris nocet, przy wytyczaniu jej
ram należy bowiem uwzględniać płaszczyznę prawną, bez nawiązywania do sfery
faktów. Dlatego w razie przyjmowania tej zasady nie można powoływać się na
konkretną godzinę udostępnienia danego aktu normatywnego adresatom, gdyż jest
to okoliczność faktyczna, która nie ma wpływu na czas wejścia jego w życie.
Rozstrzygający jest dzień (data) urzędowego ogłoszenia danego aktu
normatywnego i dzień jego wejścia w życie. Jeżeli dniem wejścia w życie aktu
normatywnego jest dzień ogłoszenia go w dzienniku urzędowym, to z tym dniem
uzyskuje on moc obowiązującą, a ta okoliczność przesądza kwestię ewentualnych
skutków zastosowania zasady, że nieznajomość prawa szkodzi (np. gdy chodzi o
ocenę kwestii dobrej lub złej wiary samoistnego posiadacza). W ten sposób
uzyskuje się niezbędną w obrocie prawnym obiektywizację tej zasady.
Z przedstawionych względów kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych
podstaw należało oddalić (art. 39312
w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).