Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 stycznia 2006 r.
I UK 119/05
Okresów prowadzenia oraz pracy w gospodarstwie rolnym przypadają-
cych po ukończeniu 16 roku życia, poprzedzających podleganie ubezpieczeniu
społecznemu rolników, nie uwzględnia się przy ustalaniu prawa do renty z ty-
tułu niezdolności do pracy w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresów
ubezpieczenia.
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Maria Tyszel,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 stycznia 2006 r.
sprawy z odwołania Janusza M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w C. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji organu
rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 grudnia 2004 r.
[...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienił wyrok Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 6 kwietnia
2004 r. [...] i oddalił odwołanie.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w C. z dnia 26 listopada 2003 r. i przyznał Januszowi M. prawo do renty z
tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres 9 miesięcy poczynając od dnia 1 lis-
topada 2003 r. Sąd Okręgowy uznał, iż skoro - zgodnie z opinią biegłego z zakresu
kardiologii - wnioskodawca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy, a nadto legity-
muje się 27-letnim okresem ubezpieczenia, to pomimo iż od daty zaprzestania po-
bierania świadczenia rentowego w 2000 r. nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu,
2
spełnia warunki do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 57 ust. 2
„ustawy emerytalnej”.
Wyrokiem z dnia 13 grudnia 2004 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił
apelację organu rentowego uznając, iż Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się naru-
szenia art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). Zgodnie bowiem
z powołanym przepisem, określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy wymogu nie sto-
suje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wyno-
szący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, oraz jest całkowicie nie-
zdolny do pracy. Wskazany przepis pozwala zatem na ustalenie uprawnień do renty
w przypadku, kiedy niezdolność do pracy nie powstała w jednym z okresów enume-
ratywnie wymienionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy, bądź w ciągu 18 miesięcy od
ustania tych okresów. Wnioskodawca legitymuje się okresem ubezpieczenia w roz-
miarze 20 lat, 10 miesięcy i 15 dni oraz zaliczonym przez organ rentowy okresem
pracy w gospodarstwie rolnym od 8 marca 1964 r. do 23 kwietnia 1968 r. i od 11
kwietnia 1970 r. do 1 lutego 1973 r. w łącznym rozmiarze 6 lat, 11 miesięcy i 7 dni.
Okres pracy w gospodarstwie rolnym jest okresem wymienionym w art. 10 ust. 1
ustawy i zgodnie z art. 10 ust. 2 podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do
renty, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do
przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.
Od powyższego wyroku kasację wywiódł organ rentowy i powołując się na
podstawę z art. 3931
§ 1 k.p.c. zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego
poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, a to art. 57 ust. 1 i ust. 2 w związku z art. 10
ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), po-
przez przyznanie ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy w sytuacji braku spełnienia ustawowych warunków wymaganych dla przyzna-
nia prawa do wskazanego świadczenia, to jest braku podstaw prawnych do przyjęcia,
że ubezpieczony legitymuje się 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym, z
uwagi na uwzględnienie w charakterze uzupełniającym okresów pracy w gospodar-
stwie rolnym, przypadających przed dniem 1 lipca 1977 r.
Wskazując na przytoczone zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżo-
nego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie odwołania ubezpie-
czonego.
3
W uzasadnieniu kasacji podniesiono, iż stosownie do art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, przy ustalaniu prawa do renty uwzględnia się jedynie okresy wskazane w art.
10 ust.1 pkt 1 ustawy, to jest okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które
opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki. Uwzględnione przez Sądy
obu instancji okresy pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym rodziców wystą-
piły przed powstaniem obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników, wprowadzo-
nego ustawą z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych
świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140), a następnie ustawą z
dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133), a zatem nie mieszczą się w kategorii objętej
dyspozycją art. 10 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona. W art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych określone zostały wa-
runki konieczne do powstania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, które
muszą być spełnione łącznie: naruszenie sprawności organizmu powodujące nie-
zdolność do pracy (pkt 1), posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskład-
kowego (pkt 2) oraz powstanie niezdolności do pracy nie później, niż w ciągu 18
miesięcy od ustania okresów wymienionych w ustawie (pkt 3). W myśl art. 57 ust. 2
ustawy spełnienie tego ostatniego warunku nie jest wymagane w przypadku osoby,
która udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla
kobiety i 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolna do pracy.
Kwestię uwzględniania okresów pracy rolniczej przy ustalaniu prawa do eme-
rytury i renty z tytułu niezdolności do pracy reguluje art. 10 powołanej wyżej ustawy.
Ogólnie przepis ten zezwala na uwzględnianie wymienionych w nim okresów pracy
rolniczej w przypadku, gdy: 1) okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasa-
dach określonych w art. 5 - 7 ustawy, są krótsze od okresu wymaganego do przy-
znania emerytury lub renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu (ust.
1 i 2) oraz 2) nie zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytu-
ry lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (ust. 3).
4
W zależności jednak od rodzaju świadczenia, do którego prawo podlega ustaleniu
(emerytura bądź renta z tytułu niezdolności do pracy) przepis art. 10 ustawy różni-
cuje w ust. 1 i 2 możliwość uzupełniania okresów składkowych i nieskładkowych wy-
mienionymi w nim okresami pracy rolniczej. W przypadku emerytury zarówno przy
ustalaniu prawa do tego świadczenia, jak i przy obliczaniu jego wysokości (ust. 1)
uwzględnia się okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono prze-
widziane w odrębnych przepisach składki (pkt 1), przypadające przed dniem 1 lipca
1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia (pkt
2) oraz przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie
rolnym po ukończeniu 16 roku życia (pkt 3). Natomiast - wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego - odnośnie renty z tytułu niezdolności do pracy (ust. 2) uwzględnieniu (i
to wyłącznie przy ustalaniu uprawnień) podlegają tylko okresy ubezpieczenia spo-
łecznego rolników, za które opłacono składki. Przepis art. 10 ust. 2 ustawy wyraźnie
bowiem wymienia jedynie okres, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1. Oznacza to, iż
przy ustalaniu prawa do renty nie uwzględnia się przypadających po ukończeniu 16
roku życia okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz pracy w gospodarstwie
rolnym, poprzedzających podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników na mocy
ustaw: z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych
świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140) oraz z dnia 14 grud-
nia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich ro-
dzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.).
Wnioskodawca pracował w gospodarstwie rolnym rodziców w okresach od 8
marca 1964 r. do 23 kwietnia 1968 r. oraz od 11 kwietnia 1970 r. do 1 lutego 1973 r.
Okresy pracy wnioskodawcy w gospodarstwie rolnym przypadają zatem przed okre-
sami ubezpieczenia społecznego rolników i o ile podlegają one zaliczeniu przy usta-
laniu uprawnień emerytalnych w zakresie niezbędnym do uzupełnienia brakującego
okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego), to nie uwzględnia się ich
przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Bez uwzględnienia
okresów pracy w gospodarstwie rolnym, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r., wnioskodawca nie udowodnił co najmniej 25-letniego
okresu składkowego i nieskładkowego, przewidzianego w art. 57 ust. 2 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r., a w konsekwencji - nie spełniając przesłanki określonej w jej art.
57 ust. 1 pkt 3 - nie spełnia warunków wymaganych do nabycia prawa do świadcze-
nia rentowego.
5
Z powyższych względów, skoro podstawa naruszenia prawa materialnego
okazała się uzasadniona, Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok i orzekł co do
istoty sprawy na podstawie art. 39315
k.p.c.
========================================